MASKELERTarihe baktığımızda dünyanın farklı bölgelerinde farklı kültürlerin olduÄŸunu görürüz. Kültürler zaman içinde geliÅŸerek farklı ürünler ortaya

MASKELERTarihe baktığımızda dünyanın farklı bölgelerinde farklı kültürlerin olduÄŸunu görürüz. Kültürler zaman içinde geliÅŸerek farklı ürünler ortaya koymuÅŸ. Düşünceler, yaÅŸayışlar ve gelenekler bu kültürlerin içinde kendini göstermiÅŸ. Ancak, Ä°slam kültürü dışında yeryüzündeki hemen her kültürde rastlanan ortak bir öğe var: Maskeler... Ä°nsanların düşüncelerini veyaÅŸayışlarını gösteren temel, kültürel bir öğe olarak, maskeler... Maskeler genel olarak etnik toplulukların kendi köklerine uzanan mistik inançlarını ifade eder. Toplumun inandığı doÄŸaüstü güçleri somutlaÅŸtırır.Toplum düzeninin temelindeki kuralların savunuculuÄŸunu yapar ve bu kurallara uymayanları cezalandırır. Sahip oldukları güçleri tanrılardan, ataların ruhlarından ve mistik güçlerden alır. Bu yaptırım gücünün uygulanması ise toplumdan topluma farklılıklar gösterir. Günümüzde bile ilkel yaÅŸamın yer yer devam ettiÄŸi Afrika'da maskeye dayalı toplumsal sistem ÅŸu ÅŸekilde uygulanır: Kabilede toplumun düzenini saÄŸlamayı üstlenmiÅŸ, "gizli dernek" denilen bir yaÅŸlılar kurulu bulunur. Geleneklere aykırı davranışlar, bu kiÅŸilerce tartışılır. DerneÄŸin üyeleri inandıkları güçlerin, ruhların, tanrıların etkisi altında olduklarından çoÄŸu zaman düzendışı hareketlere yüce ruhların tepki göstereceÄŸine inanır. Maskeler, o yüce güçlerle özdeÅŸleÅŸtirilmiÅŸtir. DerneÄŸin kararları yüce ruhların kararları olarak maskeler aracılığıyla duyurulur. Gerçekte tepkileri gösteren kendileri olmasına raÄŸmen, bu tepkilerin yüce ruhlardan geldiÄŸi kanısındadırlar. Maske, ÅŸefin ve dernek üyelerinin kararlarını meÅŸrulaÅŸtırır. Sonuç olarak maske, onu taşıyan kiÅŸinin kendisinin de inandığı tanrısal bir güç olarak kabul edilir. Hiçbir maskeyi tek başına düşünmek mümkün deÄŸildir. Maske ancak taşıyıcısıyla birlikte anlam kazanır. Maskeyi taşıyan kiÅŸi, temsil ettiÄŸi kutsal güçle özdeÅŸleÅŸir; kendi öz kiÅŸiliÄŸinden geçici olarak uzaklaşır vemaske ile simgelediÄŸi kutsal gücün kiÅŸiliÄŸine bürünür. Maske taşıyıcısı, iliÅŸki kurduÄŸunu düşündüğü güçlerden mesaj aldığına inanır. Birtakım görüntüler, halüsinasyonlar görür. Maskeyi taktıktan sonra kendini bir medyum (medium) olarak kabul eder ve transa kapılarak kendinden geçer. Ardından aldığını varsaydığı mesajları oradaki kiÅŸilere aktarır. Bu sırada tamtamlar çalınır, ateÅŸler yakılır, kurbanlar kesilir. Tören alanı kutsal bir havanın esintileriyle dolar. Herkes bir coÅŸku, bir trans havasına kaptırır kendini. Hıçkırıklar duyulur... Kimileri titrer... Kimilerinin aÄŸzından salyalar akar... Kimi kendini yerden yere vurur... Kimi kendini kurban edilen hayvanların kanına bular. Kötü ruhlar, büyücülerin ruhları, oradan uzaklaÅŸacaktır artık. Gelen, sanki maske deÄŸil de kutsal gücün ta kendisidir. Kutsal ruhlar oraya maskenin aracılığıyla çağırılmıştır ve toplumu koruyacaktır.Taşıyıcısına, çağırılan kutsal gücü kendi bedeninde cisimleÅŸtirme imkânı verdiÄŸi için maskelerin yapımı ve kullanımı denetim altına alınmıştır. Afrika'da bu denetimi "gizli dernek" üstlenir. Maske yontucuları kabul töreninden geçirilir ve bazı özel, dinsel ve büyüsel kurallara uymak zorundadırlar. Bu durum Amerika Kızılderililerinde de böyledir. Maskeleri korumak ve saklamak iÅŸi de geleneklerle belirlenir. Pekçok maskenin hem biçimsel hem de iÅŸlevsel olarak korunması ailelere, klanlara, özel topluluklara ve bireylere verilir. Geleneklere göre bir maskenin sorumlusu olmak o kiÅŸiye saygınlık, üstünlük ve bazı çıkarlar saÄŸlar. Bu yüzden "maskekoruyucu" öldüğünde bazen büyük anlaÅŸmazlıklar çıkar. Bu anlaÅŸmazlıkları kabilenin yaÅŸlılar kurulu çözümler. Farklı kültürlerin varolması nedeniyle maske yapım malzemeleri de kültürden kültüre deÄŸiÅŸir. Sibirya'da kumaÅŸ, aÄŸaç kabuÄŸu ve tahta; Java'da tahta, deri ve metal malzemeler kullanılır. Ancak Afrika, maske yapımının en geliÅŸmiÅŸ ve yaygın olduÄŸu bölgedir. Burada aÄŸaç kabukları, lifler, fil diÅŸi, kil, taÅŸlar, deri ve postlar, ahÅŸap malzemeler, metaller kullanılır. Maskelerin süslenmesinde de gerçek saç, hayvan diÅŸleri ve boynuzları, tüyler, bazen de bakır ya da pirinç levhalar kullanılır. Bilinen maskelerin en karmaşıkları Kuzeybatı Pasifik kıyısındaki toplulukların yaptıklarıdır. Bu maskelerin parçaları hareketlidir: gözleri dönebilir, çeneleri açılıp kapanabilir.Yeryüzünün her yerinde maskelere baÅŸka baÅŸka iÅŸlevler yüklenmiÅŸtir. Bununla birlikte görünüş ve kullanım bakımından zengin bir çeÅŸitlilik gösteren maskelerin büyük bir kısmı dini ya da toplumsal törenler için yapılmıştır. Ölü gömme törenlerinin önem taşıdığı toplumlarda mesela, "gömüt maskeleri" kullanılır. Bunlar gerçekçi yapılarıyla dikkat çekerler ve ölüyü simgelerler. Böylece ölüyle ruhlar dünyası arasında bir baÄŸ kurulacağı düşünülür. Bazen de maske sayesinde ölünün, kötü cinlerden korunması saÄŸlanır. Eski Roma'da ölünün maskesi ya kendi yüzüne takılır ya da bu iÅŸ için tutulan biri tarafından tören boyunca taşınırdı. Bu gelenek Avrupa'da kral ya da soylu aileleri tarafından 18. yüzyıla kadar devam ettirildi. Belgeleme amacıyla ünlü kiÅŸilerin maskelerinin çıkarılması 17. ve 20. yüzyıllar arasında sıkça uygulandı. Buna benzer uygulamalar eski Mısır'da, Kamboçya ve Siyam'da, Peru'da, Meksika'da, FildiÅŸi Kıyısı'nda da yapılmıştır.Tören maskeleri yalnızca ölügömme törenleri ile sınırlı deÄŸildir. Ekin, hasat gibi dönemlerde tanrı ile baÄŸlantıya geçmek ve kabileye bereket gelmesini saÄŸlamak için de tanrısal törenler yapılır.Yeni bir tapınağın yapılmasında, doÄŸum sırasında, evlenmelerde, hastaların iyileÅŸtirilmesinde tören yapılır. Kötü ruhları kovmak ve büyülerin etkisini yok etmek için yapılan törenlerin yanı sıra iÅŸlerin hayırlı olması için tanrıların onayının alındığı törenler de vardır. DoÄŸal felaketlerden kurtulmak ve düşmanlara korku salmak için de törenler ve maskeler kullanılır. Eski Yunan'da ve Roma'da büyük maskeler kullanılır ve bu maskeler kalkanlara asılarak savaÅŸa gidilirdi. Çinli askerlerin ve Japon samuraylarının da maskeli miÄŸferler kullandığı bilinir. Maskeler, iÅŸlevlerinin yanısıra bazı ÅŸeyleri simgelerler. Eski Meksikalıların kullandığı maskelerin yapıldığı malzemeler kullanıcısının rütbesini belirleyen bir semboldü. Aynı ÅŸekilde Roma'da ölügömme töreninde kullanılan maske ölen kiÅŸinin kimliÄŸini yansıtırdı. Bugün ölünün yanında fotoÄŸrafının taşınması, bu geleneÄŸin devamından baÅŸka bir ÅŸey deÄŸildir. Maske töreni boyunca taşıyıcının yaptığı hareketler yüce ruhların o toplumdan beklediÄŸi hareketleri simgeler. Törende bulunan insanlar da bu hareketleri izleyerek tanrıların ne istediklerini öğrenmeye çalışır. Tören sırasında herkesin törene dahil olması, tamtamların sesleri eÅŸliÄŸinde ateÅŸ etrafında dönmesi, coÅŸması, bağırması, titremesi, kendisini ritmik olarak yerden yere vurması bir çeÅŸit grup iletiÅŸimidir. BilindiÄŸi gibi, diller birbirinden habersizce, bir ihtiyacın sonucu olarak doÄŸmuÅŸtur. Ä°lkel topluluklarda güneÅŸin, ayın, ateÅŸin, suyun, toprağın tanrı olarak kabul edilmesi ve bunun yanında doÄŸaüstü-mistik güçlerin varlığına inanılması sonucunda da maskeler yaratılmıştır.Yüksel ŞİŞE - 27 Mart 2000, Pazartesi Â