Kitap doktorları

Nadide ve çok değerli el yazmaları, fermanlar, baskı eserler, Taksim Atatürk Kitaplığı’ndaki ‘kitap hastanesi’nde tedavi edilerek, gençleştiriliyor.

Nem, yüksek ısı, mantar ve kitap kurtlarının tahrip ettiği nadide yazılı eserler, Taksim Atatürk Kitaplığı'nda bu işe gönül vermiş genç kitap doktorları Filiz Çeviker, Emine Ağbulut, Sercan Özay ve Nergis Ulu tarafından özenle onarılıyor.

Büyükşehir Belediyesi Kütüphaneler ve Müzeler Müdürlüğü'nce Atatürk Kitaplığı’nda oluşturulan ‘Kitap Restorasyonu Departmanı’ İstanbul'daki üç 'kitap hastanesi'nden biri. Süleymaniye Kütüphanesi ve Sadberk Hanım Müzesi'nin restorasyon bölümünde olduğu gibi, burada da bazıları tek nüsha olan nadide el yazması eserler, fermanlar ya da çeşitli nedenlerle yıpranmış eski kitaplar onarılıyor.

Atatürk Kitaplığı'nda tüm yazmalar mikrofilme alınmış durumda. Hasar görmüş eserler bu birimde tamir ediliyor. Tamir edilen yalnızca yazma değil. Harita ve gazete gibi başka eserler de onarılıyor.

Atatürk Kitaplığı'nın alt katındaki bir odada dokuz yıldır faaliyette bulunan Kitap Restorasyon Departmanı'nda, Sultan Selim Geleneksel Türk El Sanatları Kız Meslek Lisesi Klasik Cilt Bölümü mezunu dört genç çalışıyor. Genç uzmanlar, el emeği-göznuru ile günde ortalama 40 kitap sayfası restore ediyor. İşlenen gazete sayfa sayısı ise günde 1000-1200’ü buluyor.

El yazması değerli kitaplar genç uzmanlarca sayfalar halinde elde onarılırken, eski gazete ve dergiler özel bir restorasyon makinasında, kendinden tutkallı Japon kağıdı ile iki yüzünden kaplanarak yenileniyor. Halen restore edilmeyi bekleyen 10 bin cilt dergi, gazete ve yazma eser, tedavi sırasının kendilerine gelmesini bekliyor.

'Kitap hastanesi'nde kullanılmak üzere gerekli araçların yanısıra 45 milyar lira değerinde restorasyon kağıdı ithal eden Kütüphaneler ve Müzeler Müdürlüğü bu birimi önümüzdeki yıllarda genişletmeyi tasarlıyor.

Maksimum özen

Kitapları çok sevdikleri için bu mesleği seçtiklerini belirten genç uzmanlar, çalışmaları ile ilgili olarak şunları söylüyorlar:

‘‘Burada, haritalar, el yazmaları, baskı kitaplar ve gazetelerin restorasyonu yapıyoruz.Kitaplara en çok nem, toz, mantar il kurt ve böcekler zarar veriyor. Kitaplar uygun yerlerde muhafaza edilmeli, nemden, güneşten, fazla ısıdan korunmalı.’’

Atatürk Kitaplığı yetkilileri de ‘‘Yaşlı insanlara gösterilmesi gereken ihtimamın belki bin katının eski eserlere gösterilmesi gerekir. Çünkü kitap ve objeler insanlardan çok daha yaşlı, çok daha yıpranmış durumdadırlar. Bunlar yaşlı insanların dokunmaya gelmez gönüllerinden daha ince ve daha dayanıksızdırlar. Siz ne kadar dikkat etseniz de onlar yine de kırılıverir, dökülüverirler’’ diyorlar.

Kitap nasıl onarılıyor?

Kitap ya da elyazması metinlerde mantar, leke, fare, kurt yeniği gibi nedenlerle tahribat ortaya çıkabiliyor. Eserin onarımı sabır isteyen bir süreç.

Restore edilecek metin el yazmasıysa sayfaları numaralandırılıyor. Formalar ciltten sökülüyor. Kitaplar da forma forma ayrılıyor. Gazeteler ise ütüleniyor. Personel eski yazı metinleri çözebilmek için Osmanlıca öğrenmiş.

Metin akan mürekkep ile yazılmışsa kuru temizleme yapılıyor. Mantarlanan mürekkebi akmayan bir kitap ise özel kimyasal bir madde ile sayfaları tek tek temizleniyor. Sayfalar iki, üç gün kurumaya bırakılıyor.

Sayfalar ütülendikten sonra kağıdın yüzeyindeki tüm kabartılar kazınarak kağıt yüzeyi sıfırlanıyor.

Kağıtta hasarlı bölgeler özel Japon kağıdıyla yapıştırılıyor. Bu işlemle, farenin yemiş olduğu parçalardan, toplu iğne başı kadar küçük kurt yeniklerine kadar tüm hasarlı bölgeler kapatılıyor.

Kağıt tamamen kuruması için presleniyor. Preste kağıdın kuruması yaklaşık iki gün sürüyor.

Sayfa üzerindeki yapıştırılmış Japon kağıdının fazlalıkları kesiliyor. Kağıdın üzerinde tutkal sürüldüğü için liflenen yerler ıstaka yardımıyla yatıştırılıyor. Ve tekrar prese konuyor.

Kuruma aşamasından sonra hala nokta şeklinde kurt yenikleri varsa bu deliklerin içi de tutkallı Japon kağıtları ile liflenerek dolduruluyor.

Sayfalar yeniden ciltleniyor.