Kızıldı, pembeleşti

41 yıl Doğu Alman Komünist Partisi'nin denetiminde kalan Berliner Zeitung, son 10 yılda kabuk değiştirdi ve bugün artık ‘‘liberal sol’’ bir gazete. Yüzünü Batı'ya dönen gazete, Batılı rakiplerinden okur ve ilan kapmaya çalışıyor. Doğu Berlinli eski okurları ise gazetelerine küskün.

Yıllardır okuduğunuz ve belki de tiryakisi olduğunuz gazetenizin sahibinin günün birinde değişebileceğini düşünebilirsiniz. Ancak Doğu Berlinler, rüyalarında görseler inanmayacakları bir durumla karşılaştılar 10 yıl önce: 44 yıldır okudukları gazeteleri Berliner Zeitung, Berlin Duvarı'nın yıkılması ve Doğu Almanya'nın tarihe karışmasıyla birlikte, bir günden diğerine hiç tanımadıkları başka bir gazete oluverdi. 1948 yılından sonra 41 yıl boyunca tamamen Doğu Alman Komünist Partisi SED'nin denetiminde olan Berliner Zeitung, 1989 yılında gerek görüntüsü gerekse içeriği itibariyle baştan sona değişti. Gazetenin sahibi artık Batı Alman medya grubu Gruner&Jahr, yayın yönetmeni bir Avusturyalı, yöneticilerinin neredeyse tamamı Batı Alman, çalışanlarının büyük bir bölümü de Batı Berlin'li. Doğu Berlin'in sembolü olan gazete, artık tamamen Batı damgası taşıyor. Değişmeyen tek şey ise Doğu Berlin kesiminde kalan mekanı.

41 YIL KOMÜNİST

Berliner Zeitung, 2. Dünya Savaşı'nın bitiminden tam 10 gün sonra yayın hayatına girdi. Berlin'de denetimi ele geçiren Sovyet Kızıl Ordu'nun komutanlarından Albay Alexander W. Kirsanov, Moskova'dan bir emir aldı: Berlin'de bir günlük gazete yayınlansın. Emri 10 gün içinde yerine getiren Sovyet Albay gazetenin adını da koydu: Berliner Zeitung (Berlin Gazetesi).

İlk sayısı 21 Mayıs 1948 yılında çıkan gazetenin manşeti ‘‘Berlin yaşama dönüyor’’du. Çünkü Moskova'dan gelen emirler Berlin'de yaşamı bir an önce savaşın yıkıntılarından temizlemek ve günlük yaşamı normale döndürmek yönündeydi. Ancak bu gazete öyle bildik gazetelere benzemiyordu. Kimin yayınladığı yazmıyordu, hatta künyesi bile yoktu gazetenin.

Berlinler'in 21 Mayıs günü tanıştıkları gazeteyi, sokaklarda bisikletli gençler dağıtıyordu. 10 Pfennig'ten (bugün yaklaşık 20 bin TL) satılan gazete, matbaadan çıkar çıkmaz kapışılıyordu adeta. Dört sütundan oluşan gazetenin sayfa sayısı da sadece dörttü. Berlinliler'in yaşama yeniden sarıldıklarının bir göstergesi sayılan tirajı ise 100 bindi. Gazetede yayınlanan bir açıklama Berlinliler'in kime teşekkür borçlu olduklarını belirtiyordu: Büyük yoldaş Josef Stalin.

Sovyet Askeri Yönetimi Haziran 1945'te gazetenin yönetimini Berlin Büyükşehir yönetimine devretti, ardından da Ekim 1947'de gazete ‘‘Berliner Verlag GmbH’’ tarafından çıkarılmaya başladı. Berliner Zeitung bu tarihten sonra normal bir günlük gazeteye benzedi, artık yayıncısı ve künyesi vardı. 1948 yılından sonra SED Merkez Komitesi'nin denetimine geçmesine karşın, partinin resmi yayın organı olmadı.

Yayınlandığı ilk günden Berlin Duvarı'nın yıkıldığı Kasım 1989'a kadar aralıksız olarak her gün çıkan gazetenin ilk editörleri Moskova'dan gelen göçmenlerden oluşuyordu. Berlin'in ikiye bölündüğü 1948 yılından itibaren gazete tamamen Komünist Parti'nin eline geçti.

Doğu Berlinliler gazetelerine çabuk alıştı ve ulaşmak istedikleri bilgileri satır aralarından okumayı öğrendi. Sisteme ilişkin kimi dikkatli eleştiriler, partinin sıkı denetimine karşın satır aralarına sıkıştırıldı. Gazete yönetimi, okurlarını siyasi ağırlıklı haberlerden biraz olsun kurtarmak için zamanla ‘‘Kadın ve Aile’’ ve ‘‘Bilim ve Teknik’’ sayfalarına yer vermeye başladı. Ama gazetenin dörtte üçünü partinin politikalarına ilişkin haberler dolduruyordu. 1988 yılında bile, Leipzig Fuarı'nı gezen Doğu Almanya'nın lideri Erich Honecker'le ilgili haberlere sekiz sayfa ayrılır ve 14 fotoğrafa yer verildi. Yayın yönetmenlerinin de üyesi olduğu SED'nin ajitasyon komitesi, siyasi haberlerin nasıl verileceğini belirliyordu.

1989'DAN BUGÜNE

Doğu Almanya'nın yıkılmasından sonra yaşanan değişim süreci içinde, çok sayıda gazeteci Doğu Alman istihbarat örgütü Stasi'yle bağlantısı olduğu gerekçesiyle çalıştıkları gezetelerden atıldı. Berliner Zeitung, bu ayıklama görevini bir tarihçiye yaptırdı ve geçmişi nedeniyle sorun yaratabilecek çalışanlarını çıkardı.

Almanya'da savaş sonrası kurulan en eski gazete olan Berliner Zeitung, bugün Karl-Liebknecht-Strasse'deki merkezinde daha çağdaş çalışma koşulları, daha Batılı bakış açısı ve çizgisiyle Batılı okurlar kazanmaya çalışıyor.

Kendisini bugün ‘‘liberal sol’’ olarak tanımlayan Berliner Zeitung'da, üçte ikisi Doğu Berlinli olmak üzere 180 kişi çalışıyor. Editörlerin ve diğer yöneticilerin tamamına yakını Batılı. Gazete amacını Almanlarla-Almanları kaynaştırmak olarak tanımlıyor. Alman olsalar da, 50 yıldır ayrı yaşamış olmalarının getirdiği farklılıklar büyük.

Haberlere yaklaşım kimi zaman tartışmalara neden olabiliyor. Örneğin gazetenin Berlin'de yapılan Rosa Lüksemburg Yürüyüşü haberini küçük vermesi, eski Doğu Berlinli çalışanların tepkisiyle karşılaşmış. Gazetenin yeni yayın çizgisinden hoşnut olmayan eski okurları teker teker terketmiş gazetelerini. 1989 yılında 400 bin olan gazetenin tirajı, bugün 220 bin.

Berliner Zeitung'un en güçlü Batı Berlin'li rakibi Tagesspiegel 170 bin satıyor. Kentin diğer gazetesi Morgenpost ve Tagesspiegel ilanda lider konumunda. Berliner Zeitung, ilan pastasından pay kapabilmek için daha çok Batılı okur kazanma peşinde. Yöneticilerin asıl hedefi Berlin sınırlarından taşarak tüm Almanya'da satan bir ülkesel gazete olmak.

İki Almanya'nın birleşmesinden umduğunu bulamayan küskün Doğu Almanlar, eskiden pek rağbet etmedikleri, ancak hala yayınlanan sosyalist çizgideki başka gazetelere yöneliyor.