Mal beyanında bulunmayana hapis cezası yok

İstanbul Barosu avukatlarından Mehmet Bülent Bilen, müvekkili Hayrettin Çokcan adına İstanbul 10'uncu İcra Mahkemesi Hakimliği'ne başvurarak, mal beyanında bulunmayanlara verilen 10 günlük hapis cezasını içeren, İcra İflas Yasası'nın 337'nci maddesinin anayasanın temel ilkelerine aykırı olduğunu, bir insanın ekonomik suçtan dolayı hürriyeti bağlayıcı ceza ile cezalandırılamayacağını iddia etti. İstanbul 10'uncu İcra Ceza Mahkemesi’nde görülen dava, Hayrettin Çokcan’ın, bankaya olan borcunu zamanında ödememesi ve yapılan takibat gereği bildirmesi gereken mal beyanında bulunmamasına ilişkindi. Banka avukatlarının başlattığı takibat üzerine Çokcan hakkında 5358 sayılı İcra İflas Yasası'nın (İİY) 337/1 maddesi gereğince verilen 10 günlük ‘disiplin hapsi’ cezasına, Çokcan’ın avukatı Mehmet Bülent Bilen, itiraz etti.

Hakim Mehmet Uysal, mal beyanında bulunmadığı için 10 günlük disiplin hapsine mahkum edilen Hayrettin Çokcan’ın itirazını değerlendirdi, verilen cezanın Anayasa’ya aykırı olduğunu belirtti. Uysal, başka bir dava da ise Arif Kan isimli vatandaşın borç taksidini ödemediği için alacaklının şikayeti üzerine 3 ay ‘tazyik hapsi’ cezasına mahkum edilmesinin Anayasa’ya aykırı olduğunu kaydederek, Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. Hakim Uysal, alacaklının, devlet kurumlarının yardımıyla alacağını zorla tahsil etme olanağına sahip olduğunu belirterek, borçlunun ayrıca hapis cezasıyla cezalandırılmasının evrensel hukuk kurallarıyla bağdaşamayacağını ifade etti. Hakim Uysal, İİY’nın ‘tazyik hapsi’ni öngören 340'ıncı maddesi ile ‘disiplin hapsi’ni içeren 337/1 maddelerinin iptal edilmesini talep etti.

Anayasa Mahkemesi geçen cuma günü gündeme aldığı itirazla ilgili olarak karar verip, İcra ve İflas Yasası'nın 337'nci maddesinin 1'inci fıkrasının iptaline karar verdi. Bu iptal kararının ardından, mal beyanında bulunmayan borçluları cezaevine göndermek tarihe karıştı. İzmir Adalet Sarayı'ndaki icra mahkemeleri, Anayasa Mahkemesi'nin iptal kararının ardından mal beyanıyla ilgili olarak hapis cezasi vermeyi bıraktı. Ayrıca İnfaz Savcılığı'nda, mal beyanınla bulunmayanlarla ilgili arama kararları da durduruldu. Hukukçular, bu kanun maddesinin iptal edilmesiyle, halen mal beyanında bulunmamak suçundan cezaevinde bulunanların da yararlanması gerektiğini söyledi. İzmir Adalet Sarayı'ndaki Cumhuriyet Savcılığı İnfaz Bürosu'ndaki 14 bin kişinin aranması durdurulurken, cezaevinde bu suçtan yatan yaklaşık 300 kişinin de tahliye işlemlerine başlandı.

İptal edilen hüküm:

Yükümlülüklerin yerine getirilmemesi: Madde 337-(Değişik: 31/5/2005 - 5358/7 md.) Müddeti içinde beyanda bulunmak üzere mazereti olmaksızın icra dairesine gelmeyen veya yazılı beyanda bulunmayan borçlu, alacaklının şikayeti üzerine, on gün disiplin hapsi ile cezalandırılır. Alacaklının alacağını karşılayacak miktarda malın haczedilmesi veya borcun ödenmesi halinde, bu ceza düşer.

Olumlu karşılandı

Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Görevlisi Dr. Mustafa Ruhan Erdem, İİY 337'nci maddesinin 2004 yılında yapılan yasal düzenlemelere göre hukuksal sakıncası olduğunu, o dönemde dahi uygun bir yasa olmadığını belirterek, “İptal gerekçesini bilemiyoruz ama bana göre geç de olsa yapılması gereken bir yasal düzenledir. Ekonomik suçlardan dolayı insanlara hürriyeti bağlayıcı ceza verilmesi hukuka aykırıdır. İsabetli bir karardır. Anayasa Mahkemesi'nin bu iptal kararının yürürlüğe girmesini 1 yıl ertelediğini dikkate alırsak, aslında şu anda uygulanmaması gerekir. Zira Anayasa Mahkemesi, bu kararla yasal düzenlemenin hazırlanması için meclise süre tanımış oluyor.”

Alacak tahsilini etkileyecek

Avukat Algan Kayaalp, iptal kararıyla borçlulara gün doğduğunu, alacaklıların alacaklarını tahsil etme güçlerinin ellerinden alındığını belirtti. Kayaalp, “Bugün mal beyanından dolayı duruşmaya girdim. Hakim, bu iptal kararına istinaden karar vermeyip, duruşmayı, yasanın yürürlüğe girmesinin beklenilmesi için erteledi. Burada alacaklının alacağını tahsil etme kabiliyeti elinden alınmış oldu. İcra takibi yapsanız dahi genelde mal kaçırma olayları olduğu için alacağın tahsili imkansız hale gelecek. Zira birçok borçlu cezaevine girme korkusuyla bu borcunu ödemek zorunda kalıyordu. Şimdi borcun ödenmesi, borçlunun inisiyatifine bırakılmış oldu. Bana göre devlet bu düzenlemeyi yaparken, alacaklının hukuksal haklılığını da düşünerek ek düzenlemeler yapmak zorunda. Aksi halde, sorunun çözümü için hukuk dışı bir takım arayışlar içine girilebilir” dedi.