Kas yaparken göz çıkarmayın! Bigoreksiya hastalığı neden gündemde? 'Umarım tedavisi yoktur'

Bobby, 16 yaşında bir lise öğrencisi. Yıllardır protein diyetleri ve ağır egzersizler yaparak vücudunu şekillendirmeye çalışıyor. Haftanın 6 günü spor salonuna gidiyor. Sürekli 1,3 milyondan fazla YouTube abonesi olan vücut geliştirici Greg Doucette videolarını izleyen Bobby, “Bu videoları izleyerek, onlar gibi vücut yapıp postlar paylaşmak istediğimi fark ettim” diyor. 

Bobby kas kütlesini geliştirmek için o kadar çok protein tüketiyor ki sınıf arkadaşları bazen okulda sekiz porsiyon tavuk-pilav menüsü yediği için ona şaşkınlıkla bakıyor. Bu şekilde beslenmesinin nedeni üniversite seçmeleri sırasında öne çıkabilmek, sağlam bir spor bursu kazanıp iyi bir okulda eğitimine devam edebilmek değil. Bobby'nin rekabet alanı TikTok...

Bobby yaptığı antrenmanları TikTok'ta yayınlıyor. Diğer yandan ağırlık kaldırmaya ve yüksek proteinli yemekler hazırlamaya çok fazla zaman ayırdığı için ara sıra okul çalışmalarından geri kaldığını söylüyor.

New York Times'a konuşan Bobby’nin vücut kütlesi arttıkça takipçi kitlesi de büyüyor. TikTok'ta 400.000'den fazla takipçisi olan Bobby, "Gençler beni idolleri olarak görüyor. Tıpkı benim gibi olmak istiyorlar” ifadelerini kullanıyor.

Bobby maalesef tek örnek değil... Son yıllarda özellikle çok genç yaştaki erkekler kaslı bir vücuda sahip olabilmek için bedenlerine zarar verme pahasına ağır antrenmanlar yapıyor, kullandıkları hormon ilaçları ile sağlıklarını riske atıyor.

Mükemmel kas arayışı son dönemde o kadar güçlendi ki psikiyatristler çoğunlukla genç erkeklerde hakim olan yeterince kaslı hissetmeme ve kas yapan yiyecekleri yemeye sıkı sıkıya bağlı kalma endişesini, genç kızlardaki beden algı bozukluğu olan "anoreksiya" ile benzer özellikler göstermesi nedeniyle "bigoreksiya" olarak adlandırıyor.

Kısaca spor salonlarında çok fazla zaman harcama, protein içerikli diyetlere aşırı odaklanma ve gerçekle bağdaşmayacak irilikte kas gelişimi arzusu olarak tanımlanabilecek bu ruh sağlığı sorunu özellikle genç erkeklerde ciddi psikolojik sıkıntılara yol açabiliyor. 

Peki genç erkekleri bu duruma ne getiren ne?

YA SÜREKLİ AYNAYA BAKMAK VEYA HİÇ BAKMAMAK

Pek çok doktor ve araştırmacı, kaslı erkek bedenlerine yönelik online hayranlığın genç erkeklerin öz güvenleri üzerinde toksik bir etkisi olabileceğini söylüyor. Bu durum genç erkeklerin vücutları hakkında kendilerini kötü hissetmelerine, dış görünüşlerine takıntılı olmalarına, kendilerini sürekli aynada kontrol etmelerine veya hiç bakmamalarına neden oluyor. 

Psikolog Berkay Ateş, bigoreksiyanın aslında çok uzun yıllardır bilinen fakat yeni yeni gündeme gelmeye başlayan bir fenomen olduğuna değinerek, “Kişi takıntı haline gelecek düzeyde spor salonundan çıkmıyorsa, kaygı içeren düşünceler kişinin yaşam kalitesine ve günlük işleyişine zarar veriyorsa şüphelenmek gerekebilir. Sadece spor salonu veya ağırlık çalışmak değil, bu kişiler yemelerine de aşırı özen gösterebilir ve kas gelişimi adına sağlıkları bozulacak düzeyde yemek yeme davranışları da gösterebilir” diyor.

NE OLURSA OLSUN KENDİLERİNİ ZAYIF ALGILIYORLAR

Beden algısı bozukluğunun en kötü yanlarından birinin bilişsel bir bozulmadan ziyade algısal bir bozulmaya yaklaşması olduğunu söyleyen Ateş, “Yapılan bir çalışmada, anoreksiya olan kişilerin aynada gördüklerini olduğu gibi çizmeleri istendiğinde, her şeyi normal boyutuyla çizerken kendisini 30 kilogram bile olsa şişman olarak çizebiliyor. Bigoreksiyada da benzer bir durum var. Kişi ne kadar gelişse de kendisini hâlâ zayıf olarak algılayabiliyor” diye konuşuyor.

Kaliforniya Sağlığı Geliştirme Dergisi'nde 2019’da erkeklerde vücut algısına yönelik bir anket yayınlandı. Ankete katılan 11 ila 18 yaşları arasındaki 149 erkek çocuğun neredeyse üçte biri vücut şekillerinden memnun değildi. Spor yapanların,  tatmin olmama olasılığı yapmayanlara göre daha yüksekti ve çoğu, özellikle göğüs, kol ve karın bölgelerinde “kas artırmak” istiyordu.

Kaliforniya Sağlığı Geliştirme Dergisi'nde 2019’da erkeklerde vücut algısına yönelik bir anket yayınlandı. Ankete katılan 11 ila 18 yaşları arasındaki 149 erkek çocuğun neredeyse üçte biri vücut şekillerinden memnun değildi. Spor yapanların,  tatmin olmama olasılığı yapmayanlara göre daha yüksekti ve çoğu, özellikle göğüs, kol ve karın bölgelerinde “kas artırmak” istiyordu.

Peki neden genç erkekler daha kaslı olma konusunda bu kadar takıntılı hale geldi? 

Sosyal medyanın özellikle gençler tarafından yaygın kullanımı birçok davranış değişikliğini beraberinde getirdi. Herkesin daha güzel, daha seksi görünmeye çalışması sebebiyle estetik cerrahiye yönelik ilgide de akıl almaz bir artış söz konusu. Daha önce genç kızlarda rastlanan bu davranış şekli, son yıllarda erkekler arasında da yaygınlık kazandı. Genç erkeklerin kaslarındaki gelişmeyi takıntı haline getirip, sık sık ayna karşısında vücutlarını kontrol etme ihtiyacı hissettikleri gözleniyor.

Pandemi beden algısı sorunlarının daha da büyümesine yol açtı. Pandemi nedeniyle milyonlar uzun bir süre evlere kapandı ve dünya ile olan bağlantı sosyal medya üzerinden sağlandı. Herkesin en çekici halini paylaştığı bu sosyal medya platformları, “normal” algısını olduğu gibi değiştirdi ve insanların sahip oldukları bedenlerini sorgulamalarına yol açtı. Sonuçta ergenlik dönemindeki birçok gençte beden imgesi sorunları görülmeye başladı. Bu trendden etkilenen erkeklerde de vücut geliştirme takıntısı ortaya çıktı.

Sosyal medyada geliştirdikleri vücutlarını sergileyen genç erkekler, daha fazla kişi tarafından takip ediliyor ve birer “influencer” haline gelebiliyorlar. Bu tür maddi ve manevi getirileri nedeniyle kas geliştirme saplantısı daha da şiddetleniyor ve tedavi gerektirecek noktalara geliyor. 

Sosyal medya algoritmaları da buna zemin hazırlıyor. Genç bir erkek kaslı bir erkeğin paylaşımını ya da fitness ile ilgili bir gönderiyi beğendiği anda, her türlü ilgili içerik ve tonlarca reklam bombardımanına tutuluyor. Ayrıca öncesi ve sonrası fotoğrafları da bu gençler için oldukça yanıltıcı olabiliyor.

KASLI VÜCUT FİLTRELERİ BİLE VAR

Günümüzde sosyal medyanın bigoreksiyada önemli bir etken olduğunu doğrulayan Ateş, “Sosyal medyada kaslı vücut filtreleri bile var. Yani düşünün ki insanlar gerçek hayatta olmak istediklerini filtre ile gerçekleştirip bunu sergileyerek diğer insanları yanıltabilecek bir seviyeye gelmiş durumda” diyor.

"SOSYAL MEDYA OLMASAYDI BU KADAR TAKINTI HALİNE GELMEZDİ"

Vücut geliştirme alanında Türkiye şampiyonluğu olan Zeynep Kacira, bigoreksiyanın profesyonel vücut geliştiricilerin yanı sıra spor salonuna gelen üyeleri de etkileyen bir rahatsızlık olduğunu belirterek sektör içinden gözlemlerini şöyle aktarıyor:

“Sosyal medyanın popülaritesini arttırmasıyla birlikte insanların sağlıklı yaşam adı altında daha çok görsellikleri için spora başladığını görüyorum. Hatta spor yapmaya başladığı günden itibaren yıllardır bunu yapıyormuş gibi paylaşımlarda bulunup onu takip eden diğer kişileri de etkilemeye çalıştığı bir kısır döngü var.” 

“Sosyal medya gibi insanların kendini sergileyeceği bir mecra olmasaydı spor yapan ve bunu takıntı haline getiren kişi sayısının bu kadar fazla olacağını düşünmüyorum. Bu konuda insanlar farkındalık geliştirip, fiziksel aktiviteyi mental sağlıkları için yapmalı.”

MENTAL SAĞLIKLARINA ZARAR VEREBİLİYORLAR 

Daha sağlıklı ve mutlu bir yaşamın kapılarını aralayan hareket etme içgüdümüzün son zamanlarda özellikle gençler arasında aşırılaştığını ifade eden spor eğitmeni Necmettin Yıldız, “Sosyal medya kullanımının artmasıyla dış görünümleriyle dikkat çekmeye çalışıp, egzersiz yapmayı sadece dış görünüş odaklı bir eylem olarak algılamaya başladılar. Olması gerekenden çok daha fazla maddi manevi kaynak harcayarak mental sağlıklarına zarar verebiliyorlar” diyor ve ekliyor: 

“Sektörün pazarlama stratejileri de bu durumu körüklüyor. Vücut geliştirme sporcularını çoğu yerde reklam yüzü yaparak ‘ideal vücut’ algısını yönetiyorlar. Böylece idealize edilen vücut için gençler ihtiyaç duymadıkları bir sürü gıda takviyesi ve ekipmana kaynak ayırabiliyor. Fiziksel görünümlerini çok ciddiye alan kişilerin bu idealize edilen vücutlara benzemedikleri için depresyona dahi girdiklerini görebiliyoruz.”

GÜNLÜK ENERJİNİN SADECE YÜZDE 20’Sİ PROTEİN OLMALI

Mükemmel vücut takıntısı olanlar buna ek olarak sırf hızlıca istedikleri vücuda sahip olmak için günün her öğününde yoğun protein tüketiyor. Bu beslenme biçimini sorduğumuz Diyetisyen Turgay Köse ise yüksek protein alımının pek çok hastalığı da beraberinde getirdiğini ifade ediyor.

“Çok yüksek protein alımı gerçekleştirilmesi bir süre sonra iştah kaybına, besin alımında azalmaya, negatif enerji dengesinin oluşmasına ve sıvı kaybı nedeni ile kilo kaybına sebep olur. Aynı zamanda böbrek fonksiyon bozukluğuna ve azot atımını artırarak yüksek oranda kas kaybına bile yol açabilir.” 

Günlük alınan enerjinin yaklaşık yüzde 20’sinin proteinlerden karşılanması gerektiğini ve bu proteinin en azından yarısının hayvansal kaynaklı olması gerektiğini vurgulayan Köse, “Diğer bir ifadeyle; 80 kilogram ağırlığındaki bir bireyin günlük yaklaşık 80 gram protein alması yeterli. 128 gramın üzerinde protein alımı yüksek olarak değerlendirilir” diyor.

ANİ ÖLÜMLERE BİLE SEBEP OLABİLİR

Mükemmel vücut takıntısı olan kişilerin sık aralıklarla ve yoğun bir şekilde yapılan antrenmanlara, hatta beslenme desteğine rağmen istedikleri sonuca ulaşamayınca farklı metotlar denemeye başladığını söyleyen Köse, “Bu süreç kas geliştirici hormonların kullanımına kadar gidiyor. Bu ürünlerin faydalarını gördüklerinde devamlı olarak kullanmak istiyorlar. Ancak bu tür destek ürünler kalp büyümesine, ritim ve ileti bozukluklarına, kalp krizine, karaciğer ve böbrek fonksiyonlarında bozukluklara, hormonal problemlere, psikiyatrik sorunlara, testosteron üretiminin azalmasına veya durmasına, hatta ani ölümlere bile sebep olabiliyor” diye konuşuyor.

VÜCUT YÜKSEK TESTOSTERONA  ALIŞIRSA...

"Bigoreksiya nedeniyle kullanılan destek ürünler erkek cinselliğini nasıl etkiliyor?" sorusunu yönelttiğimiz Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Ege Can Şerefoğlu ise şöyle yanıt veriyor:

“Normalde spor yapmak ve sağlıklı beslenmek, cinsel fonksiyonlar üzerinde olumlu etkiye sahip. Düzenli egzersiz yapan bir erkeğin testosteron seviyesi daha yüksek olduğu için daha fazla cinsel isteği vardır. Ancak bigoreksiya hastalarının büyük kısmı kas yapımını artırmak için birçok ürün kullanır. Bunların kullanımı vücutta bazen geri dönüşümü mümkün olmayan sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu hormonlar kalp kaslarımızı da büyütür ve bu durum 'hipertrofik kardiyomiyopati' ismi verilen ölümcül bir hastalığa yol açabilir. Bununla beraber bu hormonlar karaciğer fonksiyonlarını bozabilir, kan yoğunluğunu arttırarak pıhtılaşma bozukluklularına yol açabilir. Her ne kadar testosteron kullanırken kişiler kendilerini iyi hissetseler de, zamanla vücut bu anormal yüksek testosteron seviyelerine alışır ve hormon desteği almadığında yoksunluk çekmeye başlar. Dışardan alınan testosteron benzeri hormon ilaçlarının erkeklerde sperm yapımını olumsuz etkilediğini ve kısırlık sorununa da yol açabileceği unutulmamalıdır.”

Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan 15.624 lise öğrencisi ile yapılan bir araştırmada erkeklerin yaklaşık üçte birinin daha kaslı hale gelmeye çalıştığını ortaya koyuyor. Bir başka çalışma ise genç erkeklerin yaklaşık beşte birinin kas geliştirmek için protein içeriği yüksek gıdalar tükettiğini veya destek ürünleri kullandığını ortaya koyuyor. Zaman zaman kas yapımını artırmaya yönelik hormon ilaçları kullanımına varan bu uygulamalar, gençlerin sağlığı açısından büyük risk taşıyor. 

Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan 15.624 lise öğrencisi ile yapılan bir araştırmada erkeklerin yaklaşık üçte birinin daha kaslı hale gelmeye çalıştığını ortaya koyuyor. Bir başka çalışma ise genç erkeklerin yaklaşık beşte birinin kas geliştirmek için protein içeriği yüksek gıdalar tükettiğini veya destek ürünleri kullandığını ortaya koyuyor. Zaman zaman kas yapımını artırmaya yönelik hormon ilaçları kullanımına varan bu uygulamalar, gençlerin sağlığı açısından büyük risk taşıyor. 

Kaynaklar:
The Wall Street Journal, The New York Times