Kitap hırsızına dur diyen sanat Exlibris

En çok çalınan, hatta çalınması mübah sayılan tek ÅŸey kitap. Yüzyıllarca insanlar kütüphanelerine sahip çıkmak için çeÅŸitli yollara baÅŸvurmuÅŸ. Kimi yaptırdığı mührü kullanmış, kimi dolmakalemle imzasını atmış. Exlibris ise, ‘‘Bu benim kitabım’’ demenin en sanatsal yolu. Kitabın iç kapağına bir sanatçı tarafından yapılarak yapıştırılan özel resim, çizgi, grafiÄŸe exlibris deniyor. Türkiye'ye çok geç gelen exlibris, yine de hızla geliÅŸmiÅŸ. Ankara Exlibris DerneÄŸi, Hacettepe Ãœniversitesi ile birlikte sanatçı ve kitapseverleri ilk kez açılan exlibris yarışmasında buluÅŸturacak. Yarışmaya katılan eserler, bu yıl Ankara ve Ä°stanbul'da, önümüzdeki yıl başında da Belçika'da sergilenecek.Kitabın kartvitizi ya da tapusu diyebiliriz exlibris'e. Ä°ngilizce'de bu sanata ‘‘bookplate’’ deniyor. Exlibris, hem kitap sahibini tanıtıyor, hem de kitabı ödünç alan kiÅŸiyi geri getirmesi konusunda uyarıyor ve kitapları hırsızlara karşı koruyor. 1997'de kurulan Ankara Exlibris DerneÄŸi'nin BaÅŸkanı Prof. Dr. Hasip BektaÅŸ Latince olan exlibris sözcüğünün ‘‘...'nın kitabı’’, ‘‘...'nın kitaplığına ait’’ anlamına geldiÄŸini söylüyor.Ä°lk ve en eski exlibris örneÄŸine M.Ö. 1400 yıllarında rastlanıyor. Açık mavi renk bir fayans üzerine yapılan bu örneÄŸin Firavun III. Amenofis'in kitaplığına ait olduÄŸu sanılıyor. Ancak o sırada ciltli kitap yoktu, papirüs ruloları vardı. Bu ilk exlibris levha halindeydi ve muhtemelen papirüs rulolarını korumak için kullanılan aÄŸaç sandıklara takılıyordu.MATBAAYLA YAYGINLAÅžTIGerçek anlamda exlibrisler matbaanın icadıyla yapılmaya baÅŸlandı. Zaten ancak o zaman exlibris'e ihtiyaç duyuldu. Çünkü kitaplar matbaa sayesinde yaygınlaÅŸtı, birbirinin aynısı sayısız kopyalar halinde dağıldı. Kitapları hırsızlardan korumak, kaybolmalarını önlemek için özel bir mülkiyet iÅŸareti gerekiyordu. Böylece exlibris geliÅŸti. Bu anlamdaki ilk örnekler 15. yüzyılda Güney Almanya'da görüldü. Bunlardan biri, 1450 yıllarında ‘‘Igler-kirpi’’ takma adıyla bilinen Alman papaz Johannes Knabenberg için yapılmıştı. 19 santim boyundaki bu exlibris'te çayırda bir çiçeÄŸi ısıran kirpi resmedilmiÅŸti. 16. yüzyılda, kitapların çoÄŸalmasıyla yaygınlaÅŸan exlibrisler, diÄŸer Avrupa ülkelerinde de görülmeye baÅŸlandı. Ãœnlü sanatçılar, zamanın önemli devlet ve bilim adamlarıyla yakınlarına exlibris yapmaya baÅŸladılar. Exlibrisler, zamanla konulara, sanatçılara, tekniklere göre deÄŸerlendirilip meraklıları tarafından toplanmaya baÅŸladı ve exlibris koleksiyonculuÄŸu ortaya çıktı. Koleksiyoncular, tanınmış sanatçıların exlibrislerini, özellikle de müzik ve erotik konuları içerenleri tercih ediyorlar.ROBERT KOLEJ YILLIKLARI Prof. Hasip BektaÅŸ'a göre Osmanlı döneminden kalma el yazması ve basılı kitaplarda mülkiyet iÅŸareti olarak kullanılan mühürler, exlibris türüne girmese de özgün kaligrafik yapılarıyla exlibris iÅŸlevini görmüş.Türkiye'de Batı'dan alınan ikinci el kitaplarla tanınan exlibrisleri ilk yaptıranlar yabancı uyruklu kitapseverler oldular. Amerikan kolejlerinde görev yapan öğretmenlerin kendileri için exlibris yaptırdıkları, ayrılırken kütüphaneye bıraktıkları kitaplardan anlaşılıyor. 1920'den itibaren Robert Kolej öğrenci yıllıklarına, yıllık sahibinin ismini yazabileceÄŸi boÅŸlukların da bulunduÄŸu exlibrisler yapıldı. Bu gelenek 1950'lerde sona erdi. 1980'den sonra, güzel sanatlar eÄŸitimi veren kurumlardaki özgün baskıresim ve grafik tasarım derslerine giren öğretim elemanlarının özendirmeleriyle, exlibris yapan kiÅŸiler yetiÅŸmeye baÅŸladı.1996'da Ä°talya'da yapılan 3. Exlibris Bienali'nde Hasip PektaÅŸ birincilik, Ä°smail Ä°lhan ikincilik ödülü aldılar. 1997'de Ankara Exlibris DerneÄŸi, 1998'de de Ä°stanbul Exlibris Akademisi DerneÄŸi kuruldu.ULUSLARARASI YARIÅžMAYarışma ÅŸartnamesi 1500 yabancı sanatçıya, 40'a yakın exlibris derneÄŸine, Türkiye'de tasarım ve sanat eÄŸitimi veren kurumlara gönderildi. Eserler Ekim 2003'te Ankara Resim Heykel Müzesi'nde, Aralık 2003'te Ä°stanbul Karşı Sanat Çalışmaları'nda, Ocak 2004'te de Belçika Sint-Niklaas Exlibris Müzesi'nde sergilenecek. Birinciye 1400, ikinciye 1200 ve üçüncüye 1000 dolar ödül verilecek. Birinci Uluslararası Exlibris Yarışması'na katılmak isteyenler, eserlerini 20 Nisan'a kadar ‘‘Ankara Exlibris DerneÄŸi Kazakistan Caddesi 148/1 06510 Eket-Ankara’’ adresine gönderecekler.TASARIMI 200-1000 DOLARExlibrisler genellikle 5-7.5 santimetre boyunda yapılıyor, ama 13 santimetreye kadar örnekleri var. Bugün bir tanesinin tasarımı Amerika'da baskı hariç 200-1000 dolar arasında yapılıyor. Tabii tanınmış sanatçılar bu rakamı 3-4 katına çıkarabiliyor. Özgün baskıresimde olduÄŸu gibi exlibrislerin de sol alt köşesine baskı tekniÄŸinin simgesi, kaç adet basıldığı, eldeki baskının kaçıncı olduÄŸu, sanatçının adı ve yapıldığı yıl kurÅŸun kalemle yazılıyor. EÄŸer çalışma renkli ise kaç renk olduÄŸu belirtiliyor. Sanatçı exlibrisin arkasına adresini de yazabiliyor.Â