Kıyamete beş kala

Tüpraş Genel Müdürü Hüsamettin Danış'a göre depremde yapılması gereken yapıldı

17 Ağustos'ta uğradığımız deprem felaketi, TÜPRAŞ'ı da vurdu. Ham petrol ünitesinin 115 metre uzunluğundaki bacası devrildi, ünitenin üzerine düştü. Çıkan yangında ünite, önemli ölçüde hasar gördü. Aynı anda, tank sahasında çıkan yangında altı Nafta tankı, dört küçük tank yandı. Diğer ham petrol ve petrol ürünü tanklarında da önemli hasarlar meydana geldi. Deprem, TÜPRAŞ'ın rafineri ve yangın suyunu temin eden Sapanca Gölü'nün su hatlarına da zarar verdi, rafinerinin soğutma kulelerinde yangına neden oldu. Rafineri iskelesi çöktü. Depremin TÜPRAŞ'a görünürde verdiği zarar böyle. Ama sarsıntı ve onu izleyen yangının, yeraltındaki enerji ve boru hatlarına ne ölçüde zarar verdiği, ekspertizler yapıldıktan sonra anlaşılabilecek. Geçtiğimiz mart ayından bu yana TÜPRAŞ Genel Müdürü olan Hüsamettin Danış, yangına geç müdahele edildiği gerekçesiyle, yoğun eleştiriye maruz kaldı. Gün gün tutulan raporlara dayanarak verdiği bilgilerle, TÜPRAŞ'ın o beş gününü anlattı ve kurumunu savundu.

Hüsamettin Danış, rafineri ürünlerinin deniz yoluyla taşınması ile ilgili bir toplantıya çağrıldığı Ankara'da bulunuyor. Depremden 10 dakika sonra eşi arayıp haber veriyor. Rafineriyle telefon bağlantısı mümkün olmuyor. Ancak karayoluyla sabah saatlerinde rafineriye geliyor. Söndürme çalışmalarını, Rafineri Müdürü Halil Semerci'nin görevi gereği yönettiğini belirtiyor. ‘‘Böyle bir yangına üç dakikada müdahale edilmemişse, ilk bir saatte kontrol altına alınmamışsa sonuç büyür,’’ diyor. 'Peki neden bu süre çalışmadı, rafineriyi yapan firma bu önlemleri projeye neden katmadı?' sorularına şöyle yanıt veriyor: ‘‘1961'de rafineriyi yapan ABD'li Caltex firması, şimdi yok ki. Bambaşka şirketlere, bambaşka ortaklıklara dönüşmüş. Aradan çok uzun zaman geçti çünkü.’’

XXXX

Sapanca'dan gelen su hattı da depremden hasar gördüğü için soğutma işlemi yetersiz kalıyor. Danış, deniz suyunun, içerdiği mineraller nedeniyle söndürmede kullanılmadığını anlatıyor. Büyüyen yangının yüksek ısısı ve patlamalar nedeniyle söndürme işlemine ara verilmesini şöyle açıklıyor: ‘‘115 metrelik baca, fırının üzerine düştü. Fırında 350 derece, sekiz kilogram basınçlı ham petrol vardı. 30 tank, potansiyel tehlikeydi.’’ Bacanın depreme neden dayanmadığının da sigorta yetkililerince inceleneceğini söylüyor.

Hüsamettin Danış, yabancı söndürme ekiplerinin TÜPRAŞ personelinin başarısını kutladıkları halde basının kendilerini eleştirmesine bir anlam veremiyor. ‘‘Söndürmede kullanılacak köpük için sekiz metreküp basınç lazım. Bu basıncı sağlayacak su boruları, depremden hasar görmüştü.’’ 18 Ağustos'ta elektrik verilebilen Sapanca'dan, 18.00'den itibaren suyun gelebildiğini anlatıyor.

XXXX

Genel Müdür Hüsamettin Danış rehberliğinde yangın alanlarına gidiyoruz. Binlerce onbinlerce tonluk tanklar, yüksek ısının nedeniyle hamur gibi yumuşamış, kıvrım kıvrım bükülmüş. Ama bacanın devrildiği ünitenin durumu, Türkiye sanayayisinin nasıl bir yara aldığını ve yangının boyutlarını gösteriyor. Badger & ENDEM konsorsiyumunun yaptığı 115 metrelik baca ve ünite, 1982'de devreye girmişti.

Danış, yangın söndürmek için hayatlarını ortaya koyan personelini ödüllendireceğini söylüyor. Ham petrol ve vakum ünitesinin dört aya kadar devreye gireceğini, açılacak ihaleden sonra yenilenen bölümlerin bir yıl sonra faaliyete geçeceğini belirtiyor.

Yangının bilançosu

TÜPRAŞ'ta, 1 milyon ton depo kapasitesi olan tanklarda o gece, 390 bin tonu ham petrol olmak üzere 700 bin ton petrol ürünü bulunuyordu.

Yangında 30 bin 500 ton petrol ürünü yok oldu. Bu da küçük bir kentin bir aylık benzin tüketimine eşit. Türkiye'de, yılda 5 milyon ton benzin tüketiliyor.

DEV sanayi

Türkiye'nin akaryakıt ürün ihtiyacının yüzde 86'sını TÜPRAŞ karşılıyor. Ülkemizde dördü TÜPRAŞ'a ait olmak üzere (İzmit, İzmir, Kırıkkale, Batman) beş rafinerinin toplam rafinaj kapasitesi 32 milyon ton. Bunun 27. 6'sı TÜPRAŞ'a ait. 1998 yılında TÜPRAŞ'ın brüt satış kárı, 1 katrilyon 834 trilyon lira. TÜPRAŞ, 1 milyar 100 milyon dolara, ürün stokları da 75 milyon dolara sigortalı.

Dakika dakika

TÜPRAŞ yangını

17 Ağustos Salı

03.02: Deprem. Elektrik çöküyor. Turbo jeneratörler duruyor. Rafineriyi aydınlatan temel jeneratörler devreye giriyor.

03.05: TÜPRAŞ'ta bulunan görevli ekipler, 1 ve 2 no.lu arasözleri tank sahası yangınına, 3 no.lu arasözü ham petrol ünitesindeki devrilen bacaya gönderdiler. Gidildiğinde, ham petrol ünitesinin ve dört tankın aynı anda yandığı görüldü.

03.06: Yangın dizel pompası devreye alınıyor.

03.10: Yangın alanlarındaki emniyet sprinkle'larının hepsi açılıyor. Yangına müdahale başlıyor.

03.15: İskeledeki baş operatör, 480 metreküb/saatlik deniz dizelini devreye alıyor.

03.23: Rafineriye, lojmandan ilk gelen kişi ulaşıyor.

03.25: Rafineri Müdürü Halil Semerci gelip Kıdemli Amir olarak ‘‘Yangın Komutanı’’ oluyor.

03.30: Malzeme ve kimyasal ambarda yangın haberi alınıyor. Denizden soğutma suyu almak için römorkörler bağlantı yapıyor.

06.00: Ham petrol ünitesinde 15 hortum ve TÜPRAŞ 3, yangın söndürme işlemi devam ediyor. Denize yüzer bariyer kuruluyor. Petrolün yayılması önleniyor.

07.30: Bacadaki yangın söndürülüyor. Tank sahasında soğutma devam ediyor.

11.00: İzmit Büyükşehir Belediyesi'nden dört araç geliyor, tank sahasındaki yangına müdahaleye başlıyor.

12.00: PETKİM'den araç geliyor.

13.30: 100 kişilik askeri güç geliyor.

DURUM: Kişi ve yangın söndürme aracı yeterli miktarda. Ancak yangın öylesine şiddetli ve yaygın ki eldeki imkanlar, soğutma ihtiyacını bile karşılayamıyor.

17.30: Rüzgarın şiddeti artıyor.

18.00: Tank 202, ortadan ayrılarak yatıyor. Nafta maddesi yayılmaya başlıyor. Güneyde konuşlanan 100 kişi ve yedi arazöz alevlerin yüksek ısısına maruz kalınca birkaç saniye içinde çekiliyorlar. Patlamalar başlıyor. Personel, 200 metre mesafeden bile yangına müdahale edemiyor.

19.00: Bütün emniyet sistemleri devrede bırakılarak, tekrar toplanmak üzere, yangın alanı terkediliyor. Uçaklarla yangın söndürme çalışması başlıyor.

18 Ağustos ÇARŞAMBA

06.30: Yerel radyolardan anons başlıyor. Bütün ekipler göreve çağrılıyor. Genel Müdür Hüsamettin Danış, Vali, 15. Kolordu Komutanı, durum değerlendirmesi yapıyor.

07.00: Alevler dört tankta devam ediyor. 221 ve 222 no.lu iki küçük tankta da yangın başlıyor.

07.30: Soğutma işlemi başlıyor.

09.00: Askerler yeniden göreve çağrılıyor.

14.00: DHMİ'nden iki, Orman İşletmeleri'nden dört araç, İzmit Büyükşehir'den iki sahil pompası ile geliyor.

19 Ağustos PERŞEMBE

05.40: Bulgar ekip geliyor.

18.00: Sapanca Gölü'ndeki pompaya elektrik veriliyor.

22.00: Su pompası, rafineriye soğutma suyu göndermeye başlıyor.

20 Ağustos CUMA

14.00: Alman ekip geliyor.

16.30: ‘‘Yangına hücum’’! Kuzeyde DHMİ, TÜPRAŞ; Doğuda Su topları, PETKİM, Bulgaristan, Almanya; Güneyde Azerbaycan, Almanya, TÜPRAŞ ve İzmit Büyükşehir ekibi; Batıda TÜPRAŞ'ın Kırıkkale ve İstanbul Büyükşehir ve Orman itfaiyesi köpük hücumuna başlıyor.

21 Ağustos CUMARTESİ

03.00: Yangına köpük hücumu, aralıksız devam ediyor.

09.30: ‘‘Yangın söndü’’ duyurusu yapılıyor. Bulgar ekibi, çiçeklerle, alkışlarla uğurlanıyor.

Devam eden saatler: 30 tankta hasar var. Benzin ve petrol havayla temasta. Yağmurla başlayan yıldırım tehlikesi. TÜPRAŞ'ta teyakkuz devam ediyor. Atık su havuzlarındaki 600 metreküplük kalıntılar, Hollandalı ekip tarafından toplanıp geriye kazanılıyor.