Kırlangıç örgüden asırlık çatı, sapasağlam duruyor

Çıldır'a bağlı Güvenocak köyünde, milli mücadele dönemi öncülerinden olan, Kars merkezli Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti kurucularından Doktor Esat Bey, Rusya'da doktorluk eğitimi alıp 1917 yılında köyüne dönünce bölgede yaşayan Ermeni ustalara taş ve ahşaptan ev yaptırdı. Esat Bey, evin çatısını ise kırlangıçların yuvasından esinlenerek özel olarak inşa ettirdi. Ahşaptan örülen ve bir bacası olan çatı, hava ve su geçirmeme özelliği sayesinde üzerinden 104 yıl geçmesine ve evin duvarlarının harabeye dönmesine rağmen hala ayakta duruyor.

Doktor Esat Bey'in torunu olan Halk Ozanı Aşık Mehmet Oktay, evin çatısının kırlangıçların yuvasından esinlenerek inşa edildiğini, dedesi Esat Bey'in bir süre burada yaşam sürdüğünü söyledi. Çatıda kullanılan tahtanın özel tür olduğunu belirten Oktay, "Dedem Esat Bey, tahtaları Göle ve Ahılkelek’ten getirtmiş. Hepsi sarıçam ağacından elde edilmiştir. Kırlangıç kuşlarının yuvası gibi birbirine geçmeli ve kat kat örülmesi sebebiyle su ve hava almadığı için hala sapasağlam ayakta duruyor. O dönemde çok olan hırsız, kaçak ve eşkıyalardan korunmak için de bacasına demir korkuluk yapılmış" dedi.

KIRLANGIÇ ÇATI

Kırlangıç çatının sivil mimarideki örneklerine özellikle Erzurum evlerinde rastlanılır. Erzurum evlerinde önemli yere sahip olan tandır evinin tavan örtüsüdür. Kare kenarlar üzerine oturan kırlangıç örtüde dikdörtgen kesitli ahşap kirişler, köşegen yerleştirilerek sekizgen oluşturulur, bir sonraki sıra içeri taşırılarak karelenir ve bu şekilde bindirmeli yükselen tavan üstte kare ışıklıkla son bulur. Bindirme sayısı genellikle 5, 7 ya da 9 olarak belirlenmiştir. Kırlangıç örtünün tam ortasında aydınlatma ve havalandırma amaçlı olarak bir pencere açılmıştır. Ev sahibinin her zaman bacaya çıkarak bu pencereyi açıp kapatmak durumunda kalmaması için pencere yukarıdan makaraya bağlı iple aşağıdan açılıp kapanan düzeneğe sahiptir. Sert ve uzun geçen kış ayları tandır evinin çok fonksiyonlu bir mekan olarak tasarlanmasında en önemli etkendir. Kalabalık ailelerin bir arada yaşadığı Erzurum evlerinde tandır evi aynı zamanda tüm ailenin soğuk havalarda toplandığı bir yerde ısınma probleminin çözüldüğü mekandır. Orijinal örtünün kuruluşunda çivi kullanılmamaktadır, ağaçların üzerinde 'kert' adı verilen yuvalar açılarak birbiri üzerine oturtulmaktadır. Kırlangıç örtü, dini yapılar ve anıt mezarlarda da uygulanmıştır. Bu örtü tipine sadece Erzurum evlerinde rastlanılır, kanısı yanlıştır. Bu tip tavan örtüsünün Erzurum, Bitlis, Kars, Erzincan, Bayburt, Artvin'deki evlerde de uygulanmış örneklerine rastlanmak mümkündür.