Kuzey Kore'nin nükleer kriz kronolojisi

ABD ile 1994 yılında yaptığı anlaÅŸma çerçevesinde, nükleer silah yapımında kullanılan plütonyum üreten bir santralı kapatan Kuzey Kore, ABD'nin öncülük ettiÄŸi bazı ülkelerin bu ülkeye petrol vermeyeceklerini açıklamasının ardından, nükleer programını yeniden etkin hale getireceÄŸini bildirdi. Kuzey Koreli yetkililerin açıklamalarına paralel olarak dün de Amerikalı yetkililer, uydudan izledikleri kadarıyla, Kuzey Kore'nin enbüyük nükleer tesisi olan Yongbyon'daki bir nükleer reaktörü faaliyetegeçirdiÄŸini ileri sürdüler. Pyongyang yönetiminin nükleer güce sahip ülkelerle yaptığı anlaÅŸmaların ve bu ülkeyi ilgilendiren nükleer geliÅŸmelerin kronolojisi şöyle:       ARALIK 1985 - Kuzey Kore, Nükleer Silahsızlanma AnlaÅŸması'na  (NPT) imza attı ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) ile, GüneyKore'deki Amerikan nükleer silahlarının çekilmesine baÄŸlı olarak anlaÅŸma yaptı.  EYLÃœL 1991 - ABD BaÅŸkanı George Bush, Güney Kore'deki 100 nükleer silah da dahil olmak üzere ABD'nin farklı ülkelerdeki tüm nükleer silahlarının geri çekileceÄŸini açıkladı.  ARALIK 1991 - Kuzey ile Güney Kore, Kore Yarımadası'nın nükleer silahlardan arındırılmasını amaçlayan bir deklarasyona imza attı. Deklarasyonla, her iki ülkenin de, nükleer test, üretim, alım, stoklama ve nükleer silah kullanmalarının önüne geçilmesi amaçlandı.  OCAK 1992 - Kuzey Kore, Nisan ayında onaylamak üzere, IAEA ile kapsamlı güvenlik anlaÅŸması imzaladı.  MAYIS 1992 - Kuzey Kore, IAEA denetimine baÄŸlı olmak üzere 7 tesisve bazı plütonyum üretim alanlarını bildirdi.  EYLÃœL 1992 - IAEA denetçileri, Kuzey Kore'de, Pyongyang tarafındanbildirilen nükleer program raporuyla ters düşen bazı farklılıklar belirledi ve plütonyum verilerinin miktarı hakkında açıklama istedi.  ÅžUBAT 1993 - IAEA, Kuzey Kore'nin NPA yükümlülüklerini yerine getirmediÄŸi gerekçesiyle iki nükleer atık tesisinde denetim istedi, ancak Pyongyang hükümeti bu isteÄŸi reddetti.  MART 1993 - Özel denetim isteklerine boyun eÄŸmek istemeyen Kuzey Kore, ulusal güvenliÄŸini sebep göstererek, NPT'den 3 ay içinde ayrılmak istediÄŸini açıkladı. NÄ°SAN 1993 - IAEA, Kuzey Kore'nin güvenlik anlaÅŸmasına uymadığını açıkladı.  HAZÄ°RAN 1993 - ABD ile yapılan görüşmeler neticesinde Kuzey Kore, NPT'den ayrılma kararını askıya aldı ve IAEA'nın güvenlik yükümlülüklerini kabul etti.  OCAK 1994 - Amerikan Merkezi Haberalma TeÅŸkilatı (CIA), Kuzey Kore'nin bir veya iki nükleer silah üretmiÅŸ olabileceÄŸini bildirdi.  MART 1994 - IAEA silah denetçileri Kuzey Kore'ye geldi. Pyongyang'ın kuzeyindeki Yongbyon'da bulunan plütonyum tesislerinin denetimine izin verilmedi ve Ajans, Kuzey Kore'ye, denetimlere izin vermesi çaÄŸrısında bulunulmasını öngören bir kararı kabul etti.  MAYIS 1994 - Kuzey Kore, IAEA'dan çekildiÄŸini açıkladı. Dönemin ABD BaÅŸkanı Jimmy Carter, Pyongyang yetkilileriyle, nükleer silah çalışmalarının dondurulması ve ABD ile görüşmelere geri dönülmesi amacıyla uzlaÅŸmaya çalıştı.  EKÄ°M 1994 - ABD ile Kuzey Kore, 4 ay süren görüşmeler sonucunda, Pyongyang'ın nükleer silah programlarını dondurmasına iliÅŸkin anlaÅŸmayı kabul etti. Kuzey Kore'nin, IAEA denetçilerini kabul etmesi karara baÄŸlandı. Bunun karşılığında, enerji krizi yaÅŸayan komünist Kore'ye,fif su ile çalışan iki reaktör verilmesi öngörüldü. MART 1995 - Çokuluslu, Kore Yarımadası Enerji Kalkınma Organizasyonu (KEDO) oluÅŸturuldu ve kurucu üyeleri ABD, Güney Kore ve Japonya olarak belirlendi.  ARALIK 1998 - ABD ve Kuzey Kore yetkilileri, Pyongyang'ın kuzeydoÄŸusundaki Kumçang-ni'deki yeraltı tesislerini görüşmek üzere biraraya geldi.  MAYIS 1999 - Kuzey Kore, gıda karşılığında Amerikalı denetçilerin,Kumçang-ni'deki tesislere giriÅŸine izin verdi. Denetçiler, nükleer faaliyete dair bir kanıt bulamadı.  KASIM 1999 - KEDO yetkilileri, Kore Elektrik Enerjisi Kurumu ile reaktör yapımına baÅŸlanmasını öngören bir anlaÅŸma imzaladı.  OCAK 2002 - ABD BaÅŸkanı George Bush, Kuzey Kore, Ä°ran ve Irak'ı, ''ÅŸer ekseni'' olmakla suçladı ve bu üç ülkenin nükleer tehdit oluÅŸturduÄŸunu söyledi. Kuzey Kore, Bush'un açıklamalarının, savaÅŸ ilanıyla eÅŸdeÄŸer olduÄŸunu belirtti.  NÄ°SAN 2002 - Bush, Kuzey Kore'nin 1994'te imzalanan anlaÅŸmaya aykırı davrandığını açıkladı, ancak bu ülkeye petrol sevkıyatına devamedildi.  3-5 EKÄ°M 2002 - ABD'nin DoÄŸu Asya ve Pasifik ülkeleriyle iliÅŸkilerdepartmanı yetkilisi James Kelly, Kuzey Kore'yi ziyaret etti ve bu ülkenin nükleer programlarından duyulan rahatsızlığı bir kez daha dile getirdi.  Kuzey Kore DışiÅŸleri Bakanı Yardımcısı Kang Sok-ju, Kelly'ye, saldırmazlık ve barış anlaÅŸmaları imzalanması ve Kuzey Kore'ye uygulanan tüm ekonomik yaptırımların kaldırılması talebini iletti. Kelly'nin Kuzey Kore'nin teklifi üzerine görüşme masasından kalkarak, ''1994'deki anlaÅŸmayı ihlal eden Kuzey Kore, ABD'nin yeni bir anlaÅŸma çatısını kabul edeceÄŸini düşünüyorsa tamamen yanılıyor'' dediÄŸi belirtildi.  14 KASIM 2002 - ABD ile KEDO'nun diÄŸer üyeleri, New York'ta biraraya gelerek, Kuzey Kore'ye petrol sevkıyatını, Aralık ayı başı itibariyle durdurma kararı aldı.  29 KASIM 2002 - IAEA, Kuzey Kore'ye nükleer silah programlarını denetime açması çaÄŸrısında bulundu.  4 ARALIK 2002 - Kuzey Kore, IAEA'nın isteÄŸini reddetti. 12 ARALIK 2002 - Kuzey Kore petrol sevkıyatının kesilmesinden kaynaklanan enerji açığını kapatmak için elektrik üretmek amacıyla Yongbyon nükleer santralını yeniden faaliyete geçirmeyi planladığını açıkladı. 21 ARALIK 2002 - IAEA, Kuzey Kore'nin Yongbyon'da gözlem aletlerinin çalışmasını engellediÄŸini bildirdi. 22 ARALIK 2002 - Kuzey Kore, Yongbyon'dan IAEA'nın gözlem aletlerini çıkarmaya baÅŸladı. 27 ARALIK 2002 - Kuzey Kore, Yongbyon'daki IAEA denetçilerinin ülkeyi terketmelerini istedi. Denetçiler 4 gün içinde Kuzey Kore'den ayrıldı. 3 OCAK 2003 - Kuzey Kore, nükleer konularda çıkan sorunlar nedeniyle ABD'yi suçladı, ama sorunun görüşmeler yoluyla çözülebilmesiiçin de açık kapı bıraktı. 6 OCAK 2003 - IAEA, denetçileri yeniden kabul etmesi için Kuzey Kore'ye son bir ÅŸans daha tanındığını bildirdi. 10 OCAK 2003 - Kuzey Kore, nükleer silahların yayılmasını  engelleme anlaÅŸmasından çekildiÄŸini bildirdi. 31 OCAK 2003 - Amerikalı yetkililer, uydudan yapılan gözetimlerde Kuzey Kore'nin Yongbyon tesisleri çevresinde nükleer yakıt çubuklarınıharekete geçirdiÄŸinin tespit edildiÄŸini belirttiler. 5 ÅžUBAT 2003 - Kuzey Kore, Yongbyon'un yeniden faaliyete geçirilmesi için iÅŸlemlere baÅŸlandığını duyurdu. 12 ÅžUBAT 2003 - IAEA yetkilileri, Kuzey Kore'nin nükleer konulardaki koruyucu önlemleri almayı savsakladığını açıkladılar. 18 ÅžUBAT 2003 - Kuzey Kore ordusu, ABD'nin yaptırım uygulaması durumunda 1953 yılında Kore Savaşı'ndan sonra imzalanan ateÅŸkes anlaÅŸmasından çekilme tehdidinde bulundu. 24 ÅžUBAT 2003 - Kuzey Kore ordusu parçaları Japon Denizi'ne düşen kısa menzilli bir füze denedi. Füze denemesinin uluslararası yasalarınihmali anlamına gelmediÄŸi bildirilirken, denemenin, Güney Kore Devlet BaÅŸkanı Roh Moo Hyun'un yemin törenine birkaç saat kala yapılması anlamlı bulundu. 26 ÅžUBAT 2003 - Amerikalı yetkililer, Kuzey Kore'nin, en büyük nükleer tesisi olan Yongbyon'daki bir nükleer reaktörü faaliyete geçirdiÄŸini söylediler. Â