Kapsüldeki her bitki ilaç değil
Güncelleme Tarihi:
TBMM’de Tıbbi ve Aromatik Bitkileri (TAB) Araştırma Komisyonu’na sunum yapan Hacettepe Üniversitesi Farmasötik ve Botanik Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. İffet İrem Tatlı Çankaya, bitkisel ürünlerin yanlış kullanımıyla ilgili hayati uyarılarda bulundu. Aynı zamanda TÜBİTAK’ın Bitkisel Tıbbi Ürün Geliştirme Projesi’nde araştırmacı olan Prof. Çankaya, bazı aktarlardaki bilinçsiz yönlendirmeler ve sorumsuz yayınlara karşı mücadele ettiklerini vurguladı. Çankaya, şunları söyledi:
AKTARLARDAKİ SAĞLIK RİSK
“Her farmasötik forma gelmiş bir dozaj formu, ilaç anlamına asla gelmez. Maalesef her bitkiyi yetiştiren kişi bir sarımsak havanında dövüp bir kapsüle koyduktan sonra kapımızda ilaç olarak bir şişe içerisinde satıyor. Bizim de endişemiz bu. Önemsediğim konulardan biri tıbbi çaylardır. Tüm dünyaya baktığınız zaman eczanelerde bir reçete formunda eczacı, hastasına göre tıbbi çayı formüle edebilmektedir. Karamürvel bitkisi mesela en çok reçete edilenlerden biridir, sambucus nigra, altında tilya, ıhlamur veya mentha tıbbi nane olarak... Avrupa Birliği (AB) ülkelerindeki eczanelerde ve bizde tek poşetlik dozaj formları içinde bulunmaları önemlidir. Ama ülkemizde mesela ‘mentollü nane’ diye bir tıbbi nane satışı var. Biz zaten tıbbi nanede mentolü bekleriz, mentollü nane diye bir şey olmaz veya papatya beyaz diye olmaz. Maalesef aktarlarda halkı hem maddi hem manevi olarak sağlık riskine de sokucu derecede problem çıkaracak ürünleri sunmaktalar. Pek çok aktarda ‘tıbbi papatya’ diye satılan bir çay formundaki ürünün paketlenmiş halinin hiçbir şekilde papatya olmadığı gibi.
KARACİĞERİ ZEHİRLER
Bir hocamın sözü çok hoşuma gider: ‘Bitkiler masumdur, suçlu olan ürünlerdir.’ Aktarlarla emin olun çok mücadele veriyoruz. Mesela kış çayı olarak aktar hemen ekinezyayı tutuşturuyor elinize. Hiçbir aktarın, ‘Bu asteraceae familyası bitkisi içinde pirolizidin alkaloit var ve 6 ila 8 haftadan fazla kullanırsanız karaciğer toksitesine gider, daha uzun kullanırsanız organ yetmezliğine gider’ veya ‘Bu, bağışıklık sisteminde kullanılan bir bitkidir, MS iseniz, AIDS varsa bunu kullanmamanız lazım’ demez. Ama bunu ürün bazında eczacı bilir ve eczaneye geldiğinde kişiyi uyarır.
VATANDAŞ BİTKİDE ÇOK CESUR
Sarı kantaron... Hemen herkes çok konuşuyor mesela. Ama etkileşimi olmadığı ilaç yok neredeyse. Bitki dediğimiz andan itibaren çok cesurca... Hacettepe hastanelerine geldi bundan 2-3 yıl evvel, digitalis zehirlenmesi olarak. İçinde ‘digitalis lanata’ yani yüksük otu bitkisinden elde edilen kalp ilacı diye öğreniyor hasta. Kalp kriziyle beraber komada geliyor. Yakını kullandığı örneği getiriyor ki ‘digitalis’ yapraklar, bir dijital zehirlenmesi. Analiz ediyoruz ve görüyoruz ki digitalis yapraklarını çay olarak içmiş. Çok önemli bir bilgi vardır ki, bu bitkileri fitoterapide kullanmayız. Kullandıklarımız zayıf etkili veya orta etkili bitkilerdir.”
MEYAN İÇİN UYARIN
“Meyan bizim için orta etkili bir bitkidir. Bugün ramazan ayında Gaziantep yöresinde 30 gün boyunca şerbeti içilir, uyarmanız lazım. 6 haftaya kadar kullanım sürecinde, kalp ilacı alan bir hastanın kullanımıyla etkileşebilir ve hipokalemi yapabilir, bunu uyarmamız lazım. Biz bunları bilerek doz ayarlamasını yapıyoruz.”
SARMAŞIK ÇAYINDAN ÖLÜRSÜNÜZ
“Tüm bu pestisitler, aflatoksinler, mikrobiyolojik kontaminasyon, ağır metal analizleri hem bitkide hem de bitmiş üründe yapılmakta. En önemli şey, etkililik, kalite ve güvenlik. Bir bitkiye ‘tıbbi’ adını verebilmek istiyorsak bu üç kriteri sağlamak durumundayız. Nasıl kullanacağımızı bilmemiz gerekir. Sarmaşığı göstermek isterim. Hedera helix, taze yaprakları çok zehirlidir, doğrudan çay olarak içtiğiniz zaman ölürsünüz. Ama bu bitkinin piyasada bitkisel ekstra olarak ilacı var ve hekimler tarafından çocuklara da reçete edilir. Dolayısıyla neresini kullanacağımızı bildiğimiz zaman doğru ürüne ulaşabiliriz.”
ACI KAVUN TEHLİKELİ
“‘Acı kavun’ (eşekhıyarı) oldukça tehlikeli bir bitkidir. Televizyonlarda da çok yayınlandı. İşin ehli olmayan kişilerce bir duyum alıp bu şekilde uygulatıp ölümle sonuçlanan vakalar var. Yani alıp da meyveyi burnundan sıkarak sinüzit tedavisini yapamaz acı kavunla. Yurtdışında bitkisel drogların satış yerleri eczaneler. Öyle bir durum var ki, bir tıbbi çay reçetesi götürün, bir kutu vardır, aynı bitkinin farklı bir zamanda toplanmış başka bir lotunu kullanmaz. Reçetede 7 gramlık melisa geldi diyelim ki ve bu kutuda 5 gram var, eczacı asla ‘İkinci kutuyu açayım, 2 gramı da buradan vereyim’ demez. Hasat edildiği zaman, aynı bitki bile olsa, etkisi değişebilir. Her şeye dikkat ediliyor.”