Kars-Tiflis-Bakü Demiryolu projesi ve beklentiler

"Demirden İpekyolu" olarak adlandırılan "Kars-Tiflis-Bakü Demiryolu Projesi"nin Türkiye bölümünün ihalesi, 20 Eylül 2007'de  Ankara'da yapılmıştır. Projenin Gürcistan bölümünün ihalesinin de Gürcistan Ulaştırma Bakanlığı tarafından Eylül ayı içerisinde tamamlanması ve Ekim ayında da Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ve Gürcistan Devlet Başkanı Mikheil Saakaşvili'nin katılımı ile Kars'ta temel atma töreninin gerçekleştirilmesi beklenmektedir.

Toplam 124 km. uzunluğunda olan demiryolunun 92 km.'lik bölümü Türkiye'den, 32 km.'lik bölümü ise Gürcistan'dan geçecek. Bu bağlamda, Türkiye tarafında 68 km., Gürcistan tarafında ise 30 km. olmak üzere toplam 98 km.'lik yeni demiryolu yapımı ve ayrıca Gürcistan'da Ahalkelek-Akhali Marabda arasındaki mevcut 160 km.'lik hattın da onarılması planlanmaktadır. Tek hat olarak düşünülen demiryolunun inşasının 2010 yılında tamamlanması öngörülmektedir. Kars-Tiflis-Bakü demiryolu projesi çerçevesinde yılda 1 milyon 500 bin yolcu ve 3 milyon ton yük taşınması hedeflenmektedir. 2034 yılında ise bu hat üzerinden yılda 3 milyon 500 bin yolcu ve 16 milyon 500 bin ton yük taşıması öngörülmektedir.

Bilindiği gibi, Avrupa-Asya demiryolu ağı Türkiye üzerinden Ermenistan'a gelmekte ve Ermenistan'da üç kola ayrılmaktadır. Bunlardan birincisi (Kars-Gümrü-Ayrum-Marneuli-Tiflis yoluyla) Gürcistan'a; ikincisi (İçevan-Kazakh-Bakü yoluyla) Azerbaycan'a; üçüncüsü (Kars-Gümrü-Erivan-Nahçıvan-Meğri-Bakü yoluyla) Azerbaycan'a ulaşmaktadır.

Azerbaycan-Ermenistan Savaşı sırasında Türkiye'nin Ermenistan sınır kapılarını (Alican Karayolu Sınır Kapısı ve Akyaka Demiryolu Sınır Kapısı) 1993 Nisan'ında kapatması, Ermenistan üzerinden  demiryolu ile eski Sovyet cumhuriyetlerine bağlanan Türkiye'nin doğrudan demiryolu bağlantısının kesilmesine yol açmıştır. Bu nedenle, Avrupa-Asya demiryolu ağı halen kullanılamamaktadır. Dolayısıyla Türkiye, Ermenistan'dan Gürcistan'a; Gürcistan üzerinden Rusya Federasyonu ve Azerbaycan'a; Rusya Federasyonu ve Azerbaycan üzerinden Ukrayna'ya, Orta Asya'ya (Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan) ve Çin'e bu yollar üzerinden ulaşamaz hale gelmiştir. Türkiye ile Orta Asya ve Çin arasında demiryolu taşımacılığı İran üzerinden gerçekleşmektedir.

Türkiye-Ermenistan sınırının kapalı olmasından dolayı doğu-batı koridorunu oluşturan Avrupa-Asya demiryolu ağını kullanamayan Ermenistan ise demiryolu ile dünyaya açılımını sadece İran üzerinden gerçekleştirmek zorunda kalmaktadır. Çünkü Ermenistan, 1992 Abhaz-Gürcü Savaşı'ndan beri kapalı olan ve kuzey-güney koridorunu oluşturan Rusya Federasyonu-Abhazya-Gürcistan-Ermenistan güzergahını da kullanamamaktadır.

Türkiye-Ermenistan sınır kapısı açılsa bile Türkiye, Kafkasya ve Orta-Asya ile demiryolu bağlantısının sadece Ermenistan'dan geçmesini güvenli bulmamaktadır. Ayrıca, 1993'den beri kullanılmayan Ermenistan'dan geçen demiryolu hattının tahrip edildiği, rayların söküldüğü ve siyasi sorunlar ortadan kalksa bile eski demiryolu hattının onarılarak yeniden açılmasının birkaç yıl alacağı bilinmektedir. Kars-Tiflis-Bakü Demiryolu'nun yaşama geçirilmesi sonrasında da Türkiye'nin söz konusu bölge ile demiryolu bağlantısını birtakım yeni alternatif projeler ile sağlama çabaları sürecektir. Bu bağlamda, Türkiye Ermenistan'ı tamamen devreden çıkaracak alternatif demiryolu projeleri oluşturmaya başlamıştır. Kars-Tiflis-Bakü Demiryolu Projesi ile Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan arasında; Batum-Hopa Demiryolu Projesi ile Türkiye-Gürcistan-Rusya Federasyonu arasında, Samsun-Poti Hattı ile Türkiye-Gürcistan arasında; yük taşımacılığına olanak sağlayacak ağların kurulması alternatif çözüm yolları olarak gündeme gelmiştir.

Kars-Tiflis-Bakü Demiryolu Projesi, Türkiye ile Gürcistan arasında doğrudan demiryolu bağlantısı kurmak ve  mevcut demiryolu hattıyla Gürcistan üzerinden Türkiye ile Azerbaycan, Orta Asya, Çin ve Moğolistan arasında demiryolu bağlantısı oluşturmak amacını taşımaktadır. Gürcistan'da, Tiflis'ten Ahalkelek'e kadar Sovyetler Birliği döneminden kalma ve halen kullanımda olan bir demiryolu bulunmaktadır. Kars ile Ahalkelek arasında bir demiryolu inşası halinde Türkiye, Tiflis'e ve oradan da Bakü'ye bağlanma olanağına kavuşacaktır. Böylece Türkiye'nin, Sovyetler Birliği döneminden kalma, Ermenistan'dan geçen Kars-Gümrü-Ayrum-Tiflis demiryolu güzergahına olan ihtiyacı ortadan kalkacaktır. Kars-Ahalkelek demiryolunun inşası, Türkiye'yi Güney Kafkasya demiryolu ağına bağlayacak ve böylece eski Sovyetler Birliği ülkelerini Türkiye'ye bağlayan Kars-Gümrü demiryolu işlevini yitirmiş olacaktır. Kars-Tiflis-Bakü Demiryolu ile İran üzerinden geçen mevcut doğu-batı koridoruna alternatif bir güzergahın oluşturulması; Orta Asya'nın Hazar üzerinden Türkiye'ye bağlanması; Avrupa ile Orta Asya arasında daha kısa ve daha güvenli bir yol üzerinden ulaşımın sağlanması; Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan-Türkmenistan üzerinden geçen "Demiryolu-Denizyolu Kombine Taşımacılığı" ile Orta Asya'nın Akdeniz'e bağlanması ve Orta Asya ile yapılan transit taşımacılıkta Türkiye'nin önemli bir konuma getirilmesi planlanmıştır. Gürcistan'da, Sovyetler Birliği döneminden kalma, Tiflis-Ahalkelek demiryolu bulunmaktadır. Kars ile Ahalkelek arasında bir demiryolu hattı  inşası halinde Türkiye, bu hat üzerinden Tiflis'e, oradan da Bakü'ye bağlanma olanağı bulacaktır. Böylece Türkiye, Sovyetler Birliği döneminden kalma Kars-Gümrü-Ayrum-Tiflis demiryolu güzergahına gereksinim duymayacaktır. Kars-Ahalkelek demiryolunun inşası, Türkiye'yi halen işleyen Güney Kafkasya demiryolu ağına bağlayacak ve böylece eski Sovyetler Birliği ülkelerini Türkiye'ye bağlayan Kars-Gümrü demiryolu işlevini yitirmiş olacaktır.

Ermenistan'ın, Azerbaycan topraklarını işgali sürdürmesi ve Türkiye'nin olumlu adımlarına cevap vermemesi, Güney Kafkasya'da Soğuk Savaş sonrasında istikrar ve güven ortamının oluşmasını engellemektedir. Türkiye-Ermenistan sınırının kapalı olması ve sınır kapılarının açılması halinde bile Ankara-Erivan arasında güven ortamının tesis edilememe olasılığı, Türkiye'yi Ermenistan'ı devreden çıkaran enerji, iletişim ve ulaşım yolları oluşturulması arayışına sevk etmiştir.

Sonuç olarak, Türkiye ile Güney Kafkasya başta olmak üzere, eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında yük taşımacılığının belkemiğini oluşturacak yeni demiryolu bağlantısında artık proje safhasının ilerisine geçilmiş ve hedefe yaklaşılmıştır.