Mavi baÅŸtankaralarla sütçülerin savaşı

Mavi baÅŸtankara kuÅŸları, sabahları evlerin kapı önlerine konan süt ÅŸiÅŸelerinin kapaklarını gagalarıyla açıp üstte biriken sütün yaÄŸlarını yiyorlardı. Bunu nasıl öğrenmiÅŸlerdi?1930'larda Ä°ngiltere'de mavi baÅŸtankaralar ile süt dağıtım ÅŸirketleri arasında büyük bir savaÅŸ baÅŸgösterdi. ÇoÄŸumuz sütü artık karton kutular içinde ve homojenize edilmiÅŸ olarak marketlerden satın alıyoruz, ama yakın bir zamana kadar süt, cam ÅŸiÅŸeler içinde her sabah sütçüler tarafından kapılarımıza bırakılırdı (bazı yerlerde bu hala sürmektedir). Bu süt homojenize olmadığından içerdiÄŸi yaÄŸ ayrışır ve ÅŸiÅŸenin ağız kısmında kaymak olarak toplanırdı.Müşteriler ÅŸikayetçiBir bölgedeki süt dağıtıcıları müşterilerinden ÅŸiÅŸelerin karton kapaklarının yırtılmış ve sütün kaymağının alınmış olduÄŸu yolunda ÅŸikayetler duymaya baÅŸladılar. Bu ÅŸikayetler giderek çoÄŸaldı ve kısa sürede olayların ilk kez görüldüğü yerden dalgalar halinde geniÅŸ bir bölgeye yayıldı. Suçlular sonunda bulundu: mavi baÅŸtankaralar. KuÅŸlar kapakları gagalarını kullanarak yırtıyorlardı. Kapağın karton yerine alüminyumdan yapılması da bir iÅŸe yaramadı. Bu davranış bir süre sonra baÅŸka bir baÅŸtankara türüne ve bir söylentiye göre de ManÅŸ Denizi'ni aÅŸarak kıta Avrupa'sına ulaÅŸtı. Süt ÅŸirketleri farklı biçimlerde karton kutular kullanmak, ÅŸiÅŸeleri müşterilerin kapılarının önünde duran kapaklı kutulara koymak ve çeÅŸitli diÄŸer teknolojik önlemler almak suretiyle, 1940'ların sonuna doÄŸru kaymak hırsızlığının önüne geçebildiler.Ä°lk bakışta bu öykü, kuÅŸların içgörü ve planlamayı bir arada kullanarak karşılarına çıkan bir fırsatı deÄŸerlendirmelerini anlatmaktadır. Buna karşılık türün doÄŸal geçmiÅŸine bakıldığında ortaya farklı bir açıklama çıkıyor. DoÄŸada yaÅŸayan baÅŸtankaralar karınlarını aÄŸaç ve bitkilerde buldukları böceklerle doyururlar. Bu nedenle de davranışsal daÄŸarcıklarının bir bölümü aÄŸaç kabuklarını gagalarıyla soyup altlarında böcek larvaları aramaktan oluÅŸur. Bu davranış kuÅŸların beyinlerine o kadar deÄŸiÅŸmez biçimde yerleÅŸmiÅŸtir ki kuÅŸaklar boyunca evcil hayvan olarak beslenen baÅŸtankaraların herhangi bir ödüle ulaÅŸmaksızın duvar kağıtlarını yırttıkları görülür.Rastlantı mı?Yiyecek bulmak için bir ÅŸeyleri yırtıp altlarına bakma davranışının baÅŸtankaraların doÄŸuÅŸtan gelen programında önemli bir yer tuttuÄŸu kesindir. AÄŸaçtan aÄŸacı uçup yiyecek arayan bir baÅŸtankaranın, sabahın erken saatlerinde kasaba ve köy evlerinin kapılarına bırakılan binlerce süt ÅŸiÅŸesinden birinin üstüne konmuÅŸ ve refleks olarak ÅŸiÅŸenin kapağını yırtmış olması mümkündür. Kapağın altında ne olduÄŸunu görmek için gagasını ÅŸiÅŸenin içine sokan kuÅŸ yeni bir ‘‘av’’ bulmuÅŸ olur, bu hayli verimli ve görece kolay yolu daha sonra da kullanır. Büyük buluÅŸların çoÄŸunda olduÄŸu gibi bunda da ilk adım büyük bir ihtimalle rastlantısal bir biçimde atılmıştır.Bahçesinde bir kuÅŸ yemliÄŸi bulunan herkesin fark etmiÅŸ olacağı gibi kuÅŸlar yem peÅŸindeki diÄŸer kuÅŸların toplandığı yerleri çok çabuk keÅŸfederler. Bir evin kapısının önündeki süt ÅŸiÅŸesinin üzerine konmuÅŸ karnını doyurmakta olan bir türdeÅŸini gören bir baÅŸtankaranın, baÅŸka bir ÅŸiÅŸenin üzerine yerleÅŸip beslenme yöntemini uygulaması beklenmeyecek bir davranış deÄŸildir. Kaymak hırsızlığının kuÅŸlara özgü bir dizi esinlenme aÅŸamasından geçerek yayılmış olması ve bu sırada her bireyin süt ÅŸiÅŸelerinin sunduÄŸu olanağı diÄŸerlerinden bağımsız bir biçimde keÅŸfederek durumdan yararlanmak için kendi planını geliÅŸtirmiÅŸ bulunması olasılığı elbette ki vardır, ama bunun bile baÅŸtankaralarda düşünme yetisinin varlığını kanıtlayabileceÄŸi şüphelidir.İçgörü mü içgüdü mü?Düşünme nedir ve diÄŸer canlılarda hem de tüm organların en gizemlisi olan beynin içinde böyle bir ÅŸeyin var olup olmadığını nasıl anlayabiliriz? Estetik, ahlaki ve pratik alanlarda karar almamızı olanaklı kıldığına inandığımız gerçek düşünme yetisi ile en azından bazı hayvanlarda düşünme izlenimi verebilen karmaşık programlamayı birbirinden ayırt etmede hangi davranışsal ölçütlerden yararlanabiliriz? Sözlük anlamıyla ‘‘düşünme’’ zihinde bir fikrin, içgörünün, amacın oluÅŸması ya da deÄŸerlendirme, ayrıntılı bir biçimde inceleme, kıyaslama, anımsama, hayal etme, tartma, planlama, yaratma, beklenti oluÅŸturma ve mantık yürütmeyi olanaklı kılan zihinsel etkinlikler, kısacası insanın bilinçli zihinsel etkinliklerinin hemen hemen tümü demektir. Zihinsel etkinliklerin ortak yanı, bunların önemli bir ölçüde esneklik ve yaratıcılığı, ya da baÅŸka bir deyiÅŸle içgüdünün sınırlarını aÅŸabilme ve sorunlara yeni çözümler üretebilme yetisinin varlığını gerektirmeleridir. Kaynak: Hayvan Zihni Tübitak Popüler Bilim KitaplarıÂ