Kerata, kaltak, hergele bize ayakkabıdan hediye

‘‘Seni benden alıp götürdükleri için onları çok kıskanıyorum’’ repliÄŸini, Neil Jordan'ın Zor Tercih (The End of Affair) adlı filminde, bir adam sevgilisinin ayakkabıları için söylediÄŸinde duymuÅŸtum. O gün bu gün ayakkabı dendiÄŸinda nedense aklıma ilk bu cümle geliyor. Kitabevi Yayınlarından yeni çıkan ‘‘Ayakkabı Kitabı’’nı görünce de öyle oldu. Ama kitabı okuduÄŸumda, ‘‘Altı üstü sadece bir ayakkabı’’ dediÄŸimiz ÅŸeyin hikayesinin bir derya olduÄŸunu gördüm ve o deryaya daldım.MeÄŸer ayakkabı hayatın ne çok alanına sızmış. Ebediyat, tiyatro, çocuk oyunları, masallar, destanlar, ÅŸarkılar her yerde. Bugüne kadar herhangi bir kadına, ‘‘ne çok ayakkabın var’’ diye söylenmeyen bir erkeÄŸe de rastlamadım. Bazıları kadının ayakkabı sayısını iliÅŸki için kriter bile alıyor. 35 çiftten fazla ayakkabısı olan kadınlarla hiçbir iliÅŸki kurmayan bir arkadaşım var mesela. BaÅŸka bir arkadaşımın sürekli gördüğü kábus ise, ayakkabısız ortada kaldığıdır.Editörlüğünü Marmara Ãœniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali'nin yaptığı ‘‘Ayakkabı Kitabı’’nın içinde yok yok. Bu kitap 1998'de yapılan bir sempozyum sonucunda ortaya çıkmış. Türk Dil Kurumu Asli Ãœyesi olan Emine Gürsoy Naskali ise Oxford Ãœniversitesi'nde onur ödülüyle mezun olan, Ä°ngilizce, Fransızca, Fince, Arapça, Farsça bilen, Hakasça-Türkçe, Altayca-Türkçe ve daha 20 tane Türk lehçesine sözlük yazacak kadar hakim bir bilim kadını.Kerata: Yunanca keratas kelimesinin anlamı boynuzlu, yani karısı tarafından aldatılan erkek. Aynı kökten gelen keratov ise ‘‘boynuzcuk’’ anlamına geliyor ve ayakkabı giymeyi kolaylaÅŸtıran maden, boynuz ya da kemikten yapılan çekecek manasına geliyor. Dilimiz bu iki kelimeyi keratada birleÅŸtirmiÅŸ ve buna her iki anlamı vermiÅŸ.Hergele: Farsça olan bu kelime bineÄŸe veya yük taşımaya alıştırılmamış at veya eÅŸek ve bu hayvanlardan oluÅŸan sürü anlamında. Mecazi anlamda ise terbiyesiz ve görgüsüz demek. Bazı yörelerde ayakkabı çekeceÄŸi anlamında kullanılıyor.Kaltak: Kelimenin asıl anlamı, üzeri meÅŸin, halı gibi malzemelerle kaplanmamış olan eyerin tahta bölümü. Bazı yörelerde eski ayakkabı anlamında kullanılıyor.ESKÄ°DEN KAPLAR AYAÄžIMI SIKIYOR DENÄ°RDÄ°Osmanlı Türkçesinde ayak kabı ayaÄŸa giyilen ‘‘kap’’tı. Ayakkabı kelimesi 19. yüzyıla gelindiÄŸinde birleÅŸik kelime olarak kullanılmaya baÅŸlandı ve ‘‘Kaplar ayağımı sıkıyor’’ ‘‘Ayağınızın kabını çıkarın’’ gibi laflar da böylece tarihe karıştı.TER-LÄ°K TER KELÄ°MESÄ°NDEN GELÄ°YORTerlik, ter kelimesinin bir türevi. ÇaÄŸatay Türkçesi'nde terlik kelimesi teÄŸelti anlamına geliyor ve teÄŸeltinin manası da, ‘‘teri çekmek için eÄŸerin altına konan keçe.’’ Terlik kelimesi, Hakaniye Türkçesi'nden beri teri emen her türlü ÅŸeyi kapsıyor. Osmanlı Türkçesinden beri kelime, anlam daralması ile bugünkü manada kullanılıyor.KRUŞÇEV'Ä°N AYAKKABI PROTESTOSU EN MEÅžHURUOsmanlı'da askerler sarı çizme giyermiÅŸ. Sarı Çizmeli Mehmet AÄŸa'nın herhangi biri anlamına gelmesi iÅŸte bu sarı çizmelerden yadigar.Kruşçev'in BM Asamblesi'nde ayakkabısını çıkarıp kürsüye vurarak ABD'yi protesto etmesi ayakkabılı protestolarda akla ilk geleni. Çocuk ayakkabısı üreten ustaların yüzde 20'si yurtdışında doÄŸmuÅŸ. Ustaların çoÄŸu 15 yaşın altında bu iÅŸe baÅŸlamış. Yüzde 15'inin babası ayakkabıcı.Ayakkabı ustaları içkiyi seviyor (yüzde 62). Kadın ayakkabısı üretenler çocuk ve erkek ayakkabısı üretenlere göre daha içkici.Benim takıntım eskiyene kadar aynı ayakkabıyı giymekDost baÅŸa düşman ayaÄŸa bakarmış. Niye?- Çünkü düşman her zaman karşısındakini çok iyi tanımak zorunda. Ayakkabı genellikle karşındakinin gücünü, genel durumunu ele veren bir nesnedir. Ayağına bakarak hakkında ipucu alabilir. Bunun dışında farklı yorumlar da yapılabilir. Ä°nsan dostunun gözünün içine bakabilir ama düşmanınınkine bakamaz. O nedenle ayaÄŸa bakar denmiÅŸ olabilir. Ölen kiÅŸinin ayakkabısının, kapının önüne koyulması ádetinin nerden geldiÄŸini araÅŸtırdınız mı?- Hangi inançla yapıldığını bilmiyorum ama ÅŸamanizmle ilgisi olabilir. Åžamanın görevlerinden biri ölen ruhları geri getirmek, hayat vermektir. Ama kötü ruhların, ÅŸamanların ölenleri geri getirmek için yeraltına geldiklerini bilmemeleri gerekir. Bu nedenle ÅŸamanlar, kötü ruhları kandırmak için yeraltına at sırtında ters binerek giderler. Nasreddin Hoca'nın eÅŸeÄŸe niye ters bindiÄŸini, latifeci olduÄŸu için diye cevaplayabilirsiniz. Ama bence motif olarak ÅŸamanizme dayanır.Irak savaşından sonra protestocular Saddam'ın posterlerine özellikle terlikleriyle vurarak protesto etmiÅŸlerdi. Terlik niye özellikle bir hakaret sebebiydi?- Tabanını göstermek her zaman hakaret sayıldığı için. Türk örf ve ádetlerinde de anne babanın karşısında ayak uzatmanın ayıp sayılması bu sebeple. Ayak ve ayakkabı niye bir fetiÅŸ unsurudur? - Ayak cinsel bir uyarı sebebi olabilir ama fetiÅŸ midir bilemiyorum. FetiÅŸ dediÄŸiniz ÅŸeyin vücudun parçasından ziyade bir nesne olması gerekir.Milli Mücadele yıllarında askerlerin ayakkabı sorunu gizli celselerde görüşülmüş. Niye?- Ä°ki sebep olabilir. Durum o kadar periÅŸanmış ki, düşmana karşı bu kadar açık vermek istememiÅŸ olabilirler. Asker sayısının bilinmesi karşı taraf için büyük avantaj. Ayakkabıdan asker adedi bilinebileceÄŸi için gizli celseler yapılmış. Siz de pekçok kadın gibi ayakkabı fanatiÄŸi misiniz?- Ayakkabıları çok severim ama 'aaa ne çok ayakkabısı var' diyemezsiniz. 10 çift falandır herhalde. Ama çok ayakkabım olsa da bir takıntım vardır. Sürekli birine dadanırım ve eskiyene kadar onu giyerim. Â