‘Kadın evlenmekle kocasının soyadını alır’ hükmü iptal

Anayasa Mahkemesi (AYM) Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 187. Maddesi’ndeki “Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir” düzenlemesini Anayasa’nın eşitlik ilkesine aykırı gördü ve oyçokluğu ile iptaline karar verdi.

Resmi Gazete’de yayımlanan karara göre İstanbul 8. Aile Mahkemesi, TMK’daki soyadı düzenlemesinin iptali talebiyle AYM’ne başvurdu. İptal başvurusunda, “Erkeğin doğumla kazandığı soyadını ömrü boyunca kullanması mümkün iken aynı hakkın kadına tanınmaması eşitlik ilkesiyle bağdaşmıyor” denildi. 

* AİLE BAĞI SADECE SOYADIYLA KORUNMAZ: AYM, 22 Şubat’ta düzenlemeyi oy çokluğuyla iptal etti. İptal kararı özetle şöyle:

* KARIŞIKLIĞA KARŞI TC KİMLİK NUMARALARI VAR: “Nüfus kayıtlarındaki karışıklığın önlenmesi ve soy bağının sağlıklı bir şekilde tespit edilmesinde kamu yararı bulunmaktadır. Bununla birlikte bireylerin TC kimlik numaralarının bulunması ve nüfus hizmetlerinde bilişim teknolojileri gözetildiğinde kamu yararının yegâne yolunun kadının kendi soyadını ancak eşinin soyadının önünde kullanması olduğu söylenemez.

* ORTAK SOYADI BELİRLEYEBİLİRLER: Aynı soyadının aile bağlarını koruyacağı, bu sayede ailenin toplumsal işlevini yerine getirmesine katkı sağlayacağı söylenebilir. Bununla birlikte kadının evlendikten sonra kocasının soyadını almasının ailenin ortak bir soyadına sahip olmasını mümkün kılan tek seçenek olmadığı açıktır. Bu bağlamda eşlere içlerinden birinin soyadını veya bunun dışında bir adı ortak soyadı olarak belirleme imkânının tanınması ya da ortak soyadının eşlerin evlenmeden önceki soyadlarının birleşimden oluşacağının öngörülmesi de mümkündür.

* EŞİTLİK İLKESİNE AYKIRI: Kaldı ki eşlerin ortak soyadı taşımamaları hâlinde aile bağlarının hiçbir şekilde korunamayacağının söylenmesi de zordur. Kadının evlenmeden önceki soyadını evlendikten sonra ancak eşinin soyadının önünde kullanabileceğinin öngörülmesinin başka bir nedeni ise tespit edilememiştir. Bu itibarla farklı muamelenin eşitlik ilkesini ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Açıklanan nedenle kural Anayasa’nın 10. maddesine aykırıdır. İptali gerekir.”

ŞİMDİ NE OLACAK

AYM, hukuki boşluk doğmaması ve yeni düzenleme yapılması için iptal kararının dünkü Resmi Gazete’de yayımından başlayarak, 9 ay sonra yürürlüğe girmesine karar verdi. Bu süreçte, hiç iptal kararı verilmemiş gibi TMK’nın 187. maddesini yürürlükte kalacak. Kadına soyadı işlemleri TMK’nın mevcut 187. maddesine göre yürütülecek. İptalin yürürlüğe girmesiyle ve farklı bir düzenleme de yapılmaması halinde, kadınların evlendikten sonra yalnızca bekârlık soyadlarını kullanabilmelerinin önünde engel kalmayacak.

9 AY GEÇERLİ

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi Başkanı Ömer Uğur Gençcan, iptal kararının 28 Ocak 2024 tarihinde yürürlüğe gireceğini söyledi. Gençcan, Hürriyet’in sorusunu yanıtlarken AYM’nin iptal kararı ile TMK’da kadına soyadı konusunda bir düzenleme kalmadığını ancak, 9 aylık süreçte örneğin yarın evlenecek bir çift yönünden TMK’nın 187. maddesindeki düzenlemenin geçerli olacağını hatırlattı.

İSTERSE ADINI KORUYABİLİR

* Emekli Aile Mahkemesi Hâkimi ve Avukat Demet Tanrıverdi Keskin: “Ben bu iptal kararını ülkemizde kadın erkek eşitliğine yönelik sembolik anlamlar içeren önemli bir adım olarak görüyorum. Çünkü Anayasamızın 90. maddesi gereğince iç hukuk hükmü haline gelmiş uluslararası sözleşmeler nedeniyle zaten yargı kararları ile kadının kocasının soyadını kullanmaksızın evlilik öncesi soyadını kullanması mümkündü. Ama tabii bunun için mutlaka bir yargı kararına ihtiyaç duyuluyordu. Sonuçta ‘evlilikle birlikte kocasının soyadını almayan kadın önceki soyadını kullanacak’ dediğimizde bu soyadı da kadının yine bir erkek olan babasının soyadıdır. Başrolde yine bir erkek var yani. Ama bu defa kadının adı var ve bu adı koruyabiliyor isterse.”

* Avukat Nuray Ünal: ”Bu karar eşitsizliğin giderilmesi konusunda Atatürk Cumhuriyeti’ne yakışan doğru ve anlamlı bir karar olmuştur. Ancak karar 6 üyenin muhalif görüşü ile alınmış olup, muhalif görüşlerinin teknik hukuk kapsamından uzaklaşıp siyasi düşünce olduğu görülmektedir. Verilen karar ileri bir adım olarak değerlendirilse bile, ne yazık ki uygulanma sorunları giderilmediği, kadınların haklarını kullanabilmesi için sosyo-ekonomik koşullar oluşturulamadığı sürece yasalar bile yetersiz kalmaktadır.” * Özge Eğrikar

ÜYEDEN KARŞI OY: HURAFE

İptal kararına karşı oy kullanan AYM üyesi Muammer Topal, gerekçesinde özetle “Kadın erkek arasında yaratılış gerçekliği olarak yapısal eşitsizlik vardır. Bu durum genel olarak toplumda konumları itibarıyla kadın ve erkeğin eşitliğine engel olarak görülmektedir. Dolayısıyla söz söylemeye fırsat bile verilmeden kabullenilmesi gereken dogmatik bir değer olarak öne sürülse de kadın/erkek eşitliği, modern hurafelerden birisidir ve ne ailede ne de toplumda huzuru, adaleti ve mutluluğu sağlayabilecek bir özelliğe sahiptir” dedi.

TEPKİ: ÇAĞDIŞI ANLAYIŞ

Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu, Topal’a “Kadın ve erkeğin fizyolojik farklılıklarını eşitliğe aykırı bir durum olarak anlatma çabası içinde olmak, yüzlerce yıl öncesinde kalmış bir çağdışı anlayış biçimidir” diye tepki gösterdi.

DAVA AÇARSA KULLANABİLİYOR

Türk Medeni Kanunu’nun mevcut 187. maddesine göre şu anda bir kadın evlendiğinde kocasının soyadını alıyor.  Ancak 2001 yılında yapılan değişiklikle evlendirme memuruna ya da daha sonra ilgili nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuru ile kocasının soyadı önüne önceki yani bekârlık soyadını da ekleyerek, iki soyadını birlikte kullanabiliyor. İki soyadını birlikte kullanmayıp tek başına bekârlık soyadını kullanmak isteyen evli kadının ise Yargıtay içtihatları ışığında dava açması gerekiyor. Evli bir kadın ilgili aile mahkemesinde bu talebine ilişkin bir dava açarak, mahkeme kararı ile tek başına bekârlık soyadını kullanabiliyor.