Küçük ‘Buzul Çağı’ Türkiye'yi nasıl etkiler?

Bu sorunun yanıtını 1550-1850 yılları arasında yaÅŸanan Küçük Buzul Çağı'ndaki Türkiye'deki duruma bakarak vermek doÄŸru bir yaklaşım olur diye düşünüyorum. Yaklaşık 150 yıl önce Türkiye ile beraber Avrupa'da hava sıcaklıkları bugüne göre yaklaşık olarak 5 C0 daha düşüktü ve küçük de olsa bir buzul çağı yaÅŸamıştık. Bu tür ÅŸiddetli hava olayları ve doÄŸal afetler, ya savaÅŸların kaderini deÄŸiÅŸtiren ya da salgın hastalıklara, kıtlıklara ve isyanlara neden olan olaylar olduÄŸu için tarih kitaplarında da yer aldı.Bazı örneklerÖrneÄŸin, 1529'da Kanuni Sultan Süleyman'ın Viyana kuÅŸatmasında, aşırı yağışlar, erken gelen ve olaÄŸan dışı olan soÄŸuk havalar nedeniyle yarıda kesip geri çekilmesi gibi. Elizabeth Zachariadou'nun 1999 yılında editörlüğünü yaptığı ve Tarih Vakfının Türkçesini yayınladığı "Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nda DoÄŸal Afetler" adlı kitapta bir kaç örnek daha bulunabilir:  1688-89 yıllarında Edirne bölgesinde çayırları ve tarım ürünlerini tahrip eden selleri, 1817, 1822 ve 1823 yıllarında (özellikle Nisan sonu ve Kasım sonunda görülen) dolu fırtınaları; 1826 ve 1828 yıllarında "su ziyanları"; 1828 ve 1835 yıllarında da yangınlardan bahsedilir.  Ayrıca, 1559-1560 yıllarında Karadeniz'in kuzeyinde (Kırım Hanı topraklarında) havaların çok soÄŸuk ve yağışşız geçmesi sonucu hüküm süren büyük kuraklık ve kıtlığa karşı Osmanlı yetkililerin gösterdiÄŸi tepkiler ele alınmıştır. Bunlara ilaveten, William J. Griswold'un 1350-1800 tarihleri arasında hüküm süren "Küçük Buzul Çağı"na baÄŸlı olarak soÄŸuk havaların hububat rekoltesinde düşüşe yol açtığına, bunun köylerin boÅŸalmasına, tarihçilerin deyiÅŸiyle "büyük kaçgun"a, onun da Celali Ä°syanları'na (1591-1611) sebep olduÄŸunu söylüyor. (Anadolu'da Büyük Ä°syan, Çeviren: Ãœlkü Tansel, Ä°st. 2000, Tarih Vakfı Yurt Yay.). Benzer ÅŸekilde Süreyya Faruki de Küçük Buz Çağı'nın Osmanlı topraklarındaki isyanlarda oynadığı role deÄŸiniyor (Approaching Ottoman History, Cambridge, 1999).Evliya Çelebi ise 1611 yılında Tuna Nehri'ndeki buzlardan ve 1640 yılında Azak dönüşü Karadeniz'de tutulduÄŸu "mühtiÅŸ fırtına"dan ballandıra ballandıra bahseder.Güncel Yayıncılıktan çıkan "BildiÄŸiniz Havaların Sonu" aldı kitabımda özetlediÄŸim diÄŸer ÅŸiddetli hava olayları şöyledir:Åžiddetli olaylar1563 (20 Eylül) Ä°stanbul'da büyük su baskını.1564 Anadolu'da kıtlık.1571 (23 Ekim) Ä°stanbul'da kasırgayla birlikte görülmemiÅŸ kalınlıkta kar yaÄŸması.1585 Ocak ve Åžubat aylarında Ä°stanbul hiç yağış almadı.1586 Çorum'da açlık.1588 Ä°stanbul'da kıtlık.1612 Ä°stanbul BoÄŸazı dondu.1621 (9 Åžubat) Åžiddetli kış, BoÄŸaziçi dondu ve ÅŸehirde kıtlık baÅŸladı.1630 (25 Haziran) Ä°stanbul'da fırtına ve IV. Murad'ın önüne yıldırım düşmesi.1630 (3 Nisan) Gök gürültülü saÄŸanak yağış fırtınası Mekke ve Kabe'de sele neden oldu.1660 Ä°stanbul ve Anadolu'da yangınlar ve kıtlık.1667 (28 Temmuz) Mısır'da kasırga. YaÄŸan iri taneli dolu nedeniyle havadaki bir çok kuÅŸ ile birlikte yeryüzünde bir çok hayvan telef oldu.1681 (15 Ocak) Aşırı yağışlar Mekke ve Kabe'de sele neden oldu.1687 (25 AÄŸustos) Ä°stanbul'da yangın.1689 Büyük fırtına; BoÄŸaz'daki bütün kayıklar battı.1690 (18 Mayıs) Ä°stanbul'da fırtına, Haliç'te gemiler battı ve 500 kiÅŸi öldü.1693 (5 Eylül) Kuvvetli rüzgarların körüklediÄŸi yangınlar Ä°stanbul'u harabeye çevirdi.1699 Ä°stanbul'da ÅŸiddetli kış.1717 (2 Aralık) Ä°stanbul'da kasırga ve birçok geminin batması.1719 (21 Temmuz) Ä°stanbul'da Büyük Yangın.1728 (6 AÄŸustos) Ä°stanbul'da kasırga.1748 (24 Eylül) Ä°stanbul-Haliç üzerindeki köprüyü sel aldı.1749 (4 Mart) Kasırga (hasar bilgisi yok).1751 (15 AÄŸustos) Ä°stanbul-Haliç-KasımpaÅŸa-Ãœsküdar'da sel.1751 (15 Temmuz) Büyük Ä°stanbul Yangını.1755 (12 Temmuz) Büyük Ä°stanbul Yangını.1762 (18 Ekim) Ä°stanbul'a Fırtına.1828 Ä°stanbul'da yiyecek kıtlığı baÅŸladı.1849 Ä°stanbul'da kışın 20 gün aralıksız kar yaÄŸdı, Çekmece gölü dondu, Eyüp-Sütlüce arası buz tuttu.1873 İç Anadolu ve Balkanlarda kuraklık, seller ve kıtlık.Tarih kitablarına ilave olarak Türkiye'yi neredeyse karış karış dolaÅŸan Amerikalı Profesör Peter Ian Kuniholm gibi dendrokronologlar, aÄŸaçların yaÅŸ halkalarını inceleyerek geçmiÅŸteki iklime ışık tutabilmektedir. Dendrokronoloji bilim dalına mensup uzmanlar aÄŸaçların yaÅŸ halkalarının büyük ve küçük olmalarından hareket ederek çok önemli iklimsel sonuçlar çıkarabiliyorlar. ÖrneÄŸin çok eski bir aÄŸaç bulunduÄŸunda ortasından bir kesit veya örnek alınıp incelenir. EÄŸer bir dönemde aÄŸaç iyi su almışsa o aÄŸacın yaÅŸ halkaları geniÅŸ oluyor, su alamamışsa yani kuraklık yaÅŸamışsa halkaları dar oluyor. Bundan, aÄŸacın yaÅŸadığı tarihlerde, bazı dönemlerde sulak mevsimler, bazı dönemlerde kurak mevsimler yaÅŸandığı sonucu çıkartılabiliyor.AÄŸaç halkalarıKuniholm (1990) yılındaki çalışmasında iklimsel olayları kısa ve uzun vadeli olarak ikiye ayırarak incelemiÅŸtir. Uzun vadeli olaylara örnek olarak 1585-1640 yılları arasında görülen Celali Ä°syanlarını ele alıp incelemiÅŸ. Bunun için 1560-1620 yılları arasında aÄŸaç yaÅŸ halkalarındaki büyüme yüzdelerini belirlemiÅŸtir. Kunilhom 61 yılın aÄŸaç yaÅŸ halkalarındaki büyümeleri incelediÄŸinde 48 yıl normalin çok altında kaldıklarını görüyor. Bu kuraklığın olgun bir yaÅŸta kökleri derinlere inmiÅŸ aÄŸaçlardan daha çok, buÄŸday gibi tahılları etkileyeceÄŸi de açıktır. Kuniholm, Professör H. Inalcik ve W. Griswol’e de danışıp, seyyahları ve diÄŸer arÅŸiv bilgilerini de kullanarak 1564-1612 yılları için daha çok kuraklık ve kıtlık olmak üzere meteorolojik olayları aÄŸaç yaÅŸ halkalarındaki büyüme yüzdeleri ile karşılaÅŸtırmıştır. Griswold’a göre (1977, 1983, 1989)16. yüzyılın sonu ve 17. yüzyılın başında Anadolu'da köylülerin huzursuzluÄŸu, göçler ve Celali Ä°syanları olarak adlandırılan olaylar yaÅŸanıyor  Kuniholm, Christiansen- Weniger and Tosun'un 1939 yılında yaptıkları bir çalışmada Ankara’da (Keskin) 1874 yılında yaÅŸanan kuraklıkta ineklerin %81’i ve koyunların %97’sinin öldüğü. 52.000 kiÅŸilik nüfustan 7.000'nin göç ettiÄŸi ve 20.000'nin de ölmüş olduÄŸu belirtilmektedir. Seyyah C. Naumann'a göre (1983) Kastomonu, Ankara ve Kayseri'de 150.000 insan ile birlikte, 100.000 çiftlik hayvanı öldü. Açlık ve hastalıklar da 1873-1874 kışında ayrıca 100.000 kiÅŸinin ölümüne neden oldu.Özetle Buzul ÇaÄŸ gerçekleÅŸirse Türkiye'de kuraklık ve kıtlık olur.Doç. Dr. Mikdat KadıoÄŸluÄ°stanbul Teknik ÃœniversitesiÂ