"Mersi de teyzeye!"

Bir insanın evladını yitirme tehlikesiyle karşı karşıya kalmasından daha büyük bir acıyı, endiÅŸeyi, ne bilim ne edebiyat saptayabilmiÅŸ. Ä°ÅŸte yürekleri bu acıyla kim bilir (dilerim kimse de bilmesin) ne halde olan insanların sessiz bekleyiÅŸleri, operasyon sırasında sivil halkın askerle talim görmüşçesine düzenli iÅŸbirliÄŸi, kurtarılanlara yakını olsun olmasın gösterilen ihtimam, ÅŸefkat ve basının insanların acılarına, endiÅŸelerine, çabalarına saygıyı esirgemeden görevini yerine getirmesinin görüntülerinden cesaret aldım. (Yoksa saygılı davranmak, bundan söz etmek ve saygıya davet etmek buralarda hanidir, kıllık, gıcıklık, ukalalık addediliyor. Ve benim bu anlayıştan doÄŸan eleÅŸtirileriÂgöğüsleyecek halim kalmadı.)

 

Bu tablonun teması saygıydı. Saygı da medeniyetin temel direÄŸi. Sessizlik ise tıpkı saygı duruÅŸu kavramındaki gibi, saygının en tipik belirtisi. Ä°ÅŸin uzmanları, duyguları kontrol edebilmenin medeniyetle at başı gittiÄŸini söylüyor. Bu gerçek, felaket ortamları gibi kendini kontrolün en zor olduÄŸu hallerde apaçık ortaya çıkıyor. Bağırmak, çağırmak, etrafa saldırmak,Âkendini veya kendine ait olanı kurtarmak için ötekileri ezip geçmek yerine sessizce çözüme katkıda bulunmak. Çünkü asıl olan çözüm. Çözüm de akılla saÄŸlanır, duygularla deÄŸil. Aklı olan çözümün koÅŸullarını biliyor. Bu da medeniyet eÄŸitimiyle saÄŸlanıyor. Bizde eskilerin terbiye dedikleri ÅŸeyle.

 

Ve medeni toplumlarda / topluluklarda bunlar henüz bebeklikten çocukluğa geçerken, insana hayatın trafik kuralları olarak belletiliyor. Çünkü ancak bunlar sayesinde insani ilişkiler, kazaya uğramadan sürdürülebiliyor. Aksi halde ilişkiler kıra döke ve ancak çıkarlara yaslanarak devam edebiliyor. Çıkarlar bitince de uçurumu boyluyor. Fakat ne ümitler kırılıyor, ne gönüller. Zamane kazazedeleri bencillik merhemine bulanıp salimen kurtulurken, insanlık uçurumun dibinde can çekişiyor. Çok mu edebi oldu? Olsun varsın. Beğenmeyen okumasın. Dalga geçenlere de iyi eğlenceler.

 

Pekiyi bu "Mersi de teyzeye" nereden çıktı? Niyetim sözü teÅŸekkür etmenin, günümüzde taviz vermek sayılmasına ve aslında her kilidi açabilen bu iki sihirli kelimenin hikmetlerine getirmekti. Saygının alfabesine yani. Çünkü son zamanlarda örnekleri o kadar çoÄŸaldı ki.ÂBen bu teÅŸekkürsüzlüğün adet haline geldiÄŸini farkedinceye kadar sürekli kendimi eksik bir ÅŸey yapmış gibi hissediyordum. Hatta muhatabıma sık sık yaptığım her neyse iÅŸine yarayıp yaramadığını, eline geçip geçmediÄŸini doÄŸrulatıyordum. Sonra anladım ki eksiklik bende deÄŸilmiÅŸ ve yeni bir hastalık daha hızla yayılmaktaymış. Bu hastalığın adı: Kendini efendi alemi köle sanma hastalığı. BireyciliÄŸin hep bahsettiÄŸim gibi bencillik olarak anlaşılmasının yan etkilerinden biri. "Herkes bana hizmet etmekle yükümlü. Ben öyle şöyle böyle ÅŸahane bir varlığım ki. Bu benim hakkım." Allah ÅŸifa versin. Ne diyelim. Ä°ÅŸte bu konuya matrak bir baÅŸlık ararken sık sık kulağıma çalınan "Mersi de teyzeye" sözü geldi.

 

Bilhassa tımardan terbiyeye geçiÅŸ yaparken hızlanmak isteyen, medeniyeti kavrayamadan batıya zıplamaya çalışanlardan duyduÄŸum bu sözün üzerinde düşününce gördüm kiÂtrajikomik bir durum var. Benim eski bir yazımın baÅŸlığındaki deyiÅŸle, ecnebi kaşığıyla kuru fasulye yemek ya da moda tabirle füzyon. Aslına bakarsanız da ÅŸecaat arz ederken sirkatin söyleme durumu. Söyleyene rastladığınızda dikkat edin bakın. Eskiden beri dikkatimi çeker de bu çözümlemeye ulaÅŸmam bugüne rastladı. "Mersi" ile alafranga oluyor ama "teyze" ile alaturkalık berdevam.

 

İşte çoktandır böyle terbiye edilen çocukların, gerçekten teyzesi, halası, ablası olmayanlara akrabalık terimleriyle hitap etmenin ayıp olduğu öğretilen çocuklarla hayatları ister istemez kesişiyor. Okul arkadaşı, meslektaş, kayın akraba (bu tamlamayı şimdi uydurdum, hiç de fena olmadı) konu, komşu hatta sevgili olarak. Bir gün kazaya uğraması kaçınılmaz bir ilişkidir kuruluyor. Bu ilişki genişliyor genişliyor toplumsal davranış biçimleri oluşuyor. Medeniyet kabında yoğrulmuş insanlarınkine hiç benzemeyen gürültücü, kavgalı, sevgisiz, hepsinden önemlisi çözümsüz ve saygıdan uzak bir ilişki. Bu konuya haftaya da devam etmek istiyorum izninizle...