Kabadırlar, yol vermez ittirir, omuz atarlar ama bağırıp çağıracağına öperler

Noyan Rona (47), 20 yıldır Çin'de yaşıyor ve Çin'i en iyi tanıyan Türk diyebileceÄŸimiz kadar Çin hakkında bilgili. Hatta Çinliler’den bile iyi tanıyor diyebiliriz. Çünkü Çin'de Merkez Televizyonu'nda yapılan Çin hakkındaki yarışmada 6 bin kiÅŸi arasında üçüncü oldu. Rona, DışiÅŸleri'nde Çin bölge uzmanı olarak çalıştıktan sonra Åžanghay BaÅŸkonsolosluÄŸu’nu açmak üzere görevlendirilmiÅŸ ve orada muavin konsolos olarak çalışmış. Åžimdi ise kendi alanının dışında bankacılıkla uÄŸraşıyor. Çin'deki ilk ve tek Türk bankası olan Garanti Bankası'nın Åžanghay temsilcisi. Kendisi 4 Mart'ta Hyatt Regency Oteli'nde Çin'le nasıl ticari iliÅŸkiler kurulabileceÄŸini anlatacağı Dış Ticaret Toplantısı için Türkiye'de. Bu vesileyle onu bulduk ve konuÅŸtuk. Ama bankacılık alanında deÄŸil! Ne hakkında mı? Daha cıss ÅŸeyler hakkında: Pirinç rakısı içince bizim gibi dağıtıyorlar mı? Evlendikleri kızlar bakire çıkmayınca olay çıkarıyorlar mı? Burun karıştırmak, omuz atmak serbest mi? Avrupalılar’la sekse meraklılar mı? Bundan 25 yıl önce Çineloji bölümünde okumaya karar verdiÄŸinizde, ateÅŸinize bakanlar oldu mu?- Çok gülenler olmuÅŸtu tabii. Ankara Ãœniversitesi Dil Tarih CoÄŸrafya Fakültesi Çince bölümünü, 1935 yılında bizzat Atatürk'ün kendisi kurmuÅŸ. Çünkü Türk tarihini yazanlar aslında Çin tarihçileri. Türk tarihinin geçmiÅŸi ile ilgili tüm kaynaklar Çince yazılmış kaynaklardır. Eski Türk tarihini öğrenmek için önce mutlaka Çince bilmek gerekir. Türk tarihini çalışmak için Çince öğrenmek zorundayım. O bölümde 10 kiÅŸiydik ve 3 kiÅŸi mezun olduk. Devlet bursuyla Çin'e giden aralarında bir tek bendim. Çin Ãœniversitesi'nden Çinliler gibi master diploması alan ilk ve tek ben oldum ÅŸimdiye kadar. Master konum, Çin tarihiydi ve o üniversitenin bir yabancıya verdiÄŸi ilk master diploması da benimdi. Çin hakkında yapılan bir bilgi yarışmasında 6 bin kiÅŸinin arasından üçüncü olmuÅŸsunuz. O kadar mı iddialısınız Çin hakkında?- O yarışma merkez televizyonunda yayınlandığı için 450 milyon kiÅŸi izledi. Mesela bir Çin sazı çalıyorlar, bu hangi alet diye soruyorlardı. Ya da bir Çin atasözünün ilk kelimesini söylüyor, sizden devamını istiyorlardı. 18 kiÅŸi finale kalmıştık, üçüncü oldum. Ödül olarak beni Konfiçyus'un doÄŸduÄŸu yere bir haftalık tatile gönderdiler. HUBUBAT SÄ°STEMÄ°YLE SAYIMÇince'de her ismin bir anlamı var bildiÄŸim kadarıyla. Çin ne anlama geliyor?- Çinliler tarıma ilk geçen ülke oldukları için hep kendilerini dünyanın ortası zannetmiÅŸler. O yüzden de ülkelerinin adını ortadaki ülke olarak koymuÅŸlar. Yani Çince de Çin ortadaki ülke demektir.Türkiye'de 70 milyon insanı evlerine kapatarak sayarlarken, Çin'de 1.3 milyar insanı nasıl sayıyorlar?- Tabii ki kapatmadan sayıyorlar. Orada herkes bir yerlere ait, herkes kurumunda sayılıyor. Çin'de hane sistemi var, yani bir zamanlar bizdeki karne sistemi gibi bir ÅŸey. Her insan için belli bir hububat hesabı var ve o yüzden de insanlar sayılmak zorunda ki kendilerine hububat tahsis edilebilsin.Çin'de sadece bir çocuk yapmaya izin veriyorlar. Buna itiraz eden olmuyor mu? - Artık belli bir para cezası karşılığı ikinci doÄŸuma izin veriyorlar. Birinci evliliÄŸinizden çocuÄŸunuz var diyelim, boÅŸandınız ve çocuÄŸu olmayan biriyle evlendiniz. O zaman bir çocuk yapma hakkınız daha var.SÄ°ZÄ°NLE İÇİYORSA GÃœVENÄ°YORÇinliler kolay iliÅŸki kurabilirler mi? - Çinliler her zaman temkinli insanlar oldukları için dostluklarını kazanmak da uzun sürer. İçlerini kolay kolay dökmezler.İçki masasında pirinç rakısı içirip, sarhoÅŸ etsek de, dökmezler mi içini? Türk usulü yani...- İçki masasında Türkler'e benzerler. Pirinç rakısı 65 derece ağır bir içkidir. Likör kadehiyle içilir ve fondip yapılır. Ve mutlaka ana yemekle içilir.SarhoÅŸ olup, naralar atarlar mı?- Onlar hisli insanlardır, bağırıp çağıracaklarına sarılır öperler sizi. Çinliler bir insanla sarhoÅŸ olmayı göze alıyorsa ona zaten güveniyor demektir.Bizde anaya bacıya küfretmek cinayet sebebi sayılıyor ya, onları ne zıvanadan çıkarır? - Eh, orada da anne bacıya küfrederseniz sonuçları pek iyi olmaz. Ama onlar çok küfretmezler zaten.GECEYARISI ÖĞÜNÃœ YERLERNasıl eÄŸlenirler, eÄŸlencede mazbut mu, azgınlar mı?- Klasik Çinlilerin çok sade hayatları vardır. Ä°ÅŸine gider, saat 9 ya da 10'da yatarlar. Ama gençler öyle deÄŸil, dışarda yemek adeti yaygınlaşıyor. Mesela Åžanghay'da gece 03'e 04'e kadar açıktır restoranlar. AkÅŸam yemeÄŸini saat 6'da yedikleri için, geceye kadar tekrar acıkıyorlar. O yüzden saat 12'de tekrar yemek yerler. Gece berber bile açıktır. Klasik Çinliler karaoke barlarında eÄŸlenirler.Düğünlerine önem verirler mi? Bizde olduÄŸu gibi ritüelleri var mıdır?- Düğünler çok önemlidir. Onların düğünleri de bizimkiler gibi ekonomik yıkım getirir aileye. Tek çocuÄŸa izin verilen bir ülke olduÄŸu için, herkes o tek çocuÄŸunu en iyi ÅŸekilde evlendirmek ister. Bütün servetlerini harcarlar düğün için neredeyse. Bir düğün 5-10 bin dolara malolur. Düğün birkaç gün sürer. Nikah ve düğün farklıdır. Evlenme belgenizi alırsınız ama düğün olmadan kimse sizi evli saymaz.Evlendikleri kız bakire deÄŸilse, kıyamet kopar mı? - Köylerde hálá çok önemli. Büyük ÅŸehirlerde eskisi kadar tutuculuk yok.ÊAvrupalıların UzakdoÄŸulularla seks merakı var, UzakdoÄŸulular'da böyle bir merak var mı?- Genç neslin yabancılara karşı bir ilgisi var ama klasik Çinli sadece kendi ırkına bakar.PARANIZ, PULUNUZ ÇALINMAZÇin'de yaÅŸamanın zorlukları neler? Bize ters gelen hangi davranışları, adetleri var?- Ä°nsani iliÅŸkilerde kabadırlar. Bir kapıdan geçerken kadın olsun erkek olsun kimseye yol vermezler, ittirirler. Birine sürtünmek, omuz atmak, ayıp bir ÅŸey deÄŸil. Kimse dönüp bakmaz niye çarpıyorsun diye. Yerlere tükürürler, sinemada, tiyatroda tükürürler. Gırtlak temizleme olarak bakıyorlar. Karşınızda otururken burunlarını karıştırırlar.Çin'deki açılımın bütün safhalarını bizzat yaÅŸadınız. Bir ülkenin kabuk deÄŸiÅŸimine ÅŸahit olmak nasıldı?- Bundan 20 yıl önce sabah kapıdan adım atmanız problemdi. Mesela, taksiye bineceksiniz kapının önünden binemezsiniz. Yabancı olduÄŸunuz için otele gideceksiniz, orada sizi kaydedecekler, kimsin nesin kaç kiÅŸisin diye soracaklar. Yarım saat bekleyecek ve nihayet taksiye bineceksiniz. Feci zor bir dönemdi. Sonra 1985 yılında, Çin'in bir bölgesinde, elini kaldırınca taksi duracak diye pilot bir uygulama baÅŸlattılar. Kimse böyle bir ÅŸeyin nasıl olabileceÄŸini kavrayamadı. Sonra baktılar ki tuttu. Bir lokantada makarna yiyecekseniz, karneniz varsa bir fiyat, yoksa baÅŸka bir fiyat, hele hele yabancıysanız baÅŸka bir fiyat uygulanırdı. Hiçbir lokantada Ä°ngilizce mönü göremezdiniz. Lokantalar 5'te açılır 6'da kapanırdı. 6'yı bir dakika geçirseniz aç kalırdınız. Çin'de ne tür suçlar iÅŸleniyor?- Yıllar bazında suç oranı artıyor ama genel olarak çok sakin ve güvenli bir ülke. Özellikle Åžanghay 16 milyon nüfuslu olmasına raÄŸmen gecenin üçünde, yalnız bir kadın tek başına sokakta yürüyebilir. Kimse yolunuzu çevirip paranızı pulunuzu çalmaz çünkü cezalar çok yüksektir. 80'lere 90'lara kadar herkesin gelir düzeyi aynı olduÄŸu için suçu oluÅŸturacak ortam da oluÅŸmamıştı. Adi suçların çoÄŸunu yabancılar tarafından iÅŸlenir.ÇİN'E GÄ°DERSENÄ°Z KULAÄžINIZA KÃœPE OLSUNTıpkı Türkiye'deki gibi pazarlık edeceksinizÇok gururlu insanlar olduklarını unutmayıp ona göre konuÅŸmanıza ve davranışlarınıza dikkat edeceksiniz.Onlardan bizim anladığımız anlamda kibarlık beklemeyeceksiniz. Sizle konuÅŸurken tırnaklarını kesmeye baÅŸlayabilir, burnunu karıştırabilir. Bunu size kabalık olsun diye yapmaz, kültürleri öyledir.YaÄŸmur altında taksi beklerken sıranız geldiÄŸinde ağırdan alırsanız, arkadan biri pat diye taksiye binebilir.BilmediÄŸiniz bir lokantaya girdiÄŸinizde çubukları yıkasınız iyi olur. Bardağı tabağı da silebilirsiniz.BahÅŸiÅŸ adeti olmadığından bahÅŸiÅŸ bırakmayın. Bazen bahÅŸiÅŸi geri veriyorlar, bazen de teÅŸekkür edip alıyorlar.10 BERBER SAÇLARIMA KONSÃœLTASYON YAPTI20 yıl önce çok fazla yabancı yoktu Çin'de. Ä°lk kez saçlarımı kestirmek için berbere gittiÄŸimde, 10 kadar berber geldi saçımı inceledi. Kesmeden önce aralarında yarım saat saçı nasıl keseceklerinin konsültasyonunu yaptılar. Sonra berberin bir tanesi geldi ve dedi ki: Saçı anladık, peki kaÅŸları da kesecek miyiz? Çünkü onlarda bu kadar kalın kaÅŸ olmadığı için sorma ihtiyacı hissettiler. Saçım da dalgalı olduÄŸu için bilemediler nasıl keseceklerini.Â