Kaçak göçmenin Türkiye yolculuğu
Güncelleme Tarihi:
Ezgi BAŞARAN
Oluşturulma Tarihi: Aralık 16, 2007 00:00
İzmir’in Sığacık sahili açıklarında gece yarısı bir tekne battı geçen hafta. İçindeki Filistinli, Somalili ve Iraklı kaçak göçmenlerden 46’sının cesedi bulundu, geriye kalan 35’inden hálá haber yok. Amaçları Sakız Adası’na varıp oradan Avrupa’ya geçmek, bir iş bulup çalışmaktı. Ama para sınırlı, geçişler gayri kanuni olunca hayati tehlike de artıyor. Bir küçük tekneye ya da kamyona sığdırılan onlarca kişi teknenin batması ya da havasızlık yüzünden ölüyor.
Bu Ege’deki ilk kaçak göçmen faciası değil. 1990’daki ilk deniz kazasından beri 188 kişi boğuldu, 46 kişi kayıp. Yine de çaresizlikten bir umutla geliyorlar ve deniyorlar. Türkiye coğrafi konumu ve sınırlarındaki nispeten geçiş kolaylığı nedeniyle Ortadoğu’dan ve Asya’dan gelen kaçak göçmenlerin en çok tercih ettiği güzergáh. Peki bu yol nasıl bir yol? Kimler ne kadar yardım ediyor? Bu işte ne kadar para dönüyor? Bu soruları Koç Üniversitesi Uluslararası Göç Programı Direktörü Prof. Ahmet İçduygu’ya sorduk. İşte size yaşları 25-45 arasında değişen kaçak göçmenlerin adım adım Türkiye yolculuğu.
PARAYI ANCAK 2-4 YILDA BİRİKTİREBİLİYOR
Hayali nedir?
-Türkiye üstünden Danimarka, İtalya, Yunanistan, İsveç, İngiltere, Kanada, ABD, Avustralya’ya ulaşıp iş bulmak.
Ne kadar para lazım?
-2000-4000 Euro arasında değişiyor. Eğer İstanbul’dan örneğin Londra’ya uçakla gidilecekse sahte vize düzenlemek daha pahalı. Bunun maliyeti 5000 sterlin. Göçmen bu parayı genellikle 2-4 yıl arasında biriktirebiliyor. Eş dosttan borç alıyor ve elinde ne varsa satıyor. Para yolculuğun duraklarında karşılaşılan kişiler arasında paylaştırılıyor.
Nasıl planlanıyor?
-Bazen yola çıkmadan bütün duraklarda kendisine yardımcı olacak kişilerin telefonları elinde olabilir. Bazen de kaçakçıları sınırlarda bulur.
Yanına ne alıyor?
- Kesinlikle kimlik bulundurmuyor. Yanına mümkün olduğunca az şey alıyor. Küçük bir torbaya bir şişe su ve bir ekmek. Kıyafet almıyor. Mutlaka bir cep telefonu bulunduruyor çünkü her durakta birini araması gerekebiliyor.
İlk durak neresi?
-İranlı bir göçmen Türkiye üstünden Avrupa’ya kaçmak istiyorsa yapacağı ilk iş Tahran’dan Türkiye sınırına gelmek. Sınırda benzin ya da ayakkabı almak için gidip gelen insanlardan birini bulup ona küçük bir hediye ya da 100 dolar vererek Van’a ulaşır.
Kaçakçılar nasıl insanlar?
-İnsan kaçakçıları uyuşturucu ve silah sektöründeki gibi örgütlü değil. Özellikle Türkiye’dekiler eş dost ilişkileriyle işlerini yürütür. Genellikle İranlılar İranlılara, Kürtler Kürtlere, Iraklılar Iraklılara yardım ediyor. Daha önce kaçıp kurtulan kişiler de daha sonra bu işten para kazanmaya karar verip göçmenlerin kaçmasına yardım ediyor. Daha organize kaçakçılar daha çok Baltık ülkelerinde var.
Kaçakçıları nasıl buluyor?
-Van’da göçmenleri toplayan çeşitli kişiler var. Göçmenin elinde bu kişinin telefonu olabilir ya da Van’da bir kahvede belli bir süre oturduğunda yanına bu kişiler yaklaşır ve "Kaçmak için mi geldin? İstanbul’a mı gideceksin?" diye sorarlar. Evet derse paranın üçte birini bu kişiye veriyor, o da onu arkadaşlarından birinin evinde bir hafta kadar misafir eder. Göçmen o evdekilere para yerine 50-100 dolar değerinde bir hediye verir.
Son durak neresi?
-Göçmen karayoluyla, bazen diğer göçmenlerle birlikte bir kamyona doldurularak İstanbul’a getirilir. Bu işi göçmenin ilk karşılaştığı adam değil, onun tanıdığı başka biri üstlenir. İstanbul’dan sonra iki seçenek var. Ya Edirne’den ya da İzmir’den Türkiye’yi terk edecek. Göçmen kendisine yardım edecek kimseyi genelde Laleli’de buluyor. Emniyetli ve sağlam yöntemi bulmak göçmenin şansına kalıyor. Göçmen, ayırdığı paranın üçte birlik ikinci kısmını bu noktada, İzmir’de ya da Edirne’de tekneyi ayarlayan kişiye veriyor. Son bölüm ise varmak istediği ülkeye ayak bastığında tahsil ediliyor. Van’daki bir akrabasını arıyor ve "Vardım" diyor. O zaman akrabası paranın kalan son üçte birini Van’daki kaçakçıya veriyor.
Nerede terslik çıkabilir?
-Deniz yolculuklarında kazalar oluyor. Ya da çok fazla kişinin bindirildiği kamyonlarda havasızlıktan ölümler oluyor. 1990’ların ortasında Rotterdam’da bir kamyona konulup arabalı vapura bindirilen 53 Çinli sıcak ve havasızlık yüzünden ölmüştü. Meksika sınırında yılda 500 kişi böyle ölüyor.
İstediği yere vardı, şimdi ne olacak?
-Kaçakçı genellikle "Seni Midilli adasında kıyıya bırakırım, gerisine karışmam" diyor. Göçmenlerin bazıları akrabalarının ayarladığı adreslere gidiyor. Diğerleri ise grup halinde bir köye gidiyor ve oraya sığındıktan sonra iş aramaya başlıyor.
İKİ MİLYAR DOLARLIK PAZAR
1995-2006 arasında Türkiye’de 616 bin 527 kaçak göçmen yakalandı. Bir o kadar da yakalanmayan olduğunu varsayarsak 2 milyar dolardan fazla paranın Türkiye üstünden bu işe harcandığını söyleyebiliriz. Türkiye’de göçmenin ayırdığı paranın tamamı tek bir noktada toplanmadığı için kişiler çok kazanmıyor gibi görünse de İzmir’de bir tekne ayarlayıp 50 kişinin sınırı geçmesini sağlayan kaçakçı adam başı ortalama 750 Euro’dan 37 bin 500 Euro elde eder.
TÜRKİYE SADECE AVRUPA’DAN MÜLTECİ KABUL EDİYOR
Türkiye 1951 Cenevre Sözleşmesi’ne göre sadece Avrupa’dan başvuran kişilere sığınma hakkı veriyor. Doğudan gelen göçmenlerin bir kısmı bu nedenle Türkiye’yi bir geçiş yolu olarak kullanıyor, Türkiye onlara sadece geçiş sığınma hakkı veriyor. İçişleri Bakanlığı ve BM, sığınma talep eden kişinin ülkesinde kimliği nedeniyle zulüm gördüğüne kanaat getirirse ona mülteci statüsü veriyor ama üçüncü bir ülkeye gönderiyor. Kaçak göçmen dediğimiz kişilerin bir bölümü bu sürecin zorlu olduğunu düşündüğü için Türkiye’ye başvurmadan doğrudan Avrupa’ya geçmek istiyor.
TÜRKİYE’NİN KAÇAK GÖÇMEN TRENDİ
1979-1987 arası: Önce 1979 İran Devrimi’nden kaçan İranlılar geldi. Türkiye’yi bir geçiş noktası yapıp Avrupa ve Kuzey Amerika’ya gittiler.
1988-1993 arası: İki tür göçmen vardı. Bulgaristan ve Irak’tan kaçıp Türkiye’den sığınma talep edenler ve Rusya’daki ekonomik sıkıntı yüzünden Türkiye’de kaçak çalışmak isteyenler. Bunlardan Iraklı sığınmacılar başka ülkelere gitti, Bulgarların yarısı Türkiye’ye yerleşti.
1994-2000 arası: En çok vizesinin süresini geçirip Türkiye’de kaçak haline gelenler vardı.
2001-2002 arası: Kaçak göçmen sayısında azalmalar oldu. Çünkü AB ve ABD’nin baskıları nedeniyle sınır kontrolleri arttı, Irak Savaşı da bir süre insan akışını azalttı. Son iki yılda ise sayılar yine artma eğiliminde.
EN BÜYÜK ÇETE ÇİN’DE
Dünyanın en büyük ve organize insan kaçakçılığı çeteleri Çin’de ve Balkanlar’da. Meksika sınırındaki çeteler çok büyük değil ama organize ve sistemli. ABD sınırlarını korumak için 25 milyar dolar harcıyor. Buna rağmen ABD’de şu anda 12 milyon kaçak göçmen olduğu tahmin ediliyor. O yüzden şimdi Meksika sınırına duvar yapmaya başladılar. Uluslararası Göç Örgütü’nün araştırmasına göre şu anda dünyada 191 milyon kişi kaçak göçmen.
KİME NE DENİR
Sığınmacı: Ülkesinde dininden, siyasi görüşünden ya da etnik kökeninden dolayı zulüm gördüğünü söyleyen kişi başka bir ülkeden sığınma talep eder. O kişi sığınmacı olarak kayda geçer.
Mülteci: Sığınmacının gittiği ülkede gerçekten zulüm gördüğüne dair somut deliller aranır, mülakatlar yapılır. Bu süreç 6 ay sürer. Eğer kişi haklı bulunursa ona İçişleri Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler Yüksek Komiserliği UNHCR mülteci statüsü verir. Böylece o ülkede yaşayabilir.
Kaçak göçmen: Ülkesinde yaşadığı ekonomik zorluklar nedeniyle başka bir ülkeye vize veya çalışma izni almadan gidip çalışan kişiler. Vize süresini geçirenler de kaçak göçmen oluyor.
İnsan kaçakçısı: Göçmenlerin ülke sınırlarını geçmesine yardım eden kişiye deniyor.
İnsan ticareti: Bir ülkeden başka bir ülkeye çalıştırmak için insan getiren kişi. Buna modern kölelik de deniyor.
1995-2006 ARASINDA TÜRKİYE’YE GELEN KAÇAK GÖÇMENLER (KİŞİ)
Irak 114 bin 124
Moldova53 bin 9
Afganistan37 bin 911
İran 25 bin 240
Romanya 22 bin 532
Bangladeş19 bin 702
Gürcistan 18 bin 434
Ukrayna 18 bin 228
Rusya 17 bin 622
Azerbaycan13 bin 240
Bulgaristan10 bin 222
PARAYI ANCAK 2-4 YILDA BİRİKTİREBİLİYOR
Hayali nedir?
-Türkiye üstünden Danimarka, İtalya, Yunanistan, İsveç, İngiltere, Kanada, ABD, Avustralya’ya ulaşıp iş bulmak.
Ne kadar para lazım?
-2000-4000 Euro arasında değişiyor. Eğer İstanbul’dan örneğin Londra’ya uçakla gidilecekse sahte vize düzenlemek daha pahalı. Bunun maliyeti 5000 sterlin. Göçmen bu parayı genellikle 2-4 yıl arasında biriktirebiliyor. Eş dosttan borç alıyor ve elinde ne varsa satıyor. Para yolculuğun duraklarında karşılaşılan kişiler arasında paylaştırılıyor.
Nasıl planlanıyor?
-Bazen yola çıkmadan bütün duraklarda kendisine yardımcı olacak kişilerin telefonları elinde olabilir. Bazen de kaçakçıları sınırlarda bulur.
Yanına ne alıyor?
- Kesinlikle kimlik bulundurmuyor. Yanına mümkün olduğunca az şey alıyor. Küçük bir torbaya bir şişe su ve bir ekmek. Kıyafet almıyor. Mutlaka bir cep telefonu bulunduruyor çünkü her durakta birini araması gerekebiliyor.
İlk durak neresi?
-İranlı bir göçmen Türkiye üstünden Avrupa’ya kaçmak istiyorsa yapacağı ilk iş Tahran’dan Türkiye sınırına gelmek. Sınırda benzin ya da ayakkabı almak için gidip gelen insanlardan birini bulup ona küçük bir hediye ya da 100 dolar vererek Van’a ulaşır.
Kaçakçılar nasıl insanlar?
-İnsan kaçakçıları uyuşturucu ve silah sektöründeki gibi örgütlü değil. Özellikle Türkiye’dekiler eş dost ilişkileriyle işlerini yürütür. Genellikle İranlılar İranlılara, Kürtler Kürtlere, Iraklılar Iraklılara yardım ediyor. Daha önce kaçıp kurtulan kişiler de daha sonra bu işten para kazanmaya karar verip göçmenlerin kaçmasına yardım ediyor. Daha organize kaçakçılar daha çok Baltık ülkelerinde var.
Kaçakçıları nasıl buluyor?
-Van’da göçmenleri toplayan çeşitli kişiler var. Göçmenin elinde bu kişinin telefonu olabilir ya da Van’da bir kahvede belli bir süre oturduğunda yanına bu kişiler yaklaşır ve "Kaçmak için mi geldin? İstanbul’a mı gideceksin?" diye sorarlar. Evet derse paranın üçte birini bu kişiye veriyor, o da onu arkadaşlarından birinin evinde bir hafta kadar misafir eder. Göçmen o evdekilere para yerine 50-100 dolar değerinde bir hediye verir.
Son durak neresi?
-Göçmen karayoluyla, bazen diğer göçmenlerle birlikte bir kamyona doldurularak İstanbul’a getirilir. Bu işi göçmenin ilk karşılaştığı adam değil, onun tanıdığı başka biri üstlenir. İstanbul’dan sonra iki seçenek var. Ya Edirne’den ya da İzmir’den Türkiye’yi terk edecek. Göçmen kendisine yardım edecek kimseyi genelde Laleli’de buluyor. Emniyetli ve sağlam yöntemi bulmak göçmenin şansına kalıyor. Göçmen, ayırdığı paranın üçte birlik ikinci kısmını bu noktada, İzmir’de ya da Edirne’de tekneyi ayarlayan kişiye veriyor. Son bölüm ise varmak istediği ülkeye ayak bastığında tahsil ediliyor. Van’daki bir akrabasını arıyor ve "Vardım" diyor. O zaman akrabası paranın kalan son üçte birini Van’daki kaçakçıya veriyor.
Nerede terslik çıkabilir?
-Deniz yolculuklarında kazalar oluyor. Ya da çok fazla kişinin bindirildiği kamyonlarda havasızlıktan ölümler oluyor. 1990’ların ortasında Rotterdam’da bir kamyona konulup arabalı vapura bindirilen 53 Çinli sıcak ve havasızlık yüzünden ölmüştü. Meksika sınırında yılda 500 kişi böyle ölüyor.
İstediği yere vardı, şimdi ne olacak?
-Kaçakçı genellikle "Seni Midilli adasında kıyıya bırakırım, gerisine karışmam" diyor. Göçmenlerin bazıları akrabalarının ayarladığı adreslere gidiyor. Diğerleri ise grup halinde bir köye gidiyor ve oraya sığındıktan sonra iş aramaya başlıyor.
İKİ MİLYAR DOLARLIK PAZAR
1995-2006 arasında Türkiye’de 616 bin 527 kaçak göçmen yakalandı. Bir o kadar da yakalanmayan olduğunu varsayarsak 2 milyar dolardan fazla paranın Türkiye üstünden bu işe harcandığını söyleyebiliriz. Türkiye’de göçmenin ayırdığı paranın tamamı tek bir noktada toplanmadığı için kişiler çok kazanmıyor gibi görünse de İzmir’de bir tekne ayarlayıp 50 kişinin sınırı geçmesini sağlayan kaçakçı adam başı ortalama 750 Euro’dan 37 bin 500 Euro elde eder.
TÜRKİYE SADECE AVRUPA’DAN MÜLTECİ KABUL EDİYOR
Türkiye 1951 Cenevre Sözleşmesi’ne göre sadece Avrupa’dan başvuran kişilere sığınma hakkı veriyor. Doğudan gelen göçmenlerin bir kısmı bu nedenle Türkiye’yi bir geçiş yolu olarak kullanıyor, Türkiye onlara sadece geçiş sığınma hakkı veriyor. İçişleri Bakanlığı ve BM, sığınma talep eden kişinin ülkesinde kimliği nedeniyle zulüm gördüğüne kanaat getirirse ona mülteci statüsü veriyor ama üçüncü bir ülkeye gönderiyor. Kaçak göçmen dediğimiz kişilerin bir bölümü bu sürecin zorlu olduğunu düşündüğü için Türkiye’ye başvurmadan doğrudan Avrupa’ya geçmek istiyor.
TÜRKİYE’NİN KAÇAK GÖÇMEN TRENDİ
1979-1987 arası: Önce 1979 İran Devrimi’nden kaçan İranlılar geldi. Türkiye’yi bir geçiş noktası yapıp Avrupa ve Kuzey Amerika’ya gittiler.
1988-1993 arası: İki tür göçmen vardı. Bulgaristan ve Irak’tan kaçıp Türkiye’den sığınma talep edenler ve Rusya’daki ekonomik sıkıntı yüzünden Türkiye’de kaçak çalışmak isteyenler. Bunlardan Iraklı sığınmacılar başka ülkelere gitti, Bulgarların yarısı Türkiye’ye yerleşti.
1994-2000 arası: En çok vizesinin süresini geçirip Türkiye’de kaçak haline gelenler vardı.
2001-2002 arası: Kaçak göçmen sayısında azalmalar oldu. Çünkü AB ve ABD’nin baskıları nedeniyle sınır kontrolleri arttı, Irak Savaşı da bir süre insan akışını azalttı. Son iki yılda ise sayılar yine artma eğiliminde.
EN BÜYÜK ÇETE ÇİN’DE
Dünyanın en büyük ve organize insan kaçakçılığı çeteleri Çin’de ve Balkanlar’da. Meksika sınırındaki çeteler çok büyük değil ama organize ve sistemli. ABD sınırlarını korumak için 25 milyar dolar harcıyor. Buna rağmen ABD’de şu anda 12 milyon kaçak göçmen olduğu tahmin ediliyor. O yüzden şimdi Meksika sınırına duvar yapmaya başladılar. Uluslararası Göç Örgütü’nün araştırmasına göre şu anda dünyada 191 milyon kişi kaçak göçmen.
KİME NE DENİR
Sığınmacı: Ülkesinde dininden, siyasi görüşünden ya da etnik kökeninden dolayı zulüm gördüğünü söyleyen kişi başka bir ülkeden sığınma talep eder. O kişi sığınmacı olarak kayda geçer.
Mülteci: Sığınmacının gittiği ülkede gerçekten zulüm gördüğüne dair somut deliller aranır, mülakatlar yapılır. Bu süreç 6 ay sürer. Eğer kişi haklı bulunursa ona İçişleri Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler Yüksek Komiserliği UNHCR mülteci statüsü verir. Böylece o ülkede yaşayabilir.
Kaçak göçmen: Ülkesinde yaşadığı ekonomik zorluklar nedeniyle başka bir ülkeye vize veya çalışma izni almadan gidip çalışan kişiler. Vize süresini geçirenler de kaçak göçmen oluyor.
İnsan kaçakçısı: Göçmenlerin ülke sınırlarını geçmesine yardım eden kişiye deniyor.
İnsan ticareti: Bir ülkeden başka bir ülkeye çalıştırmak için insan getiren kişi. Buna modern kölelik de deniyor.
1995-2006 ARASINDA TÜRKİYE’YE GELEN KAÇAK GÖÇMENLER (KİŞİ)
Irak 114 bin 124
Moldova53 bin 9
Afganistan37 bin 911
İran 25 bin 240
Romanya 22 bin 532
Bangladeş19 bin 702
Gürcistan 18 bin 434
Ukrayna 18 bin 228
Rusya 17 bin 622
Azerbaycan13 bin 240
Bulgaristan10 bin 222