Kazlar ve insan gerçeÄŸi niye farklı algılıyor

Birçok içgüdü o kadar mükemmeldir ki, bizlere düşünce üretimi gibi gelebilir. Küçük gölün kıyısındaki yuvasında kuluçkaya yatmış bir kaz, belirli aralıklarla kalkıp yumurtalarını çeviriyor. Kazlar yumurtaların içinde geliÅŸmekte olan yavruların kabuÄŸun iç yüzeyine yapışmamaları için günde birkaç kez bu iÅŸlemi tekrarlar. Kaz gagasıyla yumurtaları itip çekerken, yumurtalardan biri yuvarlanarak yuvadan dışarı çıkıyor. Durumu fark etmeyen kaz iÅŸini bitirip bir aylık kuluçka süresini tamamlamak üzere tekrar yerine yerleÅŸiyor.Tam o sırada yuvanın dışında kalan yumurtanın farkına varan hayvan, gördüğü ÅŸeyden emin olmak istercesine boynunu uzatarak bu nesneyi dikkatle inceliyor ve sonra yuvadan çıkıyor. Yumurtayı gagasıyla yavaşça kendine doÄŸru çekip ayaklarının arasına yerleÅŸtiriyor ve dikkatli bir biçimde yuvarlayarak yuvaya geri getiriyor. Tekrar yerine yerleÅŸip gagasıyla tüylerini düzeltmeye baÅŸlayan kaz fark edilir ölçüde rahatlıyor.Sorunu çözdü mü?Görünürde kaz ortada önemli bir sorun bulunduÄŸunun farkına varmış ve bu sorunu çok basit bir biçimde çözmüştür. Oysa, davranışta aklın payı, büyük bir olasılıkla otomobilimizin cam sileceklerinin mekanik hareketlerindeki kadardır. Yuvanın dışındaki yumurta, kaz için taşıdığı genleri en azından kendinden sonraki kuÅŸak boyunca sürdürecek bir araç deÄŸildir; kuÅŸ yalnızca beyninin aramaya programlanmış olduÄŸu bir dizi ÅŸekilsel uyarana tepki vermektedir. Hayvanın bu tepkisi bizim düşünce olarak adlandırdığımız deÄŸil, yalnızca aldatıcı bir yanılsamadır.BiliÅŸ, dış uyaranların algılanması ile baÅŸlar; bu da bir türden diÄŸerine aşırı ölçüde deÄŸiÅŸir. Bazı durumlarda duyularla algılanan ham bilgi daha beyne giden yolda büyük ölçüde deÄŸiÅŸime uÄŸrar. Gerçekten farklıNe var ki, gerçeÄŸin kazlar ve insanlar tarafından deÄŸiÅŸik biçimlerde algılanması, yumurtaların kazlar açısından güçlü görsel ikonlar olarak bizim içinse hiçbir ilginç yanı bulunmayan oval cisimler olarak algılanmalarını açıklamaz. Beyin, duyusal algılamayı güçlendirmeye yönelik iÅŸlemleri yaptıktan sonra, kendisine iletilmiÅŸ olan verilerin, beyin kabuÄŸunun görme bölgesinin katmanları ve alanları içinden geçiÅŸleri sırasında tekrar gözden geçirilmesini ister. Bu ikinci bilgi iÅŸleme süreci ki kaz için yumurtayı özel kılan da bu süreçtir, duyusal algılama biçimlerinden bile daha büyük ölçüde türe özgüdür ve hayvanların zihinsel yaÅŸantıları ile davranış biçimlerini belirler. Bu süreç, doÄŸuÅŸtan gelen yani beynin sinirsel devrelerinin doÄŸuÅŸtan düzenleniÅŸine dayanan davranışların yönlendirilmesinde büyük önem taşır. Bu sinirsel devrelerin görevi, veri iÅŸlemleme, karar alma ve tepki verme süreçlerini duyusal yaÅŸantı yokken yönlendirmektir. Genetik olarak belirlenen bu düzenleniÅŸ tarafından ÅŸifrelenmiÅŸ ‘‘bilgi’’ içgüdü olarak adlandırılır.Hayvan zihni ve hayvanlardaki çeÅŸitli bilinçlilik ve kavrayış düzeyleri üzerine yapılacak bir araÅŸtırma her ÅŸeyden önce doÄŸuÅŸtan gelen davranışların iÅŸlenme biçiminin tam olarak anlaşılmasını gerektirir. Bu konuda bugüne kadar öğrendiklerimizin ışığında bir hayvanın yaÅŸamının ileriki aÅŸamalarında ortaya çıkan esnek davranış biçimlerinin büyük bir bölümünün doÄŸuÅŸtan var olan çözümleme ve tepki örüntüleri üzerine yapılandığını söyleyebiliriz. Dolayısıyla da hayvanlarda zeka ya da içgörü belirtisi olarak yorumlanabilecek davranışların çoÄŸu, olaÄŸandışı durumlarda ortaya çıkmak üzere beyin devrelerinde önceden bulunan çok deÄŸiÅŸken yedek programlardan baÅŸka bir ÅŸey deÄŸildir. DiÄŸer yandan doÄŸuÅŸtan gelen davranışların varlığı, hayvanın içinde bulunduÄŸu bir durumla baÄŸlantılı birtakım ÅŸeyleri anlıyor olması olasılığını da tümüyle ortadan kaldırmaz. Bir canlının, aralarında seçim yapabileceÄŸi birden çok doÄŸuÅŸtan gelen tepki varsa bu durumda bir ölçüde de olsa düşünme yetisine sahip olması yararlı olacaktır. Gerçek anlamda zekanın varlığını gösteren davranışların ayırt edilmesi, hayvan zihninin anlaşılması için gerekli en önemli aÅŸamadır. Kaynak: Hayvan ZihniTübitak Popüler Bilim KitaplarıÂ