Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması süreci

Başbakanlığın, son yaşanan terör olaylarından sonra HDP Eş Genel başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ ile milletvekilleri Selma Irmak, Sırrı Süreyya Önder ve Ertuğrul Kürkcü hakkında "dokunulmazlıkların kaldırılması" istemiyle Adalet Bakanlığından gelen dosyaları TBMM Başkanlığına sunması, milletvekili dokunulmazlığı konusunu gündeme getirdi.               

Söz konusu fezlekeler ile Meclis'teki mevcut fezlekeler, sevkedildikleri TBMM Anayasa ile Adalet Komisyonu üyelerinden kurulu Karma Komisyonda bekletilebiliyor ya da komisyonda gündeme alınabiliyor.              

459 fezleke bulunuyor             

Son gelen 5 fezleke ile Meclis'e gelen dokunulmazlıkların kaldırılmasına ilişkin fezleke sayısı 459 oldu. Fezlekelerin 267'si HDP'ye, 134'ü CHP'ye, 40'ı AK Parti'ye, 14'ü MHP'ye, 4'ü de bağımsızlara ait.               

Fezlekelerin gündeme alınması halinde Meclis'te süreç mevzuata göre şu şekilde işliyor:               

Karma Komisyon toplanıyor ve hangi fezlekeye ait dosyayı değerlendireceğine karar veriyor. 5 milletvekilinden oluşacak hazırlık komisyonu kuruluyor; hazırlık komisyonu birden fazla kurulabiliyor. Meclis'te daha önce 10 taneye kadar hazırlık komisyonu kuruldu.               

5 milletvekilinden oluşacak Hazırlık Komisyonundaki üye sayıları, siyasi partilerin Meclis'teki milletvekili dağılımına göre belirleniyor. Buna göre, komisyonun 3 üyesi AK Parti'den, 2 üyesi CHP'den ya da 3 üyesi AK Parti'den, bir üyesi CHP'den, bir üyesi de HDP'den olabiliyor. MHP'ye ise üyelik düşmüyor.               

Hazırlık Komisyonunun bir başkanı ve sözcüsü olacak; başkan; mevcut milletvekili dağılımına göre AK Parti'den seçilecek.              

Hazırlık komisyonu üyeleri kurayla belirleniyor               

Komisyon üyeleri kurayla belirleniyor. Milletvekilinin komisyona katılmama hakkı bulunuyor; katılmadığı zaman partisinden başka bir milletvekili üye olarak belirlenebiliyor. Herhangi bir siyasi parti üye bildirmediği zaman ise üyelik hakkı başka bir partiye geçebiliyor.               

Dosyaları inceleyecek hazırlık komisyonu, söz konusu milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılması ya da dosyasının dönem sonuna bırakılması yönünde karar verebiliyor; ancak kararını gerekçelendirmesi gerekiyor. Komisyon, fezleke sahibi milletvekillini dinleyebiliyor, ancak milletvekilinin komisyona savunma yapmama hakkı bulunuyor ya da başka bir milletvekili arkadaşını savunma yapması için gönderebiliyor.               

Hazırlık komisyonu, sadece fezlekeyle ilgili dosya hakkında çalışma yapıyor; başka bir çalışma yapamıyor, tanık dinleyemiyor, belge getirtemiyor.            

Komisyon, bir aylık çalışmanın sonunda hazırladığı raporunu Karma Komisyona sunuyor. Karma Komisyon da raporu inceleyerek, bir ay içinde kararını veriyor. Fezlekesi olan milletvekili savunma yapmak isterse burada da savunma yapabiliyor. Karma Komisyon da hazırlık komisyonu gibi tanık dinleyemiyor, belge getirtemiyor.               

Karma Komisyonun Başkanı, Başkanvekili, Sözcü ve Katibi;  Anayasa Komisyonunun Başkanı, Başkanvekili, Sözcüsü ve Katibi oluyor.              

Biri lehte diğeri aleyhte iki milletvekili konuşuyor               

Karma Komisyon da bir aylık çalışmanın sonunda raporunu TBMM Genel Kurulu'na sunuyor. Milletvekillerine dağıtılan rapor, Genel Kurul'da okunarak görüşülüyor. Biri lehte biri de aleyhte olmak üzere, iki milletvekili rapor üzerinde konuşma yapıyor; fezlekesi olan milletvekili kendisi savunmasını yapabiliyor ya da başka bir milletvekili arkadaşına da savunma yapması için konuşma hakkını verebiliyor.               

TBMM Genel Kurulu'nda yapılacak oylamada, dokunulmazlıkların kaldırılması kararında karar yeter sayısı (139) yeterli oluyor. Oylamada, dosyanın dönem sonuna bırakılması kararı verildiği zaman, söz konusu milletvekilinin dokunulmazlığı devam ediyor. Oylamanın şekli önemli değil, ancak genel uygulamaya göre oylama açık şekilde yapılıyor.              

Her milletvekili ve dosya için ayrı oylama yapılıyor               

Genel Kurul'daki oylamada; her milletvekili için ayrı oylama, her fezleke için ayrı oylama yapılıyor. Bir milletvekili hakkında iki dosya varsa, iki dosya ayrı ayrı oylanıp karara bağlanıyor. Dokunulmazlık hangi fezleke hakkında kaldırıldıysa, sadece o fezleke hakkında yargılama yapılabiliyor. Milletvekilinin dönem sonuna bırakılan dosyası hakkındaki dokunulmazlığı devam ediyor.               

Genel Kurul kararından sonra milletvekilinin dokunulmazlığı kalkmış oluyor; TBMM Başkanlığı dosyayı Başbakanlık aracılığıyla Adalet Bakanlığına gönderiyor. Bakanlık da dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili hakkında gereğinin yapılması için dosyası ilgili savcılığa gönderiyor.               

Cumhuriyet Savcılığı, dosyanın ulaşmasının ardından, soruşturmaya kaldığı yerden devam ediyor; söz konusu milletvekilini tutuklanması talebiyle mahkemeye de sevkedebiliyor ya da tutuksuz olarak yargılanmasına da devam edebiliyor.              

"1994'teki görüntü yaşanmaz"               

AK Parti'li bir yetkili, dokunulmazlığı kaldırılacak milletvekili ya da milletvekilleri için; 1994 yılında DEP'li milletvekillerinin Meclis'ten gözaltına alınmasına benzer bir görüntünün olmaması gerektiğini belirterek, "1990'lı yıllarda süreci yürüten DGM'lerdi. Daha henüz darbe sürecinin etkileri tamamen ortadan kalkmamıştı, DGM'ler çok güçlü, etkin mahkemelerdi. Bu nedenle, o dönemlerde bunlar yaşandı ama artık Türkiye'de benzer tabloların olmayacağını düşünüyoruz" yorumunda bulundu.              

Dokunulmazlığı kalkıyor ama milletvekilliği devam ediyor               

Bir milletvekilinin dokunulmazlığının kalkmasıyla milletvekilliği düşmüyor, devam ediyor; maaşını ve diğer sosyal haklarını alıyor, eğer tutuklanmamışsa Meclis'e gelip yasama çalışmalarına katılabiliyor. Bir vatandaş tutuksuz olarak nasıl yaşamını sürdürüyorsa, milletvekili de o şekilde çalışma hayatına devam edebiliyor.               

Ancak milletvekili hakkındaki ceza kesinleştikten sonra Genel Kurul'da okunuyor ve o zaman milletvekilliği düşmüş oluyor.                    

HDP'li milletvekilleri istifa ederse ne olacak?               

Bir milletvekilinin istifa etmesiyle milletvekilliği düşmüyor. Bu istifanın Genel Kurul'da kabul edilmesi gerekiyor. Bu kabulde de karar yeter sayısı (139) yeterli oluyor. Bu durumda HDP'li milletvekillerinin istifa etmesi halinde, bunun Genel Kurul'da kabul edilmesi gerekiyor.               

Milletvekilinin yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşmesine karar verilmesi halinde, Genel Kurul kararının alındığı tarihten itibaren 7 gün içerisinde, ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekili; kararın Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla, iptal için Anayasa Mahkemesine başvurabiliyor. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini 15 gün içerisinde kesin karara bağlıyor.