Meyve ve sebzelerin üzerindeki tehlike: Yıkamak da yetmiyor | Nasıl kurtulacağız?

İç hastalıkları uzmanı Aytaç Karadağ, yapılan birçok çalışmada gıdalardaki pestisit ve kimyasalların; astım, kısırlık, adet düzensizliği, tüylenme, sivilce, şeker hastalığı, nörolojik hastalıklar ve kanser riskinde artış yaptığının kanıtlandığını, çocuklarda bu olumsuz etkilerin çok düşük maruziyette bile oluşabilme riskinin olduğunu söylüyor.

Gıda Mühendisi Ebru Akdağ ise meyve ve sebzelerin üzerindeki tarımsal ilaç kalıntılarını uzaklaştırmak için yapılan en büyük hatanın sabunla hatta çamaşır suyu ile yıkamak olduğunu, yapılan bu yanlışın riski azaltmak yerine arttırdığının altını çiziyor.

• Peki sebze ve meyvelerdeki ilaç kalıntılarından sağlıklı bir şekilde nasıl kurtulabiliriz?
• Hangi meyve ve sebzeler daha riskli? 
• İyi yıkanmayan sebze ve meyveler sağlığımızı nasıl etkiliyor?

İşte meyve ve sebzelerimizi yıkarken yaptığımız hatalar ve dikkat etmemiz gerekenler ile ilgili aklımıza takılan 10 SORU 10 YANIT

SABUN, DETERJAN, ÇAMAŞIR SUYU DAHA TEMİZ YAPMAZ

Meyve ve sebzeleri yıkarken farkında olmadan en sık hangi hataları yapıyoruz?

Ebru Akdağ: En etkili yöntem akan su altında, ovarak yıkamaktır. Sert meyve sebzeler için, meyve-sebze ovma fırçası kullanılabilir. Meyve ve sebzelerin üzerindeki pestisitten kurtulmak için bazen öyle şeyler yapıyoruz ki bunun bize yarardan çok zararı oluyor. Bu konuda en çok yaptığımız yanlışları birkaç başlık altında toplayalım:

Meyve ve sebzeleri sabun, deterjan veya başka kimyasallar kullanarak yıkamak

Özellikle pandemi ile birlikte meyve ve sebzeleri sabunla, deterjanla hatta çamaşır suyu ile yıkayanları bile duymaya başladık. Buna gerek olmamasının ötesinde, bu onların kimyasallarla kirlenmesine neden olacaktır. Dolayısıyla bizim de tüketimi zararlı kimyasalları almamızla sonuçlanacağı için sağlık riski yaratır. 

Kabuğunu soyacağımız meyve sebzeleri yıkamamak

Kabuklu meyvelerin de yıkanması gerekir çünkü kabuğu soyarken, dış katmandaki mikroorganizmalar içeri geçerek risk yaratır.

Meyve sebzeyi yıkamadan önce elleri yıkamamak

Meyve sebzeyi yıkamadan önce ellerimizi uygun şekilde yıkamamız gerekir, ancak bu da genellikle atlanan konulardan biri.

Yıkanan yerin önceden temizlenmemesi

Evyenin, özellikle de daha önce hayvansal ürünlerle temas ettiyse, iyice temizlenmiş olduğundan emin olunmalı ve meyve sebze gibi ürünlerde kullanılacak kesme tahtası gibi mutfak gereçlerinin hayvansal ürünlerde kullanılacak olandan ayrılması gerekir.

Yıkayıp dolapta saklamak

Meyve sebzeleri yıkayıp dolapta saklamak da mikroorganizmaların artmasına olanak sağlayabilir. Mümkünse kullanımdan önce yıkamak en doğrusudur. Ancak üzeri çok kirli olduğu için yıkamak tercih ediliyorsa da iyice kurulayarak ve başka gıdalarla temas etmeyecek şekilde saklanmalıdır.

Hem dünyanın suyu bitiyor diyoruz hem de sebze ve meyveleri akan suyun altında defalarca yıkamamız gerekiyor. Yok mu bunun daha kolay bir yolu?

Ebru Akdağ: Maalesef yok. Uluslararası otoritelerin meyve sebze temizleme konusundaki ortak tavsiyesi akan su altında yıkanmasıdır. Suyun debisini kontrol etmek, gereğinden fazla su tüketmemizin bir nebze de olsa önüne geçebilir.

AMAN DİKKAT! ÇİLEK LİSTE BAŞINDA

Hangi gıdaları korkarak, hangilerini korkusuzca tüketelim?

Aytaç Karadağ: The Environmental Working Group, her yıl pestisit kalıntı seviyelerine dayalı olarak tüketicilerin kaçınması veya tüketmesi gereken sebze meyvelerin Kirli 12 ve Temiz 15 listesini yayınlar. 

2021 yılının en kirli 12 besini

1. Çilek 2. Ispanak 3. Karalahana, pazı, hardal otu 4. Nektarin 5. Elma 6. Üzüm 7. Kiraz 8. Şeftali 9. Armut 10. Dolmalık ve acı biber 11. Kereviz 12. Domates 

2021 yılının en temiz 15 besini

1. Avokado 2. Mısır 3. Ananas 4. Soğan 5. Papaya 6. Bezelye 7. Patlıcan 8. Kuşkonmaz 9. Brokoli 10. Beyaz lahana 11. Kivi 12. Karnabahar 13. Mantar 14. Sarı kavun 15. Turuncu kavun

PESTİSİTLER SİRKEDEKİ ASİTLE DAHA AKTİF HALE GELİR

Gıdalardan pestisit maruziyetini azaltma yolları nelerdir?

Aytaç Karadağ: Aşağıdaki kanıtlanmış yöntemlerle sebze-meyvelerdeki kimyasal kalıntılarından basit ve kolay bir şekilde kurtulabilirsiniz: 

• Soğuk suda ovarak yıkama: Araştırmalar, meyve ve sebzeleri soğuk suda durularken yumuşak bir fırça ile ovmanın bazı pestisit kalıntılarını azalttığı gösteriyor.

• Karbonat: Bir araştırmada elmaları %1’lik karbonatlı suyla yıkamanın, pestisit kalıntılarını gidermede tek başına musluk suyundan daha etkili olduğu saptandı. Buradaki önemli nokta, toplumumuzda sirkeyle gıda temizliği hakkında yanlış uygulamamız var.

Sirkeli suda yıkanan gıdalardaki mikroorganizmalar ölebilir ama içindeki kimyasallar, ilaç kalıntıları, pestisitler sirkedeki asitle daha aktif hale gelir. Bu nedenle öncelikle karbonatlı suda yıkayıp kimyasalları temizledikten sonra, sirkeli suda bekletip mikropları yok ediyoruz. 

• Sebze ve meyveyi soyma: Birçok meyvenin vitamini kabuğunda olmasına rağmen sebze ve meyvenin kabuğunun soyulması pestisit kalıntılarını önemli ölçüde azalttığı kanıtlandı. 

• Haşlama: Bir çalışmada sebze ve meyve kaynatıldıktan sonra soğuk suya bırakıldığında şeftali hariç deneydeki tüm sebze ve meyvelerin pestisit kalıntıları %50’den fazla azaldı (12). • Kaynatma: Bir çalışmada kaynayan çileklerde pestisit kalıntıları %42,8-92,9 oranında azaldığı saptandı.

• Ürünü ozonlu su ile durulama: Ozonlu suyun gıdalardan pestisit kalıntılarını gidermede özellikle etkili olduğu bulunmuştur.

• Alkali iyonize su: pH 9-9,5 civarında iyonize suda bekletilen sebze ve meyvelerdeki kalıntıların nötral pH’daki suya göre kirleticileri daha iyi temizler, gıdaların saklanma süresini artırır, kloru temizler.

Piyasada satılan meyve sebze yıkama sıvılarının meyve ve sebzelerde bulunan toprak, parafin ve diğer atıkları etkili ve güvenli şekilde gidermeye yardımcı olduğu söyleniyor. Bu ürünlerin kullanımı konusunda ne düşünüyorsunuz? Sudan daha mı etkili?

Ebru Akdağ: Amerikan Tarım ve İlaç Dairesi (FDA), Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi (CDC) gibi bilimsel otoriteler meyve sebze yıkama sıvılarının kullanımını önermemekte. Bunların bir standardı olmadığı için içerisindeki kimyasalların etkisi tartışmalıdır.

Meyve ve sebzeleri yıkarken fırçalamak/ovalamak gerekiyor mu?

Ebru Akdağ: Sert yüzeyli meyve ve sebzeleri iyice ovalamak ve meyve -sebze fırçası kullanmak doğrusudur. Üzerinde bal mumu olduğunu düşündüğünüz meyvelerin etkili yıkama ardından kabuğunu soyarak tüketebilirsiniz.

Marul ve diğer yeşilliklerin yapraklarını ayırıp tek tek yıkamak gerekir. Dış yapraklar yıpranmış ve çürümüşse atılmalıdır. Yıkama öncesinde yaprakları ayırıp sirkeli suda bekletmenin da faydalı olduğu düşünülüyor.

Karpuz-kavun gibi kabuklu meyveleri yıkamaya gerek var mı? Bunları tüketirken nelere dikkat etmek gerekir?

Ebru Akdağ: Kabuğunu soyacağınız meyveleri de tüketmeden önce yıkanması gerekir. Aksi takdirde kabuktaki mikroorganizmalar meyveye geçecektir. Özellikle de çoğu kavun türünün pürüzlü yüzeyleri mikrooganizma gelişmesi için ideal ortam olduğu için, bunları meyve-sebze fırçası ile iyice ovmak gerekir.

Koronavirüsle mücadelemiz hala devam ediyor. Bu dönemde meyve ve sebzeleri doğru yıkamak her zamankinden daha da önemli oldu. Covid-19'un yüzeylerde çok uzun süre yaşayamayacağını biliyoruz ama yine de meyve ve sebzeden coronavirüs bulaşma riski var mıdır? Bu dönemde ekstra nelere dikkat etmemiz gerekir?

Ebru Akdağ: Gıdadan covid-19 bulaşıp bulaşmayacağı konusu pandemi sürecinin başından bu yana yapılan araştırmalarla incelendi. Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Otoritesi ve daha birçok uluslararası bilimsel otorite gıdayla coranavirüs bulaşması konusunda hiçbir bulguya rastlamadıklarını belittiler. Bu dönemde dikkat etmemiz gereken, meyve sebzelerin ambalajlarını mümkünse mutfak yüzeylerine koymadan atmak, koyduysak o yüzeyi iyice temizlediğimizden emin olmak ve meyve sebzeleri doğru bir şekilde yıkamaktır.

Gıdalardaki kimyasalların sağlığımıza ne gibi zararlar var?

Aytaç Karadağ: Son yıllarda çocuklarımızda dahi tansiyon, şeker, insülin direnci, karaciğer yağlanması gibi yaşlı bireylerde görülen hastalıkların artması son derece sıradan bir durum haline geldi. Tüm yaşlarda kronik hastalıkların artmasının en büyük nedenlerinden biri çevresel kirleticiler olarak gıdalarla, solumayla ve tenimizle aldığımız kimyasallar, hormonlar, ağır metaller, pestisitlerdir.

Birçok çalışmada gıdalardaki pestisit, kimyasal, ağır metal maruziyetinin astım, alerjik deri döküntüleri, kaşıntı, kısırlık, adet düzensizliği, tüylenme, sivilce, tiroid bozuklukları, şeker hastalığı, nörolojik hastalıklar ve kanser riskinde artış yaptığı kanıtlanmıştır. Çocuklarda maalesef bu olumsuz etkiler çok düşük maruziyette bile oluşabilmekte. Gıdalardaki kimyasallara hamilelikte maruz kalanların çocuğunda zihinsel gelişmede gecikme, koordinasyon ve görsel hafızada eksiklikler saptandı.

Bu tür kimyasallara çocukluk döneminde maruz kalındığında dikkat eksikliği ve hiperaktivite sendromu gelişme riski artıyor. Başka bir çalışmada pestisit organofosfat, piretroid veya karbamatın püskürtüldüğü tarım arazilerinin yakınında yaşayan hamile kadınların çocuklarında otizm gelişme riski daha yüksek olduğu saptandı. 

Sadece biz tüketenlerde değil aynı zamanda mahsullerine pestisit uygulayan çiftçilerde de obezite ve kalın bağırsak kanseri gelişme riski daha fazla olduğu biliniyor.  

Alzheimer hastalığının başlama yaşının 50-55 yaşlara düşmesinde gıda kirleticilerini de düşünmemiz gerekiyor. 7 ayrı çalışmanın ortak bildirisinde Alzheimer yaptığı kanıtlandı. Parkinson hastalığı da gıda kirleticileriyle ilişkili bulundu.Kanser: Meme, tiroid, yumurtalık, prostat, akciğer, karaciğer kanseri gibi sık görülen kanserlerin kolaylaştırıcı nedenleri arasında gıdalardaki kirleticiler de vardır.

Ne yapalım?

Aytaç Karadağ:

• Mevsiminde sebze ve meyve tüketelim.

• Mümkün olduğunca yakın bölgelerde yetişen ürünleri tüketelim.

• Organik veya iyi tarım sertifikalı ürünleri tüketelim.

• Sebze ve meyveleri tüketmeden önce yukarıda yazdığımız yöntemlerle kirleticilerden arındıralım.

• Sebze ve meyve yıkarken deterjan kullanmayalım.

• Çatı terası, balkon müsaitse evde küçük çaplı kendiniz de yetiştirmeyi deneyebilirsiniz.

• Ürünleri pişirip tüketmek kimyasallara maruziyetimizi azaltır.