Ä°ÅŸte Türk edebiyatçısı

Anadolu'da doÄŸuyor Ä°stanbul'da yaşıyorİşçiden ve patrondan edebiyatçı çıkmıyorNesin'in dediÄŸi gibi üçünden dördü ÅŸair!Eski çaÄŸlarda, kadim ÅŸairlerin aynı zamanda kahin olduÄŸuna inanılırdı. Güzel söz söyleme sanatının bir Tanrı vergisi olduÄŸu düşünülür, Tanrı'nın kendi vasıflarından birini ÅŸairlerle paylaÅŸtığı söylenirdi. Destan yazarlarının da tıpkı Homeros ya da Dede Korkut gibi ulu kiÅŸiler, ermiÅŸler olduÄŸuna inanılırdı. Onlara gökten zembille inmiÅŸ gibi davranılıyordu. Ama 19. yüzyılın sonlarında baÅŸlayan edebiyat sosyolojisi çalışmaları edebiyatçıların da sıradan ölümlüler olduklarına ikna etti insanları. Aileleri, eÄŸitimleri, cinsel kimlikleri, meslekleri üzerine yapılan araÅŸtırmalar birbiri ardına yayınlanınca, baÅŸlarında parlak sanat halesiyle dolaÅŸan edebiyatçıların esrar perdesi de aralanmış oldu.Türkiye'de edebiyat sosyolojisi alanında pek fazla bir araÅŸtırma yok. Cemal Süreya 1967'de kaleme aldığı ‘‘Türk Yazarının HalklaÅŸması’’ baÅŸlıklı makalesinde Türk yazarlarını doÄŸum yerlerine ve eÄŸitim durumlarına göre sınıflandırdı. Alpay Kabacalı 1981'de yayımladığı ‘‘Türkiye Yazarının Kazancı’’ adlı kitapta yazarların ekonomik koÅŸullarını inceledi. Son olarak da 1995'te Gökhan Tok 66 yazarla yaptığı anketi ‘‘Türkiye'de Yazarlar Ãœzerine Bir Sosyolojik Ä°nceleme’’ makalesinde yorumladı.Uzun süredir bu tür bir araÅŸtırma belki de yapılmadığından dikkatimizi çekmedi. Ta ki Bilkent Ãœniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü iki öğrencisinin 19. ve 20. yüzyılda Türkiye Türkçesi'yle eser vermiÅŸ ÅŸair ve yazarları kapsayan araÅŸtırmasından haberdar olana kadar. Elif Aksoy ve Murat Cankara ‘‘ÇaÄŸdaÅŸ Türk Edebiyatçısının Toplumsal Profili’’ adını verdikleri çalışmalarını ‘‘Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi’’ne ve orada yer alan 2132 edebiyatçıya dayandırıyor. GeçtiÄŸimiz yıl Yapı Kredi Yayınları tarafından okura sunulan ansiklopedide yer alan edebiyatçılar üzerine çalışan öğrenciler Türk edebiyatçıları hakkında ilginç bilgilere ulaÅŸtı. Bir yıl süren bu araÅŸtırmaya Bilkent Ãœniversitesi öğretim üyelerinden Dr. Süha OÄŸuzertem'in rehberlik yaptı ve ÅŸu sorulara yanıt arandı: En çok edebiyatçı nereden çıkar, edebiyatçılar hangi ÅŸehirde yaÅŸarlar, kadın edebiyatçıların oranı nedir, edebiyatçılar içinde romancıların, ÅŸairlerin ve mizahçıların oranları ne kadardır, babalarının mesleÄŸi nedir, edebiyatçılar ekmeklerini hangi iÅŸlerden kazanıyor, eÄŸitim düzeyleri ve yabancı dil bilgileri nedir? Ä°ÅŸte bu soruların cevapları.Baba mesleÄŸi Osmanlı’da devlet memurluÄŸu, Cumhuriyet’te serbestAraÅŸtırmacılar, edebiyatçıların baba mesleklerini merak etmiÅŸ. Edebiyat sosyolojisi açısından bu merak, edebiyatçının sosyo-ekonomik kökenine iliÅŸkin sorulara cevap verdiÄŸi için de önemli. Ancak, ansiklopedideki bilgilerden yola çıkıldığında edebiyatçıların yalnızca yüzde 59'unun baba mesleÄŸi hakkında bilgiye ulaşılıyor. Geriye kalanların babasının ne iÅŸ yaptığı bir muamma. Bu veriler ışığında 1901 öncesi doÄŸan edebiyatçıların yüzde 18'i üst düzey yönetici (vali, mutasarrıf, büyükelçi, milletvekili, bakan, vb.), yüzde 16'sı orta ve alt düzey memur, yüzde 13'ü ise asker çocuÄŸu. Genç kuÅŸak (1961 sonrasında doÄŸan) edebiyatçılar içinde üst düzey yönetici çocuÄŸu olanların oranının yüzde 0.5'e kadar düşüyor. Dönemlere göre bakıldığında babası sanayici ya da tüccar olanlarla serbest meslek sahibi olanların oranının düzenli olarak arttığı anlaşılıyor. Genç edebiyatçılar arasında babası serbest meslek mensubu olanlar yüzde 11.68, orta alt düzey memur yüzde 10.28, yüzde 7 işçi, yüzde 6.07 sanayici, yüzde 5.61 ise öğretmen.Ansiklopedide yer alan edebiyatçıların yüzde 42'si yayın dünyasında çalışıyor. Daha sonra sırasıyla öğretmen, orta ve alt düzey memur kategorileri ile devlet memuriyeti dışında, diÄŸer masa başı iÅŸler ve ardından akademisyenler geliyor. Bu göstergelerden anlaşıldığı kadarıyla edebiyatçıların büyük bir bölümü ekmeklerini masa başı iÅŸlerden kazanıyorlar. Sıralamada işçilerle (yüzde 1.74), sanayiciler (yüzde 1.50) birbirini takip eden oranlarda yer edinmiÅŸ. Anlaşılan, işçilerle patronlar edebiyata pek iltifat etmiyorlar.42-24 yaÅŸ kuÅŸağında kadınlar çoÄŸaldıEdebiyatçıların cinsiyet dağılımına bakılınca 1854'ünün yani yüzde 87'sinin erkek olduÄŸu ortaya çıkıyor. Kadın edebiyatçı oranında ise zaman içinde bir artış var.1901-1920 yıllarında doÄŸan edebiyatçılar arasında kadınların oranı yüzde 10 iken, 1961-1978 doÄŸumlularda bu oran yüzde 18'e çıkıyor. Kadınların doÄŸum yerleri hakkındaki veriler, araÅŸtırmanın en çarpıcı sonuçlarından biri: Dört kadın edebiyatçıdan biri yurtdışı doÄŸumlu. Bunu sırasıyla Ä°stanbul'da doÄŸanlar ile Anadolu'da doÄŸanlar izliyor. Ä°stanbul doÄŸumlularda kadın edebiyatçı oranı yüzde 17, Anadolu'da doÄŸanlarda ise yüzde 12.42-51 yaÅŸ grubu verimliEn çok edebiyatçı 1951-1960 arasında doÄŸanlar arasından çıkmış. 2132 edebiyatçının yüzde 17.75 gibi önemli bir oranı bu dönemde dünyaya gelenler. Edebiyatçıların yüzde 63'ünün Anadolu doÄŸumlu olduÄŸunu görüyoruz. Ä°stanbul doÄŸumlular yüzde 27'lik dilimi oluÅŸturuyor. Geriye kalan yüzde 7 ise ÅŸimdi Türkiye sınırları dışında kalan Selanik, Ãœsküp, Halep gibi yerlerde doÄŸmuÅŸ. DoÄŸdukları yer neresi olursa olsun, edebiyatçıların büyük bir bölümü Ä°stanbul'da yaÅŸamayı tercih etmiÅŸ. Yüzde 48'i Ä°stanbul'da, yüzde 29'u Anadolu'da yaşıyor. 62-42 yaÅŸ gurubundaki yazarlarda Ä°stanbul/Anadolu oranı neredeyse eÅŸitlenmiÅŸ ama 42 yaşından daha genç grupta yer alanlar arasında Ä°stanbul'da yaÅŸayanların oranı yeniden artmış. AraÅŸtırmacılar bunu iç göçe baÄŸlıyorlar.Edebiyatçının ömrü 65 yıl Edebiyatçıların yaÅŸ ortalaması 65 yıl. En yaÅŸlı edebiyatçı tam 100 yaşında olan 1902 doÄŸumlu ÅŸair Muharrem Gündüz. Edebiyat tarihimizde en kısa ömürlü kiÅŸisi bir ÅŸair: Rüştü Onur. 1920'de doÄŸmuÅŸ 22 yaşında ölmüş. En uzun ömürlü edebiyatçı ise eÄŸitimci ve yazar Salih Keramet Nigár, 1987'de 102 yaşında ölmüş.Roman ve romancı azalıyorEdebiyat türlerine bakıldığında yüzde 55'inin ÅŸair olduÄŸu görülüyor. Bu oran, Aziz Nesin'in ‘‘Türkiye'de her üç kiÅŸiden dördü ÅŸairdir’’ nüktesini doÄŸrular nitelikte. Edebiyatçılar içinde mizahçılar bulunmaz hint kumaşı gibi duruyor. Oranları sadece yüzde 1.97'yle sınırlı kalıyor. Edebiyatçıların yüzde 27'si öykü, yüzde 26'sı roman, yüzde 20'si çeviri, sadeleÅŸtirme ve uyarlamayla uÄŸraşıyor. EleÅŸtiriyle ilgilenenlerin oranı ise sadece yüzde 3. Tablolardaki dağılıma bakıldığında günümüz edebiyatçılarının, yani 42-24 yaÅŸ kuÅŸağının yüzde 64 gibi büyük bir bölümü ÅŸair. Aynı kuÅŸak içinde roman yazanların oranı ciddi bir düşüş kaydediyor. Burada ÅŸaşırtıcı olan son dönemde daha çok tartışılan ve konuÅŸulan türün roman olmasına karşılık bu alanda verilen ürün sayısının az olması.Â