Kara kutu nedir? Uçakta kara kutu nasıl çalışır?
Güncelleme Tarihi:
Kara kutu ya da uçuş veri kaydedicisi, hava yollarını kullanan her aracın içerisinde bulunması zorunlu olan bir cihazdır. Uçakta bulunan ve türlerine göre farklı işlevlere sahip olan kara kutu, düşen hava taşıtlarındaki incelemenin yapılması açısından önem taşıyor. Bazı kara kutular, pilotların son konuşmalarını kaydedebildiği gibi bazıları sadece uçuş verilerini kaydetmektedir. Peki, Kara kutu nedir? İşte, vatandaşların merakla araştırdığı cihaz hakkında bazı bilgiler
Kara Kutu, Sivil Havacılık Kurulu tarafından 1947 yılında hava taşıtlarına uygulanması kararlaştırılmış 1958 tarihi itibariyle netleştirilmiştir.
Uçuş esnasında bir uçakta belli verileri kaydetmeye yarayan araç olan kara kutu, hava olayları ve kazalarının soruşturulmasında kolaylık sağlaması amacıyla hava taşıtlarında bulunmaktadır. Çeşitli özelliklerine göre sınıflara ayırılır:
Tip 1: Sadece kokpit ile yer, kokpit ile diğer hava araçları ve mürettebatın kendi arasındaki konuşmaları kaydeden cihaz.
Tip 2: Sadece uçuş verilerini kaydeden ve ses kaydetmeyen cihaz.
Tip 3: Hem ses hem de uçuş verilerini kaydeden cihaz. Kısaca FDR/CVR olarak bilinir. Günümüzde en yaygın kullanılan kara kutu tipidir.
KARA KUTU NASIL VE NELERİ KAYDEDER?
Kara kutular kullanıldıkları uçaklara göre farklılıklar gösterirler. En detaylı kayıt büyük yolcu uçaklarında yapılır. Küçük bir uçakta kaydedilecek parametre sayısı ve çözünürlükleri uçağın kullanılacağı sınıfa göre değişir. 2 kişilik bir akrobasi uçağında kaydedilecek veriler 15 ile 20 arasında değişir. Bu konuda referans olarak SAE AS 8039A dokümanı referans alınabilir. Büyük uçaklarda ise 88 temel parametre vardır. Bu parametrelerin türetilmesi ile bir uçakta toplam kaydedilecek bilgi belli olur. Yolcu uçaklarında bu kriter sayısı 250 ye yaklaşabilir. Bu veriler bir kaza olması durumunda incelenir ve kaza nedeni anlaşılır. Örneğin Pilotun motor gücünü arttırdığı Güç kolu nun herhangi bir andaki değeri motor gücü değeri ile aynı değilse güç kolu ile motor bağlantısı kopmuştur diye yorumlanabilir. Bu bilgiler kokpit ses kayıtları ile kıyaslanarak emin olunur. Şayet arıza fark edilmişse pilot bunu yere bildirmeye çalışacak, bu konuşmalar da kara kutuda kaydolacaktır.
Bu kayıtlar sadece kaza durumunda değil, aynı zamanda bir öğrenci pilotun uçuş performansının değerlendirilmesinde de incelenebilir.
Aşağıdaki listede verilenler orta büyüklükte bir uçakta kaydedilecek 88 parametreden bazılarıdır:
Kara kutunun iki yönlü görünüşü
Zaman
Basınç irtifası
Hava hızı
Baş doğrultusu
İvme (Dikey)
Yunuslama durumu
Roll durumu
Pilotun Telsizi açma kapamaya elle müdahalesi
Motor gücü
Autopilot çalışıyor mu?
Uzunlamasına ivme
Yunuslama Kontrol verisi
Lateral Kontrol verisi
Rudder pedal verisi
Asli yunuslama kontrol yüzey pozisyonu
Asli lateral kontrol yüzey pozisyonu
Asli yalpa kontrol yüzey pozisyonu
Lateral ivme
Yunuslama yüzey kontrol posisyonu
Kokpittte flap yüzey seçimi, firar kenarı;
Kokpittte flap yüzey seçimi, hücum kenarı;
Dış ortam sıcaklığı
Otopilot durumu
Radyo irtifası
Hücum açısı
Hidrolik basınç
Yer hızı
Fren basıncı
DC elektrik dağıtıcı statüsü
KARA KUTU NE KADAR SAĞLAMDIR?
Kara kutu her 3 eksen de aynı anda 1000 g'lik güçte yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır. (g=9.81 m/s²)
Kara kutu en zayıf olduğu eksende 6,5 milisaniye boyunca 1700 g'lik yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır.
Kara kutu 0,05 inch2 lik bir alanda 250 kilogramlık ani bir baskıya dayanabilmelidir (bozuk para büyüklüğünde bir yere 5 ton düşse kaldıracak güç demektir).
18 inch derinliğinde kumun altında çalışabilmelidir (45 santim).
1100 derece santigrat sıcaklıkta yarım saat çalışabilmelidir.
3 metre derinliğinde suyun içerisinde 30 gün çalışabilmelidir.
Yukarıda verdiğimiz maddeler bir kara kutunun kullanım izni almadan evvel geçtiği testlerin bir listesidir. Bu testleri geçemeyen bir kara kutunun bir uçağa takılmasına izin verilmez. Bunlar dışında pek çok test daha uygulanmaktadır.