Kıbrıs'ın FBI'ı kuruluyor

ANNAN Planı, Kıbrıs Cumhuriyeti'nde iç güvenliği sağlamak üzere üç ayrı örgütün kurulmasını öngörüyor. A) Federal düzeyde görev yapan ve sınır güvenliği ile koruma hizmetlerinden sorumlu FEDERAL POLİS, B) Oluşturucu devletlerin güvenliğini sağlayan OLUŞTURUCU DEVLET POLİSİ ve C) Hepsinin üstünde yer alan, geniş yetkilerle donatılmış federal düzeydeki ORTAK SORUŞTURMA ÖRGÜTÜ.

Planda her üç örgütün de işbirliği içinde olmaları öngörülüyor.

Oluşturucu Devlet Polisi, her iki kesimde nüfus oranına paralel bir büyüklüğe sahip olacak. Buna karşılık gerek Federal Polis, gerek Federal Soruşturma Örgütü'nde iki kesim eşit sayıda personelle temsil edilecek.

Ayrıca, Federal Polis Başkanı ve Federal Polis Başkanvekili ile Ortak Soruşturma Örgütü Başkanı ve Ortak Soruşturma Örgütü Başkanvekili aynı oluşturucu devletten gelemeyecek. Birinin başında Rum olursa, diğerinin başında muhakkak diğer kesimden bir ‘‘şef’’ bulunacak.

ŞİDDETE HOŞGÖRÜ YOK

Annan Planı, federal ve oluşturucu devlete mensup EŞİT sayıda polis personelinden oluşan ve Federal Başsavcı'ya bağlı olarak çalışacak bir ‘‘Ortak (Federal) Soruşturma Örgütü’’ (FSÖ) kurulmasını da öngörüyor. Söz konusu örgüt, tasarım olarak ABD'de bütün eyaletler üzerinde yetkili olan FBI ‘‘Federal Bureau of Investigation/Federal Soruşturma Bürosu’’ benzeri bir modeli öngörüyor.

Örgüt, terörizm, uyuşturucu kaçakçılığı, kara para aklama ve organize suçlarla mücadele edecek. Ayrıca örgüt, talep üzerine federal ya da oluşturucu devlet polisi hakkındaki görevi suiistimal iddialarını veya anayasanın 6'ncı maddesinin 3 ve 4'üncü maddelerinin ihlaline ilişkin iddiaları soruşturacak.

Anayasanın 6/3 fıkrası, ‘‘Lisanslı spor amaçlı tüfeklerin dışında tüm silahlar yasaklanır’’ hükmünü taşıyor. Böylelikle, FSÖ'nün önemli bir görevi, adada yasadışı yollardan silahlanma faaliyetlerini denetlemek şeklinde tanımlanıyor.

Maddenin 4'üncü fıkrası ise oluşturucu devletlere hem genel olarak hem de federal hükümete, diğer oluşturucu devlete ve garantör devletlere karşı   şiddet ve şiddeti teşvik edici hareketleri yasaklama ve ‘‘hoşgörülü davranmama’’ görevi yüklüyor.

YORUM 
Bu durumda FSÖ, bu eğilimde olan kişi, grup ve örgütlerin oluşturucu devletler tarafından hamaye edildiğine ilişkin iddiaları doğrudan soruşturmakla görevli olacak. Böylelikle her iki oluşturucu devlette 1960'lı yıllarda örnekleri yaşandığı şekilde gizli milis oluşumlarını önlemek için federal bir organ devreye sokulmuş oluyor.

OLUŞTURUCU DEVLET POLİSİ

Planda her oluşturucu devlete, 700'ü aşmayacak polis memuruna ek olarak oluşturucu devlette yaşayan her 1000 kişiye altı polis memuru düşecek sayıda polis memuru kotası tanınıyor. Bu durumda Türk tarafının nüfusu 200 bin kabul edilirse, kuzeyde 700+1.200 olmak üzere 1.900 Kıbrıslı Türk oluşturucu devlet polisi görev yapacak. Rum kesiminin nüfusu 730 bin dolayında kabul edilirse, bu kategorideki ulusal polis sayısı yaklaşık 5.000 olacak. Oluşturucu devlet polisi, sadece rutin sivil polis görevlerini yerine getirmeye uygun silahlar taşıyabilecek.

EŞİT SAYIDA FEDERAL POLİS

Federal polis, her oluşturucu devletten eşit sayıda personelden oluşuyor ve Kıbrıs'ın sınırlarını kontrol etmek, federal yetkilileri, binaları ve malları, yabancı devlet adamları ve diplomatik misyonları korumakla görevlendiriliyor.

Poliste sayısal eşitlik

FEDERAL hükümet organlarında görev alacak memurların atama ve terfi işlemleri bir ‘‘KAMU HİZMETİ KOMİSYONU’’ tarafından yürütülüyor. Bu komisyonun oluşumunda Türk ve Rum tarafları arasında sayısal eşitlik gözetiliyor. Böylelikle federal bürokrasinin atama ve işlemlerinde Türk tarafına eşit söz hakkı tanınıyor.

Federal kurumlara kamu görevlilerinin yerleştirilmesinde ise Türk oluşturucu devlet vatandaşlarına toplamın ‘‘ÜÇTE BİR’’i oranında bir kontenjan tanınıyor. Federal kamu görevlilerinin aynı zamanda oluşturucu devlette kamu görevi yapmaları yasak.

Üçte bir kontenjan düzenlemesi iki ayrı federal polis örgütünde yerini önemli bir istisnaya bırakarak, bu kuruluşların her iki taraftan eşit sayıda personelden oluşması öngörülüyor.

Merkez Bankası’na yabancı

Annan Planı'na göre, Kıbrıs Merkez Bankası, biri başkan olmak üzere üç kişilik bir kurul tarafından yönetiliyor. Kurul, her oluşturucu devletten en az bir üyeden oluşuyor, üçüncü üye yabancı olabiliyor. Merkez Bankası Yönetim Kurulu'nun tüm kararları basit çoğunlukla alınıyor. Bu üçüncü üye yabancı olursa, hangi tarafa yöneleceği kararların doğrultusunu da belirliyor. Kurul üyeleri, Başkanlık Konseyi tarafından yedi yıllık bir süre için atanıyorlar. Annan Planı'nda başkanın hangi kesimden olacağına ilişkin bir gönderme yok. Varılacak uzlaşıya göre, Türk, Rum ve yabancı üyelerden biri başkan seçilebilir. Başkanın seçiminde Başkanlık Konseyi'nin karar almasında geçerli olan kurallar uygulanıyor. Bu durumda, Başkanlık Divanı'ndaki iki Türk üyenin birlikte veto etmesi halinde Rumların göstereceği bir aday seçilemez. Getirilen düzenleme, konseyin Türk ve Rum üyeleri arasında bir uzlaşıyı zorunlu kılıyor.

BAŞSAVCI RUM SAYIŞTAY TÜRK

Çapraz denetim

Annan Planı'nda iki taraf arasında kurulan denge mekanizmalarından biri, Başsavcı ve Sayıştay Başkanı'nın seçiminde kendisini gösteriyor. Plan, bu dengeyi kurabilmek için önce A) Başsavcı, B) Sayıştay Başkanı, C) Başsavcı  Yardımcısı ve D) Sayıştay Başkanı Yardımcısı olmak üzere dörtlü bir havuz oluşturuyor.

Getirilen kurala göre, Başsavcı ve Sayıştay Başkanı aynı oluşturucu  devletten olamıyor. Sayıştay Başkanı Türk olursa, Başsavcılık Rum tarafına gidiyor.

Aynı çapraz denetim ilkesi, Başsavcı ve Sayıştay Başkanı yardımcılıklarında da geçerli. Yardımcının, muhakkak diğer oluşturucu devletin vatandaşı olması gerekiyor.

(Benzer bir model, Federal Polis ile Federal Soruşturma Örgütü'nün yönetimlerinde de uygulanıyor.)

TAM BAĞIMSIZ

Annan Planı, Başsavcı, Sayıştay Başkanı ve yardımcılarına tam bir bağımsızlık tanıyor ve herhangi bir bakanlık altında olmayacaklarını belirtiyor. Söz konusu 4 görevli, bir defaya mahsus olmak üzere 75 yaşını aşmamak kaydı ile 9 yıllık süreyle Başkanlık Konseyi tarafından atanıyor.

Başsavcı ve Başsavcı Yardımcısı, aynı zamanda Federal Hukuk Dairesi'nin Başkan ve Başkan Yardımcısı pozisyonlarını taşıyorlar. Başsavcı, aynı zamanda federal hükümetin hukuk danışmanı olarak da görev yapıyor. Başsavcı kamu yararına uygun gördüğü hallerde Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti'nde federal yasalara karşı işlenen suçlar hakkında herhangi bir kişi aleyhine dava açma yetkisine de sahip.

Sayıştay Başkanı ise federal hükümet tarafından veya federal hükümetin yetkisi altında yapılan tüm ödemeler, gelirlerin kontrolü, yönetilen diğer varlıklar ve hesapların ve ödenmesi gereken borçlarının murakebesini ve denetimini yapıyor; bu amaçla tüm defterlere, kayıtlara, bu  hesaplarla ilgili gelirlere ve bu varlıkların muhafaza edildiği yerlere ulaşabilme yetkisine sahip oluyor.

HER YIL RAPOR

Sayıştay Başkanı, her yıl Başkanlık Konseyi'ne görev ve işlevleri hakkında bir rapor sunuyor. Bu rapor, Başkanlık Konseyi tarafından parlamentoya iletiliyor.

ELÇİLİKLER PAYLAŞILACAK

Kritik misyonlar

Federal Kıbrıs Cumhuriyeti'nin diplomatik misyonlarının oluşumunda kısmi bir paylaşım modeli yolu izleniyor.

Büyükelçiliklerin büyük bir bölümünün yönetimi Rumlarda kalıyor. Ancak, iş kritik diplomatik misyonlara geldiğinde hadisenin rengi değişiyor. Buna göre, 5'i BM Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri olmak üzere 10 önemli diplomatik misyonun büyükelçileri, iki oluşturucu devlet arasında eşit sayıda paylaşılıyor.

Paylaşılan misyonlar şunlar: New York ve Cenevre'deki BM delegasyonları, Brüksel'deki AB Temsilciliği, Yunanistan, Türkiye, İngiltere, Fransa, ABD, Rusya ve Çin nezdindeki büyükelçilikler.

Geçmişteki teamüle göre, Atina Büyükelçiliği'ne bir Rum, Ankara Büyükelçiliği'nin başına ise bir Türk diplomatın atanması bekleniyor. Ancak, bu önemli misyonların oluşumunda da yine çapraz denetim sistemi getiriliyor.

Bu büyükelçiliklerde ‘‘maslahatgüzar’’ sıfatını      kazanan ‘‘iki numaralı’’ diplomatlar, diğer oluşturucu devlet kontenjanına gidiyor.

Yüksek Mahkeme’de son sözü yabancı yargıçlar söyleyecek

KIBRIS'ta oluşturulacak yeni düzenin en üst hukuk organı Yüksek Mahkeme olacak. Yüksek Mahkeme, anayasanın uygulanmasını ve anayasaya tam saygıyı sağlayacak.

Yüksek Mahkeme, her oluşturucu devletten üçer üye ve Yunanistan, Türkiye ve İngiltere vatandaşı olmamak kaydıyla üç. Kıbrıslı olmayan yargıçtan oluşacak. Mahkeme üyeleri Başkanlık Konseyi'nce atanacak.

Bu durumda Türk ve Rum üyelerin blok halinde oy kullanmaları durumunda, kararların yönünü yabancı üyelerin tutumu belirleyecek.

BAĞLAYICI MÜTALAA YETKİSİ

Yüksek Mahkeme'nin görevi, ‘‘oluşturucu devletler arasındaki ya da oluşturucu devletlerden biri veya her ikisi ile federal hükümet arasındaki anlaşmazlıkları çözümlemek’’ şeklinde tanımlanıyor. Federal kurumlar arasındaki çıkmazların çözümü görevi de yine Yüksek Mahkeme'ye veriliyor. Mahkemeye, bu ihtilaflar üzerinde ‘‘münhasır yargı’’ yetkisi veriliyor.

Oluşturucu devlet mahkemelerinin ya da federal devlet veya oluşturucu devlet yetkililerinin talepleri üzerine Yüksek Mahkeme bağlayıcı mütalaa verme yetkisine de sahip.

Mahkeme, aynı zamanda Kuruluş Anlaşması, anayasa, federal yasalar, federal idari kararlar ya da Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti'ni bağlayıcı anlaşmaların yorumlanmasından doğacak anlaşmazlıklarda temyiz mahkemesi olarak da faaliyet gösterecek. 

BASİT ÇOĞUNLUKLA KARAR

Mahkemenin belli bir konuya bakmak için heyet oluşturması halinde bu heyete katılacak üyeler, Türk ve Rum tarafları arasında eşit sayıda belirlenecek.

Planda, Yüksek Mahkeme'nin kararlarını oybirliği ile almak için çaba sarf edeceği belirtiliyor. Ancak, ortak karar çıkmadığı durumlarda kararlar basit çoğunlukla alınacak.