Kore ile nükleer krizin kronolojisi

Washington ile 1994 yılında yaptığı anlaÅŸma çerçevesinde, nükleer silah yapımında kullanılan plütonyum üreten bir santrali kapatan Kuzey Kore, ABD'nin öncülük ettiÄŸi bazı ülkelerin bu ülkeye petrol vermeyeceklerini açıklamasının ardından, rafa kaldırılan nükleer programın tekrar aktif hale getirileceÄŸini bildirdi. Uluslararası tepkilere aldırmayan Kuzey Kore, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme AnlaÅŸması'ndan (NPT) çekildiÄŸini açıklarken, geliÅŸmelerden endiÅŸe duyan birçok ülke tepkilerini dile getirdi.  Komünist komÅŸusunun nükleer çalışmalarından endiÅŸe duyan Güney Kore'de Milli Güvenlik Konseyi olaÄŸanüstü toplanırken, ABD'nin, nükleer dengeleri bozması muhtemel geliÅŸmelere tepkisinin boyutları merak ediliyor.  Kuzey Kore'nin, nükleer güce sahip ülkelerle yaptığı anlaÅŸmaların ve bu ülkeyi ilgilendiren nükleer geliÅŸmelerin kronolojisi şöyle:  ARALIK 1985 - Kuzey Kore, Nükleer Silahsızlanma SözleÅŸmesi'ne (NPT) imza attı ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ile Güney Kore'deki ABD nükleer silahların çekilmesine baÄŸlı olarak koruyucu anlaÅŸma yaptı.  EYLÃœL 1991 - ABD BaÅŸkanı George Bush, Güney Kore'deki 100 nükleer silah da dahil olmak üzere, ABD'nin farklı ülkelerdeki tüm nükleer silahlarının geri çekileceÄŸini açıkladı.  ARALIK 1991 - Kuzey ile Güney Kore, Kore Yarımadası'nın nükleer silahlardan arındırılmasını amaçlayan bir deklarasyona imza attı. Deklarasyonla, her iki ülkenin de nükleer test, üretim, alım, stok yapmasının ve nükleer silah kullanmasının önüne geçilmesi amaçlanıyordu.  OCAK 1992 - Kuzey Kore, Nisan ayında onaylamak üzere, UluslararasıAtom Enerjisi Ajansı ile kapsamlı güvenlik anlaÅŸması imzaladı.  MAYIS 1992 - Kuzey Kore, Atom Enerjisi Ajansı denetimine baÄŸlı olmak üzere 7 tesis ve bazı plütonyum üretim alanlarını bildirdi.  EYLÃœL 1992 - Atom Enerjisi Ajansı denetçileri, Kuzey Kore'de, Pyongyang tarafından bildirilen nükleer program raporuyla ters düşen bazı farklılıklar belirledi ve plütonyum verilerinin miktarı hakkında açıklama istedi.  ÅžUBAT 1993 - Atom Enerjisi Ajansı, Kuzey Kore'nin, NPA yükümlülüklerini yerine getirmediÄŸi gerekçesiyle iki nükleer atık tesisinde denetim istedi, ancak Pyongyang hükümeti bu isteÄŸi reddetti. MART 1993 - Özel denetim isteklerine boyun eÄŸmek istemeyen Kuzey Kore, ulusal güvenliÄŸini sebep göstererek, NPT'den 3 ay içinde ayrılmak istediÄŸine dair bir açıklama yaptı.  NÄ°SAN 1993 - Atom Enerjisi Ajansı, Kuzey Kore'nin güvenlik anlaÅŸmasına uymadığını açıkladı.  HAZÄ°RAN 1993 - ABD ile yapılan görüşmeler neticesinde Kuzey Kore, NPT'den ayrılma kararını askıya aldı ve Atom Enerjisi Ajansı'nın güvenlik yükümlülüklerini kabul etti.  OCAK 1994 - Amerikan Merkezi Haberalma TeÅŸkilatı (CIA) BaÅŸkanı, Kuzey Kore'nin bir veya iki nükleer silah üretmiÅŸ olabileceÄŸini bildirdi.  MART 1994 - Atom Enerjisi Ajansı silah denetçileri Kuzey Kore'ye geldi. Pyongyang'ın kuzeyindeki Yongbyon'da bulunan plütonyum tesislerinin denetimine izin verilmedi ve Ajans Kuzey Kore'ye, denetimlere izin vermesi çaÄŸrısında bulunulmasını öngören bir karar kabul etti.  MAYIS 1994 - Kuzey Kore, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'ndan çekildiÄŸini açıkladı. Eski ABD baÅŸkanlarından Jimmy Carter, Pyongyang yetkilileriyle, nükleer silah çalışmalarının dondurulması ve ABD ile görüşmelere geri dönülmesi amacıyla uzlaÅŸmaya çalıştı.  EKÄ°M 1994 - ABD ile Kuzey Kore, 4 ay süren görüşmeler sonucunda Pyongyang'ın nükleer silah programlarını dondurmasına iliÅŸkin anlaÅŸmayı kabul etti. Kuzey Kore'nin, Atom Enerjisi Ajansı denetçilerini kabul etmesi karara baÄŸlandı. Bunun karşılığında, enerjikrizi içinde bulunan komünist Kore'ye, hafif suyla çalışan iki reaktörverilmesi öngörüldü.  MART 1995 - Çok uluslu Kore Yarımadası Enerji Kalkınma Organizasyonu (KEDO) oluÅŸturuldu ve organizasyonun kurucu üyeleri ABD,Güney Kore ve Japonya olarak belirlendi.  ARALIK 1998 - Washington ile Kuzey Kore yetkilileri, Pyongyang'ın kuzeydoÄŸusundaki Kumçang-ni'deki yeraltı tesislerini görüşmek üzere bir araya geldi.  MAYIS 1999 - Kuzey Kore, gıda karşılığında, Amerikalı denetçilerinKumçang-ni'deki tesislere giriÅŸine izin verdi. Denetçiler, nükleer faaliyete dair kanıt bulamadı.  KASIM 1999 - KEDO yetkilileri, Kore Elektrik Enerjisi Kurumu ile reaktör yapımına baÅŸlanmasını öngören bir anlaÅŸma imzaladı.  OCAK 2002 - ABD BaÅŸkanı George Bush, Kuzey Kore, Ä°ran ve Irak'ı, ''ÅŸer ekseni'' olmakla suçladı ve bu üç ülkenin nükleer tehdit oluÅŸturduÄŸunu söyledi. Kuzey Kore, Bush'un açıklamalarının, savaÅŸ ilanıyla eÅŸdeÄŸer olduÄŸunu belirtti.  NÄ°SAN 2002 - Bush, Kuzey Kore'nin 1994'te imzalanan anlaÅŸmaya aykırı davrandığını açıkladı, ancak bu ülkeye petrol sevkıyatına devamedildi.  3-5 EKÄ°M 2002 - ABD DoÄŸu Asya ve Pasifik ülkeleriyle iliÅŸkiler departmanı yetkilisi James Kelly, Kuzey Kore'yi ziyaret etti ve bu ülkenin nükleer programlarından duyulan rahatsızlığı bir kez daha dilegetirdi. Kuzey Kore DışiÅŸleri Bakan Yardımcısı Kang Sok-ju, Kelly'e, saldırmazlık ve barış anlaÅŸmaları imzalanması ve Kuzey Kore'ye uygulanan tüm ekonomik yaptırımların kaldırılması talebini iletti. Kelly'nin, Kuzey Kore'nin teklifi üzerine görüşme masasından kalkarak,''1994'deki anlaÅŸmayı ihlal eden Kuzey Kore, ABD'nin yeni bir anlaÅŸma çatısını kabul edeceÄŸini düşünüyorsa tamamen yanılıyor'' dediÄŸi belirtildi.  14 KASIM 2002 - ABD ile KEDO'nun diÄŸer üyeleri, New York'ta bir araya gelerek, Kuzey Kore'ye petrol sevkıyatını Aralık ayı başı itibarıyla durdurma kararı aldı.  29 KASIM 2002 - Atom Enerjisi Ajansı, Kuzey Kore'ye, nükleer silahprogramlarını denetime açması çaÄŸrısında bulundu.  4 ARALIK 2002 - Kuzey Kore, Atom Enerjisi Ajansı'nın isteÄŸini reddetti.  23 ARALIK 2002 - Kuzey Kore'nin, bir nükleer tesisteki BM mührünü sökmeye baÅŸladığı bildirildi. ABD Savunma Bakanı Donald Rumsfeld, nükleer programını tekrar faaliyete geçireceÄŸini açıklayarak yeni bir krize neden olan Kuzey Kore'ye iliÅŸkin askeri planları olmadığını söyledi.  26 ARALIK 2002 - Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) BaÅŸkanı Muhammed El Baradei, Kuzey Kore'nin 1994 yılından beri kapalı olan nükleer tesislerini aktif hale getirmeye yönelik adımlarını ''çok endiÅŸe verici'' bulduÄŸunu açıkladı.  27 ARALIK 2002 - Avustralya, nükleer faaliyetlerini tekrar hayata geçireceÄŸini açıklayan Kuzey Kore'de büyükelçilik açma planlarını rafakaldırdığını açıkladı.  Kuzey Kore, iki ülke arasında diyalog baÅŸlamadan önce kendilerinden nükleer programlarını sona erdirmelerini isteyen ABD'ninçatışmaya doÄŸru gittiÄŸini ileri sürdü ve bir nükleer laboratuvarı yeniden faal hale getireceÄŸini bildirdi.  29 ARALIK 2002 - ABD DışiÅŸleri Bakanı Colin Powell, Kuzey Kore ilenükleer silah programı konusunda çıkan krizi çözmek için görüşmek istediklerini söyledi.  31 ARALIK 2002 - Kuzey Kore'nin, ülkeden çıkarılmasına karar verdiÄŸi iki BM nükleer denetçisinin Çin'in baÅŸkenti Pekin'e geldiÄŸi bildirildi.  3 OCAK 2003 - Kuzey Kore'nin, ABD ile önkoÅŸulsuz diyaloga hazır olduÄŸu bildirildi.  6 OCAK 2003 - Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Kurumu BaÅŸkanı Muhammed El Baradei, aldıkları karardaki isteklerine uymaması durumunda, uluslararası anlaÅŸmalardan doÄŸan yükümlülüklerini ihlal ettiÄŸi gerekçesiyle Kuzey Kore'yi BM Güvenlik Konseyi'ne ÅŸikayet edeceklerini söyledi. Pyongyang, yaptırımların savaÅŸ anlamına geleceÄŸiuyarısında bulundu ve Washington yönetiminin ''görüşme masasına oturması gerektiÄŸini'' bildirdi.  7 OCAK 2003 - ABD yönetiminin, Kuzey Kore'yle, nükleer programıylailgili taahhütlerine uyması konusunda diyalog kurmayı kabul ettiÄŸi bildirildi.  10 OCAK 2003 - Kuzey Kore'nin, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme AnlaÅŸması'ndan (NPT) çekildiÄŸi bildirildi.  Â