Karıncaların gizli yaşamları aydınlandı

Yerin altında karınca yuvaları neye benziyorlardı? Karıncalar ve onların yaÅŸamları hakkında neler söylenebilirdi? Yuva ören binlerce karıncanın her biri farklı bir düzene göre yuvasını yapar. Bu düzenin kökeni ne? Hiçbir lidere, plana sahip olmayan bir grup, böyle karmaşık yapıları hem de karanlıkta nasıl yapabiliyor? Ä°ÅŸte Discover dergisinden özetlediÄŸimiz bu ilginç hayattan kesitler...Walter Tschinkel, 62 yaşındaki Amerikalı maceraperest araÅŸtırmacı, özel olarak elde ettiÄŸi alçıyı yuvanın giriÅŸinden içeri boÅŸalttı. Bir süre donmasını bekledikten sonra yuvanın hemen yanındaki çukuru eliyle eÅŸeledi topraktan tüplerden ve eliptik loplardan oluÅŸan büyüleyici bir ÅŸekil çıkardı. Yapı çok inceydi ve dışarıya çıkardıkça onlarca parçaya ayrıldı. Yeraltından elde edilen tıpkısının aynısı 3 boyutlu bu karınca yuvası, yeniden laboratuarda birleÅŸtirilecek. AraÅŸtırmacı bilgi veriyor ve ‘Dikey bir tünel ve yatay odalardan oluÅŸan tipik bir karınca yuvası’ diyor. Bir mirmekolog, diÄŸer bir deyiÅŸle karınca uzmanı olan Tschinkel on yıldan uzun bir süredir, Florida Ãœniversitesi'nde karıncaların davranışlarını ve birbirleriyle iliÅŸkilerini araÅŸtırıyor. ‘Yerin altında ne olduÄŸunu kestirmek bayağı zor’ diyor. Gerçekten karınca yuvaları neye benziyorlardı? Karıncalar ve onların yaÅŸamlarını nasıl yapılandırdıkları hakkında neler söyleyebilirlerdi? Tschinkel, yuvaları kazmak ve kendi çizimlerini yapmayı denemiÅŸti, ancak bundan 15 yıl önce aklına daha iyi bir fikir geldi. Alçıyı karıştırdı ve bir yuvanın içine akıttı. Toprağı kazarak kalıbı çıkarttı ve parçaları birleÅŸtirdi.Tschinkel’e göre, karınca yuvalarının mimarisi sayesinde, böcekler veya ‘doÄŸanın basit yapılarının birbirleriyle etkileÅŸimleri sonucu daha büyük yapılar oluÅŸturması’ gibi bilimin gizemli bir yönü daha iyi anlaşılabilir. Bir karınca kolonisi, görevlerini yerine getiren karıncalardan oluÅŸur. Tschinkel, bu davranışın kurallarının bir ÅŸekilde vücudun içinden programlandığını ve hayvanların sinir sistemiyle iliÅŸkili olduÄŸunu düşünüyor. Yuva ören binlerce karıncanın her biri farklı bir düzene göre yuvasını yapar. Bu düzenin kökeni ne? Hiçbir lidere, plana sahip olmayan bir grup, böyle karmaşık yapıları hem de karanlıkta nasıl yapabiliyor?Karınca kolonilerinin birçoÄŸu, yeni çiftleÅŸen kraliçe karıncanın tek odalı bir yuva kurup, içine kendini hapsedip ilk işçileri yetiÅŸtirmesiyle oluÅŸur. Kraliçe karıncaların yalnızca bir kez döllenmeleri yeterlidir. Bu havyanlar spermleri keselerinde yaÅŸamları boyunca saklarlar ve bazıları, ortamın 22.2 derece sıcaklığında olması halinde yıllar boyunca bir günde bine yakın yumurta bırakabilirler. Yavru bir haftada yumurtadan çıkar ve bir ayda olgunlaşır. Ardından işçiler, bir sonraki yavruları beslemek için yiyecek temin ederler. Böylece koloni büyür. İşçi karıncalar 1 yıl kadar yaÅŸarlar, ancak bir koloni kraliçe ölene kadar 10 ila 20 yıl yaÅŸamını sürdürebilir. Birçok karınca türünün kolonisi, sosyal ve iÅŸbirlikçi örgütlerdir.AteÅŸ karıncalarıİlk karınca yuvası kalıbı, 1985’te, ‘yenilmez, hakkından gelinemez’ anlamına gelen Solenopsis invicta olarak bilinen ateÅŸ karıncalarının yuvalarından çıkarıldı. Bu karıncalar, 250 bin bireyden oluÅŸan ve kraliçeleri 7 yıl boyunca yaÅŸayan dev koloniler oluÅŸtururlar. Birçok karınca yalnızca yuvasını korurken ateÅŸ karıncaları, neredeyse 100 metrekarelik çevrelerini gözlerler. Bu karınca türlerinin yuvaları daha düzenli yapılandırılmış ve daha iyi organize durumdalar. AraÅŸtırmacı, bundan birkaç sene sonra tuhaf yüz ÅŸekline sahip Odontomachus brunneus karıncalarının yuvalarının kalıbını çıkardı. Burada, ateÅŸ karıncalarınınkilere benzeyen bir yapıyla karşılaÅŸtı, ancak yuvanın içinde ‘şiÅŸ kebap’ olarak adlandırdığı bir ünite vardı. Bu yapıda, odalar birbirlerinin arkasına dikey bir tünel boyunca diziliyorlardı. AteÅŸ karıncalarının yuvaları çok derinlerde deÄŸil ve birçok oda, yüzeye yakın yerde bulunan merkeze çevresinde birbirleriyle baÄŸlantılı. DiÄŸer tür karıncaysa, daha dağınık yuvaya sahip. 1 haftada 2 metre yuvaPogonomyrmex badius (pogo) denilen, hasat karıncaları da en etkileyici karınca türlerinden biri; kilolarca kum taşıyarak, 2 metre derinliÄŸinde bir yuvayı bir haftadan daha az bir sürede tamamlıyorlar. Pogo hasat karıncalarının yuvaları, yaklaşık 9 metrelik dikey tünellerle birbirine baÄŸlı 130 odadan oluÅŸur. İşçiler taşıdıkları tohumları gizli odalara taşırlar ve ezdikleri tohumlarla da larvaları beslerler. Amerikalı araÅŸtırmacı, bir karınca kolonisinin grup içi, gruplar arası ve grubun çevresiyle etkileÅŸimlerini yönlendiren kurallar bütünüyle, ‘embriyogenez’ denilen bir süreçle büyüdüğünü düşünüyor. Bir toplumun, kendi iç kurallarına göre büyümesi ve deÄŸiÅŸim göstermesine sosyogenez denir. Bir koloni de, tek bir çiftleÅŸmiÅŸ karıncadan, yine kurallar bütünü ve sosyogenez etkileÅŸimlerle oluÅŸturulur. Tschinkel, embriyogenezin kurallarıyla yetiÅŸkin organizmalar farklılaÅŸtıkça, sosyogenezin kurallarının deÄŸiÅŸmesiyle yetiÅŸkin kolonilerin de farklılık göstereceÄŸini söylüyor. Ä°ÅŸ bölümü nasıl saÄŸlanıyorAraÅŸtırmacı iÅŸte bu kuralları saptamaya çalışıyor. Sözgelimi koloni büyüdükçe, işçinin iÅŸ dağılımı ve çalışma ÅŸekillerinin nasıl deÄŸiÅŸtiÄŸini inceleyen Tschinkel, iÅŸ bölümü ile işçinin yaşının, koloninin yapısına ve alışkanlıklarına etkisini araÅŸtırıyor. Bu tür etkenler, iÅŸ gücünün ayarlanmasında önemlidir. Genç karıncalar, yuvanın altlarında kalarak yavrulara ve kraliçeye bakarken, yaÅŸları ilerledikçe yukarı çıkar ve ‘genel yuva bakımı, gıda hazırlanması ve tohumların saklanması’ gibi daha büyük sorumluluklar alırlar. Son olarak koruma görevlisi olurlar ve en sonundaysa yemek toplarlar.Tschinkel, ayrıca yeni kolonilerin nasıl kurulduÄŸunu inceliyor. AteÅŸ karınca kraliçeleri genellikle yeni kolonileri tek baÅŸlarına kurarlarken, bazıları da diÄŸer yeni çiftleÅŸmiÅŸ kraliçelerle iÅŸbirliÄŸi yapar. Kimi zaman bir kraliçe, kraliçesi ölmüş ‘yetim’ bir koloninin başına geçer ve oradaki işçileri tanımasa bile kontrolü ele geçirir. DiÄŸer bir olaydaysa, işçiler bir baÅŸka koloninin kuluçkalarını çalarlar, diÄŸer işçiler de geri alır ve savaÅŸ, bir taraf kazanıncaya kadar sürer. Ardından tüm karıncalar kazanan koloniye gider ve orada çalışırlar. Odaların ilginçliÄŸiTüm karınca yuvalarının temel bir ilkesi olabilir. Hareket ve taşıma için dikey tüneller ile çalışma, depo ve kuluçkaları barındırma içinse yatay odalar kullanılır. Öte yandan odaların ÅŸekilleri, sayıları ve boyutları ile odaların birbirleriyle baÄŸlantıları türlere göre deÄŸiÅŸir. ÖrneÄŸin Florida’da yaÅŸayan hasat karıncalarının yuvalarında en büyük odalar yüzeye yakındır ve aralarındaki boÅŸluk çok azdır. Derinlere gidildikçeyse odalar küçülür ve birbirinden uzaklaşırlar. Küçük odaların ÅŸekilleri ovaldir; büyüklerse çok loplu ve daha karmaşıktır.Öte yandan işçilerin bu ÅŸekilleri yaratmayı nerden bildikleri tam olarak belli deÄŸil. ‘İşçiler çalışırken, yapılması gerekenleri yerine getiriyorlar. Her birinin katılımı sonucu ortaya belirli bir kalıbın çıkmasını saÄŸlayan bireysel özellikler tam olarak neler?’ diye soruyor Tschinkel. Tschinkel’in öğrencilerinden Sahsa Mikheyev, Formica pallidafulva karıncalarının 17 yuvasını inceledi. AÅŸağı doÄŸru inen tüneller dikey olduÄŸunda , bunlara baÄŸlı odalar yuvarlaktı, tüneller eÄŸik olduklarındaysa, odalar oval veya yassı idi.Tallahasseee bölgesinde 50, tüm dünyada ise 5 bin karınca türü var ve her birinin de kendine özgü yaÅŸamı ve yuva ÅŸekli. ÖrneÄŸin Atta cinsi, 10 metreyle derinliÄŸinde dünyanın en büyük yuvalarını kuruyor ve küçük bir ev kadar bir alanı kaplıyor. Tschinkel hayalini anlatıyor, ‘Bir Atta yuvasının kalıbını çıkarmayı çok isterdim. Ancak bunun için birkaç ton alçıya ihtiyacım olacak.’Pogonomyrmex badius: Yer: ABD’nin güney doÄŸu kıyıları. Ortalama yuva derinliÄŸi: 2.1 metreOrtalama oda sayısı: 100Ortalama koloni büyüklüğü: 5 bin YetiÅŸkin bir Florida hasat karıncasının veya pogo’nun yuvası, 10 metre derinlikte ve 200 odalı olabilir. Koloni genel olarak kraliçe ölene kadar 15 yıl yaÅŸar. Trachymrmex septentrionalis: Yer: Long Island’dan Illinois’e kadar; Florida.Ortalama yuva derinliÄŸi: Yaklaşık 1 metreOrtalama oda sayısı: 2Ortalama koloni büyüklüğü: 500-1500Türün yumurta ÅŸeklindeki her bir odası çürümüş tırtıl parçalarıyla doludur. Bu parçalar, koloninin beslendiÄŸi bitkileri gübrelerler.Solenopsis invicta: Yer: ABD’nin güneydoÄŸusuOrtalama yuva derinliÄŸi: 1,5 metreOrtalama oda sayısı: 100Ortalama koloni büyüklüğü: 220 binBrezilya ve Arjantin’den gelen bu ateÅŸ karıncalarının belirli bölgelere özgü yuvaları çok benzer tünel ve odalardan oluÅŸur. Tschinkel, çok iç içe olmalarından ötürü bunlara ÅŸiÅŸ kebap diyor.Formica pallidafulvaYer: ABD’nin güneydoÄŸusuOrtalama yuva derinliÄŸi: Yarım metre kadarOrtalama oda sayısı: 15-20Ortalama koloni büyüklüğü: 500 ila 3 bin arasıBu çok fark edilmemiÅŸ ve bugüne kadar incelenmemiÅŸ karınca türü, kazılan toprağı yuvadan uzaklaÅŸtırarak diÄŸer kolonilerin bulmasını zorlaÅŸtırır. Kurulan yuvalar işçi sayısını kolaylıkla ele verir.Aphaenogaster ashmeadiYer: ABD’nin güneydoÄŸusuOrtalama yuva derinliÄŸi: Yarım metre kadarOrtalama oda sayısı: 5 ila 8Ortalama koloni büyüklüğü: 100 ile 200 arasıDaha çok ormanlık alanlarda bulunan bu tür, uzun bir gövdeye sahiptir ve küçük koloniler oluÅŸturur. Odalar çok derinde ve karmaşık deÄŸildir. Yerden AÅŸağı Ä°nÅŸa EtmeYuva planları türden türe deÄŸiÅŸir, ancak Tschinkel’in çalışmaları, birçok koloninin yeraltındaki evlerini kurarken belirli bir düzeni izlediklerini gösterdi. Koloni, yeni çiftleÅŸmiÅŸ bir kraliçenin kendine bir tünel kazması ve birkaç düzine larvasını vücudunda depolanan besinlerle beslemesiyle oluÅŸur. Bir ay içinde yaÅŸlara göre işçiler görevlerini yerine getirirler. Odalar ve koridorlar da eklendikten sonra, kraliçe en alttaki odaya çekilir. 3 ila 5 yıl içinde koloni, yuvanın son iÅŸlerini yapar ve kraliçe de ‘işçi üretmeyi’ bırakır. En yaÅŸlısıYuvayı korumaYiyecek bulmaTünel kazmaYiyecek almaOrta yaÅŸlıYiyecek paylaÅŸtırma Yiyecek taşımaYuvayı temizleme Yuvayı onarmaYiyeceÄŸi hazırlamaGenç ve yavruYavruyu doyurmaYavruyu eÄŸitmeKraliçeyi beslemeYumurtaları toplamaYiyeceÄŸi paylaÅŸtırmaÂ