Küf deyip geçmeyin, birçok hastalığın kökeninde o yatıyor | 12 SORU 12 YANIT

Hem geri kalmış hem de gelişmiş toplumlarda önde gelen sağlık sorunlarından biri olmaya devam eden küf, tüm dünyada özellikle bebek ve çocuk ölümlerine neden olabiliyor.

Daha çok nem oranının yüksek olduğu havasız ortamlarda yaşanan küf sorunu, hem evlerimize hem de sağlığımıza zarar veriyor. Ancak görüntüsü ve kokusu rahatsız etmediği sürece çoğu insan küfün varlığından haberdar olmuyor. Çok belirgin bir şey görmedikçe pek önemsenmeyen bu sorun nedeniyle sürekli hasta olanlar hatta hayatını kaybedenler bile var. Onlardan biri de iki yaşındaki Awaab Ishak.

Ishak, Aralık 2020'de İngiltere'nin Manchester şehrinde ailesiyle birlikte yaşadığı tek yatak odalı dairede küfün neden olduğu solunum rahatsızlığından hayatını kaybetti. Babası Faisal Abdullah küf sorununu ev sahibine daha önce bildirdiğini ancak herhangi bir işlem yapılmadığını söyledi. Bu sorunu ilk olarak 2017’de dile getiren babaya sadece bir keresinde küflü bölgeyi boyaması söylendi. 

Ishak, 19 Aralık 2020'de nefes darlığı şikayetiyle hastaneye kaldırıldı. Ertesi gün durumu daha da kötüleşen çocuk başka bir hastaneye transfer edildi. Ishak'ın önce solunumu ve ardından kalbi durdu ve talihsiz çocuk hastaneye geldikten kısa bir süre sonra hayatını kaybetti.

Maalesef ülkemizde de evlerdeki küf nedeniyle hayatını kaybedenler oluyor. Bu küfler; özellikle rutubetli olan evler ve diğer binalarda ürüyor ama pek çok kişi küfün bu şekilde solunum rahatsızlığına, hatta ölüme kadar gidebilecek derecede ciddi bir problem olduğundan habersiz.

-- Peki, nasıl oluyor da küf bu şekilde ölümlere neden oluyor?

-- Evimizde ya iş yerlerimizde gözle göremediğimiz küflere maruz kalıyor olabilir miyiz?

-- Küf zehirlenmesinin belirtileri nelerdir?

-- Nasıl korunmalıyız?

-- Hangi hastalıklara neden olabilir?

İç Hastalıkları Uzmanı Aytaç Karadağ, Hurrriyet.com.tr okurları için tüm sorularımızı yanıtladı. İşte 12 soruda küf problemi ve sağlığımıza etkileri...

EVDE ÇAMAŞIR KURUTMAK BİLE RİSKLİ

1- Evlerde küf nasıl oluşuyor? Yiyeceklerdeki küften farkı nedir?

Küfün bakterilerin ve mantarların kontrolsüz bir şekilde çoğalmasıyla oluştuğunu belirten Karadağ, "Nemli bir ortamın ısı ile birleşmesi sonucunda oksijenin az olduğu yerlerde bu mikroskobik canlılar daha rahat üremeye başlar" dedi ve küf oluşumuna uygun ortamları şu şekilde sıraladı:

-- Mekanların havalandırılmaması

-- Kışın evde çamaşır kurutulması

-- Su baskınları

-- Tavanların ve duvar yüzeylerinin nemli kalması

-- Tesisat sızıntıları

-- Filtre temizliği yapılmamış klimalar

-- Kötü yalıtım

-- Çatı sızıntısı

-- Duvarlarda terleme

Karadağ, yiyeceklerdeki küf ile ortam küfünün aslında aynı mikroskobik mantarlar olduğunu, ikisinin de son derece toksik ve öldürücü olmakla birlikte; yiyeceklerden farklı olarak ortamdaki küfün nefes almakla akciğerlere zarar verebilme potansiyeli taşıdığını vurguladı.

2- Duvarlarda, banyoda, tavanda gördüğümüz renk değişimleri ve küf oluşumu ne zaman tehlikeli hale geliyor?

“Küf önce sarı, sonra yeşil, sonra da siyah renkle kendini belli edebiliyor fakat bazen renk değişimi olmadan da küf gelişebiliyor” diyen Karadağ, bu durumun da küfün kendine has kokusu ile ayırt edilebileceğini belirtti.

ÇAMAŞIR SUYU, SİRKE VE KARBONAT İLE TEMİZLENMELİ

3- Durum tehlikeli bir boyuta gelmeden önce neler yapılabilir? Nasıl temizlenmeli? Çamaşır suyu, su bazlı boya vb. ne kadar etkili?

Ortamdaki rutubet nedeniyle duvarda ya da tavanda oluşan küfü temizlemek için öncelikle güvenlik önemlerinin ihmal edilmemesi gerektiğini, temizlik sırasında mutlaka eldiven ve maske kullanması gerektiğini söyleyen Karadağ, yapılması gerekenleri şöyle sıraladı:

--Temizlik esnasında ortamı havalandırmaya dikkat etmelisiniz Antimikrobik etkili olduğu için çamaşır suyunu 1/100 oranında sulandırarak ya da çamaşır suyu içeren bir temizleyici ürünü alana dökerek en az 10 dakika bekletin.

-- Aynı zamanda bu amaçla yapılmış küf çözücü özel temizlik ürünlerinden de yararlanabilirsiniz. 

-- Daha sonra hafif nemli bezle alanı tekrar silin. 

-- En etkili yöntem olan çamaşır suyu maalesef evde alerjisi, astımı, bronşiti veya bebeği olanlar için uygun olmayabilir. Bu durumda da bir sprey şişesine beyaz sirke koyarak küflü alanlara sıkıp, sirkeyi yüzeyde 1 saat bekletin. Daha sonra 2 su bardağı suya 1 tatlı kaşığı karbonat koyup karıştırın ve sirke döktüğünüz yüzeye sıkın. Ovma teliyle küflü bölgeyi ovun. Suyla duruladıktan sonra küflü bölgeye son olarak tekrar sirke sıkıp bu şekilde bırakın.

EBEVEYN BANYOLARI DA KÜF KAYNAĞI

4- Bu küfler evde daha çok nerelere yerleşir? 

-- Çatı-tavan arası

-- Rutubetin olduğu bodrum katları

-- Klima

-- Havalandırma kanalları

-- Banyo-tuvalet

-- Yeni evlerde ebeveyn banyosundan dolayı yatak odaları

-- Yatak şilteleri, bazalar, karyolalar

-- Yorgan, yastık, nevresim

RENKSİZ OLANLAR GÖZDEN KAÇABİLİR

5- En sık karşılaşılan ve en tehlikeli türleri hangileridir? Evde küf olduğu halde bunun farkına varmamamız mümkün mü?

Doğada var olan binlerce küf türünün ve bunların ürettiği toksinlerin çoğu zaman kendine has görünümleri ve kokusu olduğunu belirten Karadağ, küflerin renklerinin sarı yeşilden siyaha kadar değişebildiğini ancak maalesef bazen renksiz küflerle de  karşılaşılabileceğini söyledi. Karadağ, renksiz küflerin sadece duvardaki sıvada kabarıklık olarak kendini gösterebileceğini belirtti.

Bu küflerin daha geniş bir alana yayılabilmek için ortam havasına spor adı verilen küçük parçacıklar yaydıklarını ekleyen Karadağ, bazı küf mantarlarının ortam havasına son derece toksik olan mikotoksin denilen uçucu bileşenler yaydığını, tıpkı damlacık enfeksiyonları gibi ortamdaki bu sporların veya mikotoksinlerin solunduğu takdirde akciğerlere yayılarak son derece ölümcül olan mantar zatürreleri oluştuğunu belirtti.

“Bu mantar zatürreleri yoğun bakım tedavisiyle ve damardan haftalarca uygulanan antifungal iğnelerle bazen düzelebilmekle birlikte de çoğunlukla da hasta kaybediliyor” sözleri ile durumun ciddiyetini gözler önüne seren Karadağ, tüm küf türlerinin değil ama Aspergillus, Penicillium ve Stachybotrys chartarum (siyah küf) gibi yaygın ev küfleri de dahil olmak üzere bazı türlerin mikotoksin ürettiğini vurguladı.

AYLAR HATTA YILLAR SONRA BİLE KRONİK HASTALIKLARA NEDEN OLABİLİYOR

6- Bu küften etkilenen kişi ilk etapta etkilendiğini anlayabilir mi yoksa etkisi yavaş yavaş mı çıkıyor?

Bu küflerin 4 çeşit etkilenme yaptığını söyleyen Karadağ, bu etkilenme biçimlerini şu şekilde sıraladı:

-- Akut: Hızla etkilenme yapar.

-- Kronik: Aylar, yıllar sonra kronik hastalıklara yol açar.

-- Mutajenik: DNA hasarı yoluyla çocuklara da aktarılan mutasyonlar ve kanser riski.

-- Teratojenik: Etkilenen anne gebeyse karnındaki bebeğinde gelişim kusuru yapabilir.

BAĞIŞIKLIK SAĞLAMSA MANTARIN ÇOĞALMASINA İZİN VERMEZ

7- Peki bu küfün etkisi herkeste aynı şekilde mi ortaya çıkar? Yani küfün bir çocuğu ya da hasta birini daha çok etkilerken bir diğerine zarar vermemesi mümkün mü?

Bebekler, yaşlılar, şeker, kalp, astım, KOAH, böbrek, hipertansiyon , kanser gibi kronik hastalığı olanlar, alerjik bünyeli olanlar ve bağışıklığı baskılayan AIDS, kemoterapi, kortizol ilacı kullananların küfe karşı daha hassas olduğunu belirten Karadağ, mantarların fırsatçı patojen olarak kabul edildiğini; yani bağışıklığı azaltan bir durum olduğunda çoğalmaya başlayacağını, normal sağlıklı bir bireyin bağışıklığının sağlam olması durumunda savunma sisteminin mantarların çoğalmasına izin vermediğini vurguladı.

8- Bu küfler başka hangi hastalıklara neden olabiliyor?

-- Öncelikle solunum sistemi hastalıkları olan alerjik astım, bronşit krizleri

-- Küf zatürresi

-- Solunum yetmezliği

-- KOAH alevlenmesi

-- Kalp damar hastalıkları

-- Kanser

-- Kısırlık

-- Kronik enflamasyon zemininde otoimmun hastalıklar

9- Küf nedeniyle hastalandığımızda ne gibi belirtiler yaşarız? Çoğu insanın küften etkilendiği ya da zehirlendiği aklına gelmez. Doktor muayenesinde bu durum rahatlıkla teşhis edilebilir mi?

Karadağ, maalesef aşağıdaki küf belirtilerinin birçok farklı hastalıkta da ortaya çıkabileceği için doktor muayenesinde gözden kaçabildiğini, bunun için doktorun dikkatli ve ayrıntılı bir şekilde hastayı gözlemlemesi ve sorgulaması gerektiğini ifade etti ve olası belirtileri şu şekilde sıraladı:

-- Nefes darlığı

-- Hapşırık

-- Burun akıntısı-tıkanıklığı

-- Kaşıntı

-- Cilt döküntüleri

-- Sık soğuk algınlığı

-- Gözlerde sulanma

-- Halsizlik

-- Uyku bozukluğu

-- İştah bozukluğu

-- Bulantı-kusma-ishal-karın ağrısı

-- Baş ağrısı

-- Bilinç değişiklikleri

-- Okul/iş başarısında azalma

-- Unutkanlık

-- Bulanık görme

10- Küf zehirlenmesine karşı duyarlılıkta genlerimiz ne derece önemli? 

Florida Detox & Wellness Institute’dan Dr. Rick Sponaugle, bu konuda uzman bir isim. Kendisi şiddetli küf zehirlenmesi yaşamış ve yanlış teşhis alan ya da farkında olmadan küf zehirlenmesi yaşayan binlerce hastayı iyileştirmiş bir doktor. Sponaugle, özel bir gen olan HLA-DRBQ genini taşıyan kişilerin, küf ve diğer alerjilerden sorun yaşamaya daha yatkın olabileceğini söylüyor.

Karadağ da genlerimizin birçok hastalıkta önemli rol oynadığını ama genlerin kader olmadığını, kötü çevresel faktörlerle taşıdığımız kötü geni aktiflemezsek, ilgili gen kodlanamadığı için bize herhangi bir rahatsızlık vermeyeceğini ifade etti.

Toplumun yüzde 25’inde olan HLA-DRBQ genini taşıyorsanız, alerjiden ve küften mustarip olma ihtimalinizin olduğunu doğrulayan Karadağ, bu geni taşıyan insanlar küf toksinlerini vücuttan atacak antikorları üretemedikleri için küfün zararlarına karşı daha hassas olduklarını sözlerine ekledi.

11- Bizde de İngiltere’de yaşanan ölüm vakası gibi küf kaynaklı benzer vakaları var mı? Sadece küfe maruz kalmak böyle ölümlere neden olabilir mi yoksa altta yatan başka hastalıkların varlığı mı tetikliyor?

Küfün, tüm dünyada hem geri kalmış hem de gelişmiş toplumların hâlâ önde gelen sağlık sorunları olmaya devam ettiğini, ABD gibi gelişmiş toplumlarda dahi küfün birçok evde temel sağlık sorunu olarak ortaya çıktığını belirten Karadağ, ülkemizde de maalesef küfe bağlı astım krizleri ve solunum yetmezliğinden dolayı bebek ve çocuk ölümleri yaşandığını söyledi.

Karadağ, erişkinlerde de son yıllarda küfün solunum, kalp, nörolojik hastalıklara, kanser, kısırlık gibi artan vakalara neden olduğunun bilindiğini sözlerine ekledi.

12- Küf zehirlenmesi nedeniyle hayati tehlike nasıl başlıyor ve solunum nasıl duruyor? 

Alerjik bünyeli hassas bireylerde küf solunması durumunda aşama aşama gelişebilecekler sırası ile şöyle:

-- Göğüs bölgesinde sıkışma ya da rahatsızlık hissi

-- Küçük dilde şişme

-- Nefes darlığı

-- Gıcık tarzında öksürük

-- Yüzde kızarma

-- Yutkunma zorluğu

-- Konuşurken dilin dolanması

-- Sersemlik

-- Tansiyon (kan basıncı) düşüklüğü

-- Bilinç kaybı

-- Kalp ritminin düzensizleşmesi

-- Nabızda hızlanma

-- Nefes alıp verme sırasında hırıltı oluşması

-- Solunum yollarında tıkanma

-- Şok

-- Kalp durması

-- Solunum durması

-- Ölüm