Kağıt üzerinde tedbirler tamam

BİR YIL SONRA İSTANBUL DEPREM BİLANÇOSU

1- BÜTÜN BİLGİLER BİLGİSAYARDA

Depremden sonra Valilik ve belediyeler kolları sıvadı. Bazı sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği de yapıldı. Bir afet planı hazırlandı. Çadır ve helikopter alanlarından ecza depolarına, şehrin iş makinesi envanterinden ambulans sayısına kadar her şey kağıda döküldü, bilgisayara girdi. Ama para gerektiren her tedbirde İstanbul'un karşısına ödenek sorunu çıktı.

2- KAMU BİNALARI İÇİN ÖDENEK YOK

Bir yandan da depremin hasarlarını silmek gerekiyordu. Özel binalar için yardım paralarının verilmesine ve takviyelere başladı. Ancak iş hastane, okul, üniversite, tarihi cami gibi kamu binalarındaki hasarlara gelince karşımıza yine ödenek sorunu çıktı. Bu sorun hayırseverlerin desteğiyle çözülmeye çalışıldı, ama ne yazık ki çok az adım atılabildi.

3- DENETİM YASASI YENİ BİNALARA

Peki esas alınması gereken tedbirler alındı mı? Yani gelecekteki bir depremin hasarını azaltmak için ne yapıldı? Bunun için en azından mevcut binaların elden geçirilmesi, depreme dayanıklı hale getirilmesi gerekiyordu. 10 Temmuz 2000 tarihinde Yapı Denetim Yasası yürürlüğe girdi. Ancak bu yasa bundan sonra yapılacak yeni binaları kapsıyor.

MEVCUT BİNALAR ALLAH'A EMANET

Eskiden yapılmış olan binalar ne olacak? İstanbul'da yaklaşık 700 bin özel bina (bu binalarda 2 milyon 400 bin konut var) ve 10 bin resmi bina bulunuyor. Vali, 22 Şubat'ta İçişleri Bakanlığı'na yolladığı raporda açıkça belirtti: İstanbul'daki bu mevcut binaları depreme dayanıklı hale getirmek için 50 yıla ve 6 milyar dolara ihtiyaç var! l Ayda KAYAR-Mesude ERŞAN-Sevinç YAVUZ-Banu TUNA

4- KAYIPLAR

Ölen: 454 (İstanbullu), 527 (şehir dışından)

Evsiz kalan aile sayısı: 18 bin 612 (ağır ve orta hasarlı evler)

BİNALAR

Deprem anında yıkılan: 81 bina

Yıkma kararı alınan: 328 bina

Yıkma kararı uygulanan: 220 bina

Yıkılan veya ağır hasarlı: 3 bin 59 konut, 451 işyeri

Orta hasarlı: 15 bin 103 konut, 2 bin 510 işyeri

Hafif hasarlı: 17 bin 878 konut, 2 bin 283 işyeri

OKULLAR

İstanbul'da okul sayısı: 3 bin 171

Toplam hasar gören: 820

- Ağır hasarlı: 13

- Orta hasarlı: 118

- Hafif hasarlı: 689

Tamamen kapanan okul: 69

- Yıktırılmasına karar verilen: 6 (3'ü yıkıldı)

- Takviye projesi hazırlanan: 33

- Onarılıp açılan: 30

Kısmen kapanan okul: 62

- Yıkılmasına karar verilen: 4 (2'si yıkıldı)

- Takviye projesi hazırlanan: 24

- Onarılıp açılan: 32 (Orta ya da ağır hasarlı olan, yıkılması gereken 5 lise için onay bekleniyor.)

Başka okullara taşınan öğrenci: 57 bin 267

Bakanlıktan istenen ödenek: 40 trilyon TL

DEVLET HASTANELERİ

Ağır hasarlı: 1 hastane, 3 sağlık ocağı

Orta hasarlı: 4 hastane, 4 sağlık ocağı

Hafif: 16 hastane, 2 idare binası, 15 sağlık ocağı, 2 verem savaş dispanseri, 9 Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması dispanseri.

Toplam: 4 bina ağır, 8 bina orta, 44 bina hafif

Yıkım kararı alınan: 3 ağır hasarlı sağlık ocağı

Onarılan: 6 hafif hasarlı hastane, 10 sağlık ocağı, 2 verem savaş, 4 AÇP ve AP dispanseri.

Projesi hazırlanan: 1 orta hasarlı hastane, 1 sağlık ocağı.

Ağır hasarlı: Güngören, Tozkoparan, Çatalca Hadımköy, Maltepe Şakir Gürkan sağlık ocakları, Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Semiha Şakir Kliniği

Orta hasarlı: Beykoz, Haydarpaşa Numune Hastanesi poliklinik binası, Şişli Etfal, Yedikule Göğüs hastaneleri, Bahçelievler Altınyıldız, Fatih Merkez, Küçükçekmece İstasyon sağlık ocakları.

Az hasarlı: Baltalimanı Kemik Hastalıkları, Adalar Devlet, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları, Haseki, Heybeliada Senatoryumu, İstinye, Lepra, Pendik, Prof. Dr. Siyami Ersek Göğüs ve Kalp Damar, Sultanbeyli, Şile ve Zeynep Kamil Hastaneleri, Bayrampaşa Yıldırım Mahallesi, Eyüp Alibeyköy, Maltepe Küçükyalı, Kağıthane Okmeydanı, Zeytinburnu Nuripaşa ana çocuk sağlığı ve aile planlaması dispanserleri, Gaziosmanpaşa Karadeniz, Şişli Mecidiyeköy, Tuzla Orhanlı, Zeytinburnu Nuripaşa sağlık ocakları, Sait Çiftçi semt poliklinikleri.

DİĞER KAMU BİNALARI

Ağır hasar: 37

Orta hasar: 387

Hafif hasar: 1137

İstenen ödenek: 46.1 trilyon TL

YARDIMLAR

İstanbul Valiliği, konutu enkaz haline gelen 364 afetzedeye 300'er milyon lira yardımda bulundu.

11 bin 829 aileye kira yardımı verilirken, 317 aile çeşitli sosyal tesislerde ikame edildi. Kamu tesislerinde 919 kişiden oluşan 233 aile, sosyal tesislerde ise 359 kişiden oluşan 84 aile olmak üzere toplam 1278 kişiden oluşan 317 aile barındı. Depremzede 6 bin 16 aile ise kendi imkanlarıyla barındı.

İstanbul'da aylık 100 milyon liradan, 10 aylık, toplam 10 trilyon 543 milyar 500 milyon lira kira yardımı yapılırken, konut başına 600 milyon liradan, toplam 6 trilyon 139 milyar 200 milyon lira onarım yardımı yapıldı.

Ağır hasarlı işyerlerine 500'er milyon liradan, 46 milyar 500 milyon lira, orta hasarlı işyerlerine 300'er milyon liradan 87 milyar 200 milyon lira ve az hasarlı işyerlerine 200'er milyon liradan 39 milyar lira yardım verildi.

Birinci derece özürlü 2 depremzedeye 500'er milyon liradan 1 milyar, ikinci derece özürlü kalan 2 depremzedeye de 300'er milyon liradan 600 milyon lira yardım edildi. Hayatını kaybedenlerin ailelerine de 750'şer milyon liradan toplam 183 milyar 800 milyon lira yardımda bulunuldu.

Depremzede ilköğretim öğrencilerine aylık 10 milyon liradan, 10 aylık toplam 17 milyar 100 milyon lira, orta öğretim öğrencilerine aylık 15 milyon liradan 10 aylık, toplam 7 milyar lira, ve yüksek öğretim öğrencilerine aylık 20 milyon liradan, 10 aylık, toplam 4 milyar lira yardım verildi.

İstanbul sayıldı, döküldü, planlandı

Vilayet'in koordinasyonuyla bir afet durumunda yapılabilecekler planlandı. Ancak birçok önemli iş için finans kaynağı bulunamadı.

AFET YÖNETİM MERKEZLERİ:

Vilayet'te tüm çalışmaların koordinasyonu için Afet Yönetim Merkezi kuruldu. 32 ilçede de buraya bağlı Afet Yönetim Merkezleri kuruldu.

AFET FM:

Afet öncesi kamuoyunu bilinçlendirmek, afet sonrası da bilgilendirmek amacıyla kurulan Afet FM, Pazartesi Cuma 10.30-11.00 ve 14.30-15.00 arasında, hafta içi diğer günler 14.00-15.00 arasında yayına başladı.

GIS-COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ:

Haritalar ve afet planlamasına ilişkin tüm veriler, İl Afet Yönetim Merkezi'ndeki Coğrafi Bilgi Sistemi'ne yüklendi.

DEPREM ERKEN UYARI VE ACİL MÜDAHALE PROJESİ:

Valilik ile Kandilli Rasathanesi'nin ortak projesiyle ilgili ihale 19 Haziran'da yapıldı.

ÇADIRLAR VE ÇADIR ALANLARI:

Şehirde 1 milyon 196 bin 757 çadırın kurulabileceği 498 çadır alanı belirlendi. Şu anda 5 bin 265 çadır var. Valilik, 500 çadır, 98 karavan, 20 konteyner ve 237 jeneratörü temin etmek için çalışıyor.

DEPOLAR:

Avrupa yakasında CNR Fuar Merkezi ve Anadolu yakasında Köy Hizmetleri'ne ait depolar, ‘Lojistik Dağıtım Merkezleri’ olarak belirlendi. İş makineleri, deniz araçları ve helikopterlerin envanteri çıkarıldı.

SİVİL SAVUNMAYA ARAZİ:

Yeşilköy'de 65 bin 737.5 metrekarelik arazi, afet anında kullanmak üzere Sivil Savunma Müdürlüğü'ne tahsis edildi.

ARAMA KURTARMA:

Resmi kurumlarda teçhizatlı 1135 kişiden oluşan 142 ekip, teçhizatsız 1308 personelden oluşan 164 ekip eğitildi. Özel kurumlardan eğitim gören teçhizatlı ekip sayısı 128, kişi sayısı 1021 oldu. Özel kurumlardan, eğitim gören malzemesiz 1489 kişi de 186 ekip oluşturdu. Ayrıca, gönüllülerden teçhizatlı 28 ekipte 226 kişi, teçhizatsız 11 ekipte, 86 kişi eğitildi. Eğitim alanların toplamı 5 bin 265 kişi. Toplam ekip sayısı 659. Toplam malzemeli arama-kurtarma ekiplerinde 2 bin 382, malzemesiz ekiplerde 2 bin 883 kişi yer aldı.

26500 Kişiye deprem travması taraması

Gerginlik geçmedi

Sağlık İl Müdürlüğü'nün travma sonrası stres bozukluğunu belirlemek için Avcılar ve Bağcılar ağırlıklı olarak başlattığı çalışmada ev ev dolaşıldı. Biri depremden sonraki ilk 4 ay içinde, ikincisi 5-8'inci aylar içinde iki tarama yapıldı. Sorun saptananlar telefonla aranarak psikiyatrik yardım icin çağrıldı. 1800 kişi tedavi programına alındı. Eylül ayında üçüncü bir tarama daha yapılacak.

Bir psikiyatrist olan Sağlık İl Müdürü Dr. Mecit Çalışkan'ın başlattığı çalışmada koordinatörlüğü Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'nden Doç. Dr. Oğuz Karamustafalıoğlu üstendi. Anket soruları Uluslararası Travma Uzmanları Komitesi'nce geliştirildi.

İLK TARAMANIN SONUÇLARI

İlk 4 ay içinde 10 bin 500 kişi tarandı

Depremi yoğun dehşet ve çaresizlik içinde yaşadıklarını bildirenlerin oranı: Yüzde 89.

Olayı anımsatan şeylerle karşılaştığında yoğun fiziksel çarpıntı, tıkanma, terleme veya ruhsal huzursuzluk hissi yaşayanlar: Yüzde 65.

Hayatındaki önemli faaliyetlere ilgiyi kaybedenler: Yüzde 53.

Çabuk kızan veya öfke patlaması yaşayanlar: Yüzde 73.

Kendini tetikte hissedenler: Yüzde 79.

Bu belirtilerin günlük yaşantısını etkiledikleri: Yüzde 74.

İKİNCİ TARAMANIN SONUÇLARI

Depremden sonraki 5 ve 8'inci aylar arasında, 16 bin kişi tarandı.

Depremi yoğun dehşet ve çaresizlik içinde yaşadığını bildirenler: Yüzde 74.2.

Tekrarlanan, huzursuz anılar veya rüya görenler: Yüzde 52.8.

Deprem yeniden oluyor gibi davranan veya hissedenler: Yüzde 50.

Deprem hakkında düşünce, duygu ve konuşmalardan kaçınanlar: Yüzde 27.

Önemli faaliyetlere ilgi kaybı yaşayanlar: Yüzde 26.

Geleceğin eskisi gibi olmayacağı hissi yaşayanlar: Yüzde 31.6.

Uyku sorunu çekenler: Yüzde 35.7.

Çabuk kızma sorunu yaşayanlar: Yüzde 51.

Kendini tetikte hissedenler: Yüzde 52.3.

Bu belirtilerin günlük yaşamını etkiledikleri: Yüzde 38.4.

Hasarlı camilere para yok

Depremin vurduğu tarihi yapıların bir kısmı, özellikle de tarihi camiler Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne ait.

İstanbul'da Vakıflar'a ait hasarlı tarihi yapı sayısı 36. Hasarın bedeli yaklaşık 10 trilyon lira. Büyük kısmının onarımına bu yıl başlanamayacağından rakam seneye 20 trilyona çıkacak. Onarımlara harcanması için devlet tarafından ayrılan ödenek ise 2000 yılı için

2 trilyon. Vakıflar Genel Müdürlüğü bu miktarın da kağıt üzerinde kaldığını, ödeme yapılmadığını belirtiyor. Vakıflar Fonu'ndan ayrılan para ile acil onarımlara başlandı ancak tüm hasarın giderilmesi yıllar alacak.

Fatih Camii ihalesi

Fondan para gönderilen yapılar arasında Fatih Camii de bulunuyor. Depremde büyük hasar gören caminin onarım ihalesi yapılmak üzere. Temellerinde çökme meydana gelen Mihrimah Sultan Camii'nin onarım ihalesi 1998'de yapılmıştı. O yılın rakamları ile keşif bedeli 100 milyardı. Geçen sene ve bu yılın ilk 8 ayında caminin onarımı için 30'ar milyar lira harcandı. Zaten hasarlı olan camiyi bir de deprem vurdu. Temel onarım çalışmaları içinse, İTÜ'nün zemin raporu bekleniyor. Onarıma başlanan diğer iki yapı ise Akdeniz Medreseleri ve Hırka-i Şerif Camii.

Kütüphane bekliyor

Kültür Bakanlığı'na ait eserlerde en büyük hasar, Milli Kütüphane'de meydana geldi. Kütüphanenin süreli yayınlar bölümü büyük hasar gördü. Bu bölüm bir yıldır ziyaretçilere kapalı. Onarım için 500 milyar lira gerekiyor, ama ödenek yok. Deprem sırasında onarımda olan Topkapı Sarayı da depremden küçük çapta etkilendi fakat, müzede devam eden onarım çalışmalarına, bir de depremden dolayı oluşan küçük çatlaklar eklendi.

Neyse ki özel sektör iki hastane onarıyor

Devlet, SSK ve üniversite hastanelerinin hali harap. Hiçbir onarım projesi için ödenek alamadı. Koç ve İlaç İşverenleri Sendikası iki devlet hastanesinin onarımını üstlendi.

Kamuya ait hastaneler ne deprem hasarlarını onarabildi, ne de ek önlem alabildi. Sağlık Bakanlığı'na bağlı 32 hastane, 210 sağlık ocağı, 35 ana-çocuk sağlığı dispanseri ve 40 verem savaş dispanserindeki hasarlar diğer binalardaki gibi sınıflandırıldı. Ama onarım finans sorununa takıldı. Bakanlık kaynak ayıramadı. Hastaneler kendi olanaklarıyla onarımlarını tamamlayamadı. Sadece özel sektörün üstlendiği iki onarım projesi yürüyor: Heybeliada Senatoryumu'nu İlaç İşverenleri Sendikası, Haydarpaşa Numune Hastanesi polikliniğini Vehbi Koç Vakfı onarıyor.

SSK'dan para gelmedi

SSK İstanbul Sağlık İşleri Müdürü Dr. Hikmet Çevik'e göre, SSK hastanelerinde ciddi bir hasar meydana gelmedi. Hastanelerin takviye projeleri için İTÜ ile görüşüldü ve anlaşma yapıldı. Takviye projeleri için toplam 1 trilyon liralık maliyet çıkarıldı. Ama çalışmaların başlaması için İTÜ'ye ödenmesi gereken, projenin yüzde 20'lik tutarı henüz SSK Genel Müdürlüğü'nden gelmedi!

İstanbul Üniversitesi Çapa Tıp Fakültesi'nde cerrahi monoblok, nöroloji, göğüs hastalıkları kliniğinde, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi ameliyathaneler ve monoblokta ciddi hasarlar oluşmuştu. Ancak onarım için gerekli ödeneğin bulunamaması nedeniyle bir çivi dahi çakılamadı. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde kazan dairesinde ve acilin hizmet verdiği iki bina arasında oluşan çatlaklar, yine parasızlık nedeniyle onarılamadı.

Özel hastanelerden ses yok

Sağlık İl Müdürlüğü deprem sonrası özel hastanelerden zarar görüp görmedikleri yönünde raporlar talep etti. Özel hastanelerden veri ulaşmadı.

Yasal önlemler

İnşaatları artık denetçi firma onaylıyor

Bayındırlık Bakanlığı'nın hazırladığı Yapı Denetimi Yasası 10 Temmuz'dan itibaren uygulanmaya başlandı.

Yasa gereği personelinin yüzde 51'i inşaat mühendislerinden oluşan bağımsız denetçi şirketler kuruldu. Bu şirketler inşaatları denetliyor ve kendileri inşaat yapamıyor. Ücretlerini inşaat sahibi veriyor, ama inşaat sahibi denetimi istediği denetçi firmaya yaptıramıyor. İlçe ve illerde kurulan komisyonlar hangi inşaatı hangi şirketin denetleyeceğine karar veriyor.

Bayındırlık İl Müdürü Firdevs Yüksel, ‘‘Yasada öngörülen denetçi kuruluşlardan 40'ı ruhsatını aldı. Bir o kadar daha firmanın başvurusu inceleniyor’’ dedi. Yapı Denetim Yasası 10 Nisan'da Resmi Gazete'de yayımlanmıştı. İstanbul dahil 27 pilot ili kapsayan yasa, 10 Temmuz'a kadar üç ay süreyle inşaat yapımını yasaklamıştı.

Yüksel, inşaatların üç ay yasaklanmasının sektörü olumsuz etkilediği eleştirilerine katılmıyor: ‘‘Bir inşaata başlarken kaba bir tanımla şunları yapmanız gerekir: Önce belediyeden imar durumu alınır. Sonra zemin etüdü yapılır. Etüd doğrultusunda proje oluşur. Projeye göre statik hesapları yapılır ve son olarak elektrik ve tesisat projesi hazırlanır. Bu açıdan baktığınızda zaten inşaat yapmak isteyen biri bunları ancak üç ayda hazırlayabilir. Bu nedenle üç aylık inşaat yasağının inşaat sektöründe çok büyük olumsuz etki yaptığını sanmıyoruz.’’

Kim, kimi denetleyecek?

Yapı Denetim Kanunu'na göre oluşturulan yapı denetim şirketleri sınıflara ayrılıyor:

A sınıfı şirket: Ülke genelinde denetim yapabilir. 600 bin metrekare kapalı inşaat alanını denetleyebilir. Kat sınırı yok.

B sınıfı şirket: Kendi iliyle birlikte seçeceği dört ili denetleyebilir. 360 bin metrekare kapalı inşaat alanına ve 15 kata kadar yetkisi var.

C sınıfı şirket: Sadece kendi ilini denetleyebilir. 120 bin metrekareye kadar kapalı inşaat alanına ve 10 kata kadar yetkisi var.