Kadınlar yalan yakalamada daha başarılı

‘Ben asla yalan söylemem’ dediÄŸiniz anda yine bir yalan daha söylüyorsunuz. Günlük iletiÅŸimimizin içinde olaÄŸanüstü bir yeri var yalanın. Ä°nsan, sahip olduÄŸu zeka ve dil yeteneÄŸi sayesinde baÅŸkalarını aldatmayı gerçek bir sanat haline dönüştürmeyi baÅŸaran yegane canlı türü.Hal böyle olunca da, konu bilim dünyası tarafından yakından inceleniyor. Çünkü yalanı ortaya çıkarmak hiç de kolay deÄŸil. Polis, dedektif, psikolog gibi uzmanların yalanı ortaya çıkarma baÅŸarıları ortalama yüzde 53. Yani yazı-tura atmak gibi. Yalan makinelerinin baÅŸarıları da bu oran içinde. Fakat, neredeyse yüzde yüz baÅŸarılı olan büyük yetenekli insanların varlığı keÅŸfedildi. Bu kiÅŸiler dışında, baÅŸka bir araÅŸtırmaya göre ise, kadınlar yalanı anlamada erkeklere göre çok daha baÅŸarılı.Günlük iletiÅŸimimizin içinde olaÄŸanüstü bir yeri var yalanın. Hatta kimi zaman günde 200 yalana varan bir portföye bile sahip olabiliyor içimizden kimileri.‘Size vaat etmiÅŸ olduÄŸum ücret artışının hemen gerçekleÅŸmesini ben de isterdim. Ne var ki iÅŸletmemizin mali durumu bugünkü koÅŸullarda buna elvermiyor. Belki gelecek yıl...’ diyen patron, ya da eve neden birkaç saat geç kaldığını anlatan eÅŸiniz: ‘Canım, falanca bölümün sekreteri iÅŸten ayrılıyor, ona veda partisi düzenlenmiÅŸ, görünmezsem ayıp olacaktı...’ Veya evde birbirleri ile kavgaya tutuÅŸan çocuklarınız: ‘İlk önce o baÅŸlattı, hayııır ben deÄŸil o...’Şöyle bir düşündüğünüzde sosyal iletiÅŸim içinde azımsanamayacak kadar çok bölümünün karşılıklı olarak baÅŸkalarını aldatmak ve söylenen yalanları ortaya çıkarmak üzere kurulu olduÄŸunu fark edersiniz. Ancak aldatıldığımızı ortaya çıkarmak öyle sanıldığı kadar kolay deÄŸil. Bu yüzden bilim dünyası özellikle de psikoloji bilimi ile uÄŸraÅŸanlar, söylenen yalanları ortaya çıkartmanın yollarını harıl harıl araÅŸtırır durur.DOÄžA BELGESELÄ° YALANIYalan üzerine neler yapılıyor diye merak eder ve bilim dünyasında, dergi ve sitelerde bir tur atarsanız, ilginç araÅŸtırmalarla karşılaşırsınız. Bilim dünyasında kimileri çeÅŸitli testlerle ‘yalan deÅŸifre yeteneÄŸine’ sahip insanları ortaya çıkartıyor, onların bu becerileri ve hünerlerinden geri kalanların nasıl yararlanabileceÄŸini görmeye çalışıyor. BaÅŸka bir grup ise, yalanları deÅŸifre etmeyi baÅŸarabilen bu insanların nasıl bir çevreden geldiklerini ve ne tür koÅŸullarda yetiÅŸtiklerini belirlemeye uÄŸraşıyorlar.California’da San Francisco Ãœniversitesi’nden psikolog Maureen O’Sullivan, yalan söyleyenlerin nasıl daha kolay deÅŸifre edileceÄŸini düşünenlerden. Ä°nsan baÅŸkalarını aldatan tek primat deÄŸil, ancak sahip olduÄŸu zeka ve dil yeteneÄŸi sayesinde bunu gerçek bir sanat haline dönüştürmeyi baÅŸaran yegane canlı türü. Özellikle eÅŸ seçimi, refah ve statü arayışı gibi konularda yalan ve aldatma etkili bir strateji haline gelirken, insanın genelde yalan söylendiÄŸini anlayamaması da bu sanatı iyice pekiÅŸtiriyor.Peki bilim dünyası, kimilerinin daha fazla sahip olduÄŸu, yalanı deÅŸifre etme yeteneÄŸini nasıl test ediyor?Bu konudaki dünyaca ünlü guru, California Ãœniversitesi’nde Psikolog Paul Ekman. Ekman bu konu ile 40 yılı aÅŸkın bir süredir ilgileniyor. Ekman’ın standart testi, deneklere, insanların duygularını anlattıkları bir film göstermek. Filmdeki insanların bir kısmı bir doÄŸa belgeseli izliyor, bir kısmı ise yanmış insan görüntülerinin olduÄŸu bir video kaydını. Ancak hepsi de doÄŸa belgeseli izlediÄŸini iddia ediyor. Yani yarısı yalan söylüyor. Filmi izleyen denekler ise bu insanların ne izlediÄŸini hiç görmüyor, yalnız anlattıkları duygularından ve ifadelerinden yola çıkarak, kimin yalan söylediÄŸini bulmaya çalışıyor.MAKÄ°NELER DE BAÅžARISIZTestin sonucu katılımcıların çoÄŸunun yalan söyleyenleri bulmakta baÅŸarısız olduÄŸu ÅŸeklinde. Hatta, görevi kapsamında yalanı ortaya çıkarmak da olan polis, terapist, hakim ve savcı, gümrük memuru gibi kiÅŸilerin bile bu konuda pek becerikli oldukları söylenemiyor.Henüz yayınlanmayan 253 araÅŸtırmanın sonucuna göre yalanı ortaya çıkarmada baÅŸarı payı yalnızca yüzde 53. Yani yazı tura atmanın bir nebze üzerinde. Yasalarla uÄŸraÅŸanların yalan söyleme makinelerine güvenerek karar vermeleri de imkansız gözüküyor. Çünkü bu makinelerin savunucuları, yüksek doÄŸruluk hususunda iddiacı olsalar da, makinenin suçlu göstermesine karşın masum olanların oranı yüzde 47 gibi hiç de azımsanamayacak bir rakam.New Jersey’de, Montclair Ãœniversitesi araÅŸtırmacıları tarafından yürütülen baÅŸka bir çalışma ise kadınların ilgi duydukları erkeklerin yalan yönünü ortaya çıkarmadaki baÅŸarılı performanslarını vurguluyor. ÖrneÄŸin kadın, dışarıda kapının önünde duran pahalı model aracın kendisine ait olduÄŸunu iddia eden erkeÄŸin doÄŸruyu mu söylediÄŸini yoksa arabayı arkadaşından mı ödünç aldığını erkeÄŸin ifadelerinden rahatlıkla anlayabiliyor. 34 kadın deneÄŸin katıldığı bu çalışmada bekar kadınların baÅŸarı grafikleri daha yüksek. Evli ya da ciddi bir iliÅŸki içinde olan kadınlar ise erkeklerin yalan söyleyip söylemediklerini anlamada o kadar baÅŸarılı olamıyorlar.Yine ilgi çekici bulgulardan biri de, yalanı keÅŸfetme sihirbazlarının çoÄŸunun ortak noktasının zorlu bir çocukluk dönemi geçirmiÅŸ olmaları. ÖrneÄŸin kimilerinin alkolik anne veya babaya sahip olmaları, kimilerinin göçmen olması ya da iÅŸine ailesinden daha çok zaman ayıran anneye sahip olmaları, bu kiÅŸileri çocukluklarında sözel olmayan iletiÅŸime ve gözlem yapmaya eÄŸilimli hale getirdiÄŸi belirtiliyor.DÃœNYADA YALANI EN Ä°YÄ° ANLAYAN 29 KİŞİAraÅŸtırmalar, söylenen yalanı ortaya çıkarmakta son derece baÅŸarılı insanların bulunduÄŸunu ortaya koyuyor. ÖrneÄŸin 1980’li yılların ortalarında psikolog Paul Ekman, tüm testleri baÅŸarı ile geçen bir kiÅŸiyi saptadı. ABD’de alkol, silahlı alet ve patlayıcılar bürosunda görevli memur J.J. Newberry. Ajan Newberry’nin sahip olduÄŸu bu yetenek, meslektaÅŸları tarafından da fark edilmiÅŸ ve kendisi, ajanlara sorgulama tekniklerinin öğretildiÄŸi birimin başına getirilmiÅŸti. Newberry’nin varlığı bilim adamlarını dünyada benzer yeteneÄŸe sahip baÅŸkalarını da ortaya çıkarmak için araÅŸtırmalara yöneltti. 14 bin kiÅŸi üzerinde yapılan testler sonucunda ekip, 29 daha canlı ‘yalan dedektörü’’ saptadılar. AraÅŸtırmalar hálá sürdüğü için elde edilen veriler henüz açıklanmamasına karşın, bilim insanları ilk bulguları şöyle tanımlıyorlar:Yüz ifadelerinin özellikle öfke ve suçluluk gibi duyguların ortaya çıktığı durumlarda çok hızlı deÄŸiÅŸime uÄŸraması, yalan söylemenin baÅŸlıca göstergelerinden biri.Yalan saptama sihirbazları olarak tanınan kiÅŸilerin yeteneÄŸi ise saniyenin beÅŸte birinden daha kısa sürede gerçekleÅŸen bu yüz devinimlerini ortaya çıkartabiliyor olmaları.Â