Kozmetik, insandan değerli

Batı dünyası, örneği görülmemiş bir ilaç skandalıyla çalkalanıyor. Üçüncü dünya ülkelerindeki milyonlarca insanın hayatını kurtarabilecek ‘‘Vaniqa’’ adlı ilaç, daha kárlı olur diye yeniden formüle edilerek ‘‘kozmetik krem’’ haline dönüştürülerek piyasaya verildi. Merkezi Fransa'da bulunan Sınır Tanımayan Doktorlar (MSF) örgütünün ortaya çıkardığı insanlık ayıbı, ilaç sanayiinin çıkar uğruna neler yapabileceğine örnek olarak gösteriliyor.

Ünlü casus ve gerilim romanları yazarı John le Carre'ın son romanındaki ilaç entrikalarını aratmayan olay, Batıdaki gazetelerde geniş yankı buldu. ‘‘Vaniqa’’ adlı ilaç, çeçe sineği tarafından bulaştırılan ‘‘uyku hastalığı’’nın tedavisi için üretildi. Bir parazit enfeksiyonu olan uyku hastalığı, Afrika ülkelerinde görülüyordu. Hiçbir şirket, yılda 5 milyon insanın ölümüne neden olan hastalığın tedavisi için, Vaniqa'yı üçüncü dünya ülkelerinde dağıtmaya yanaşmadı. Çünkü ilaç, üçüncü dünya ülkelerindeki insanların büyük çoğunluğunun alamayacağı kadar pahalıydı. Bu nedenle de ‘‘cazip’’ değildi. İlaç şirketleri için birinci ilke kárlılıktı.

Ama daha sonra uzmanlar, laboratuvar çalışmalarında Vaniqa'nın ‘‘tüy dökücü’’ yan etkisini keşfettiler. Bu, önemli bir buluştu. Gelişmiş ülke kadınlarının yıllardır ‘‘tüy derdi’’ vardı. Kozmetik sanayiinde bu amaçla büyük yatırımlar yapılıyordu. Vaniqa, bir anda ‘‘cazip’’ hale geldi. İlaç, yeniden formüle edilip bir kozmetik ürünü olarak ‘‘tüy’’den mustarip gelişmiş ülke kadınlarına sunuldu.

Bu sağlık skandalını ortaya çıkaran Sınır Tanımayan doktorlar Örgütü (MSF), benzer bir olayın bir başka ilaçta da yaşandığını belirtti. MSF'ye göre AİDS bağlantılı zatürree tedavisinde kullanılan ‘‘Pentamidine’’ adlı ilaç, keşfedildikten sonra ortadan kayboldu. İlaç, ancak Batı ülkelerinde pazar bulduktan sonra ortaya çıktı ve fiyatı 5 misli arttı.

HÜKÜMETLERE BASKI

İlaç sanayiindeki bu gelişmeler üzerine başta Sınır tanımayan Doktorlar Örgütü olmak üzere birçok sağlık ve yardım kuruluşu, gelişmiş Batı ülkelerinde bir kampanya başlatma kararı aldı. Sivil toplum kuruluşları, kár uğruna insan yaşamını hiçe sayan ilaç endüstrisine karşı önlemler almaları için hükümetlere baskı yapacaklar. Yardım örgütleri, ölümcül hastalıkların tedavisine yarayan ilaçların üçüncü dünya ülkelerinde daha ucuza elde edilebilmesinin yollarının bulunması için, önümüzdeki temmuz ayında toplanacak olan ‘‘G 8’’ zirvesine de çağrı yapacaklar.

İlaç şirketleri ise araştırma masraflarını karşılayabilmek için yüksek kár oranlarının gerekli olduğunu savunuyorlar.

MSF'ye göre ilaçlar, onlara en çok ihtiyacı olan ülkeler tarafından üretilebilir. Ancak yardım fonlarının azalması tehdidi, onların bu üretimi yapmasını engelliyor.

Yüz kıllarını döküyor

Kimyasal adı ‘‘eflornithine’’ olan Vaniqa, çeçe sineklerinin taşıdığı bir parazitin neden olduğu uyku hastalığına iyi geliyor. İlacı bulan Aventis şirketi, kárlı olmadığı gerekçesiyle patentini Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) verdi. WHO da MSF'den bir üretici bulmasını istedi. Fakat MSF'nin başvurduğu 24 şirket de Aventis'le aynı maddi kaygılarını taşıdığı için ilacı geri çevirdi. Bu arada Bristol-Myers Squibb, ilacı laboratuvarda araştırmaya tabi tuttu ve özellikle yüzdeki kılların dökülmesine yaradığını keşfetti. Geçen sonbaharda ABD'de piyasaya sürülen bu ilacın ünlü Cosmopolitan dergisinde reklamları yayınlandı.