Ä°ÅŸte o protokol

Türk diplomatik kaynaklarına göre, anlaşma kısa ve orta vadede taraflara şunları getirecek. 

Sorunun adı geçmeden sorun çözen mutabakat

Tüm dünyada yankı uyandıran Türkiye ve Ermenistan’ın, "İlişkilerin geliştirilmesi ve diplomatik ilişkilerin kurulması" üzerine vardıkları mutabakat metinleri, dün Ermenistan’ın ortak deklarasyonu beklemeden sızdırması üzerine Türk Dışişleri Bakanlığı tarafından resmen kamuoyuna açıklandı.

4 SAYFALIK TARÄ°HÄ° PROTOKOL

Toplamı 4 sayfa olan protokollerle, yeni bir dönemin temelleri atılıyor. İki ülke arasındaki Ermenilerin isteği doğrultusunda sınır açılırken, sözde Ermeni soykırımı iddialarını araştırmak için de ortak komisyon kurulması konusunda mutabakata varıldı. Mutabakatta 6 haftalık süre sonunda her şey yolunda giderse, Azeri topraklarını işgal eden Ermenistan, bu konuda uzlaşma adımı atacağı gibi Türkiye’nin tanımadığı sınırlarını tanıyacak. Böylece hatta kendi bağımsızlık bildirisinden bile geri adım atmak zorunda kalacak. Bu paralelde, tüm süreci ve takvimi Dışişleri Bakanları denetleyecek.

KONSOLOSLUK AÇILACAK

Ekim sonuna kadar diplomatik ilişkiler başlarken, sınır da en geç yılbaşına dek açılmış olacak. Bu noktada, ilk aşamada bir diplomatik temsilcilik veya konsolosluk, ileride büyükelçilik açılacak.

Ancak, metinlerde, iki ülkenin hassas olduğu sözde soykırım, sınırların tanınması adına Kars Anlaşması veya Karabağ sorununun adı bile geçmeden tamamının çözülmesi için bir genel çerçeve oluşturulması ise en çok dikkat çeken noktalardan biri oldu. Dünyaya ilk kez bu görüşmeleri geçen yıl 18 Temmuz’da duyuran Hürriyet’in yine aldığı bilgiye göre, metinlerin oluşturulmasına dek geçen süreçte, Ermenistan ve Türkiye arasında açıklanmayan gizli üst düzey telefon trafiği yaşandı. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, bir kaç kez Ermeni Lider Sarkisyan ile görüştü.

 MUTABAKAT NELER GETİRİYOR

* ‘Protokolün yürürlüğe girmesinden 2 ay içinde ortak sınırın açılması’ ifadesi ile Türk Ermeni sınırı en geç yılbaşına dek açılmış olacak.

* ‘İki halk arasında güven tesisi, mevcut sorunların tanımlanması ve tavsiyelerde bulunulması için tarihsel kaynak ve arşivlerin tarafsız bilimsel incelemesini içerecek diyalogun uygulamaya konulması’ ifadesi ile ortak tarih komisyonu temeli atılıyor.

* ‘Mevcut ulaştırma, iletişim, enerji altyapısından en iyi şekilde istifade edilmesi, tedbirler alınması’ ile karşılıklı kara ve hava yollarının daha etkin olarak kullanılacağı, Türkiye’nin de tarifeli uçuşlara başlayacağı sinyali veriliyor. Tren seferleri de start alacak.

* "İlgili kurumlar arası ilişkilerin desteklenmesi uzman ve öğrenci değişimini teşvik etmek yoluyla bilim ve eğitim alanlarında işbirliği ve taraflara ait kültürel mirasın korunması ortak kültürel projelerin başlatılması" ifadesi ile üniversiteler ve devlet kurumları arasında uzman ve öğrenci değişimine başlanacak. Gerekirse kurumlar, ortak bilim ve kültür komiteleri oluşturacak.

* Van Gölü’ndeki Akdamar Adası’ndaki kilise dahil Ermenilere ait tarihi eserler ve Ermenistan’daki Türk tarihi yapıları bundan böyle daha özenle korunacak.

* 1963 tarihli Viyana Sözleşmesi’ne yapılan atıfla vize almak için bir üçüncü ülkeye artık gerek olmayacak. Türkiye ve Ermenistan’daki diplomatik temsilciliklerden açıldığında karşılıklı vize verilecek.

* Kısa vadede serbest ticaret anlaşmaları yapılacak, karşılıklı vergilendirme kolaylıkları temin edilecek.

* Yine metinde belirtildiği gibi Sürecin sağlıklı işlemesi için Hükümetler arası Komisyon ve alt komisyonlar oluşturulacak. Takvimi ve çerçevesi ise Dışişleri Bakanları tarafından izlenecek, oluşturulacak ve 3 ay içinde onaylanacak.

TÜRKİYE’NİN KAZANDIKLARI

* Protokol metinlerinde Ermenistan bugüne dek hiç çekilemeyen bir noktaya getirildi ve Türkiye’nin sınırlarına saygı gösterip tanıma taahhüdünde bulundu. Bağımsızlık Bildirisi’nde bile Türk topraklarını kapsayacak şekilde Büyük Ermenistan’a atıfta bulunan Ermenistan’ın, BM Şartı, Helsinki Nihai Senedi, Yeni Avrupa İçin Paris Şartı yükümlülüklerine uyacağını bildirmesi bu hayaline kurulu devrin sonu olarak gösteriliyor.

Ayrıca, ‘iki ülke arasındaki mevcut sınırın uluslararası hukukun ilgili antlaşmalarında tarif edildiği şekliyle karşılıklı olarak tanındığını teyit ederek’ ifadesiyle de, Erivan, 1920 Kars Anlaşmasını da artık tanıyacağını kabul etmek zorunda kalıyor. Ancak, bütün bunların Ermenistan’da nasıl bir temel prensip ve yasa değişikliği gerektirip gerektirmediği bilinmiyor.

* Ermenistan’daki PKK varlığı da artık Erivan yönetimince terörist kabul edilecek. Bu da, ‘Hangi nedenle olursa olsun terörizmin tüm biçimlerini, şiddeti ve aşırıcılığı kınayarak, bu tür eylemlerin teşvikinden veya müsamaha görmesinden kaçınılacağını ve bunlara karşı mücadelede işbirliğine gidileceği taahhüdü’ metinleri ile sağlanıyor.

* Yıllardır ortak bir tarih komitesi kurulsun diyen Türkiye bu mutabakatla amacına ulaşmış oluyor. Tarih tarihçilere bırakılıyor. Komisyon 3. ülkelere de açılırken, buna karşı çıkan Ermenistan da ilginç bir şeklide arşivleri açacağı sözünü, "arşivlerin tarafsız bilimsel incelemesini de içerecek şekilde bir diyalogun uygulamaya konulması" şeklindeki ifade ile arşivleri açacağı taahhüdünde bulunuyor.

* Erivan bundan böyle, soykırım iddialarını uluslararası alanda avukatlığını da kolay kolay yapamayacak. Çünkü buda iyi komşuluk ilişkileri anlayışı ile bağdaşmayacak herhangi bir siyaset izlemeyeceklerine dair taahhütlerini yineleyeceklerini" yönündeki ifade ile ortaya konuyor.

ERMENİSTAN’IN KAZANDIKLARI

* Ermenistan için hayat damarı demek olan Türk kara sınırı açılıyor ve Türkiye ile ticaret sağlanıyor. Ermeni Cumhurbaşkanı Sarkisyan’ın, 14 Ekim’deki maç için açılmasını şart koştuğu sınır konusunda Ermenistan hayallerine kavuşuyor.

* İlişkilerin geliştirilmesi protokolünde dördüncü paragraftaki uluslararası kuruluşlardaki karşılıklı işbirliğine yapılan atıfla vetosunu kaldırılabilecek. Yani Türkiye bugüne kadar Ermenistan’a uluslararası kuruluşlarda koyduğu veto ve engellemeleri kaldıracağı sinyalini veriyor. * Türkiye kara ve demiryolu sınırlarını açarak, Kars-Tiflis-Bakü demiryolu projesinin, Ermenistan’ı da alacak şekilde önünü açabilecek.

* Son dönemde enerji alanında dünyanın merkezi olan Türkiye, Ermenistan’ın, doğalgaz, petrol ve su gibi dev projelerin transit geçişlerinde içine alınmasına karşı çıkmayabilecek. Ermenistan’a bölgede kurulu santrallerden enerji aktaracak.

BÄ°R DÄ°ÄžER KAZANAN DA AZERBAYCAN

Protokollerde, uluslararası anlaşmalardan hareketle, ‘sorunların "silah değil, diplomatik yollardan, bölgedeki üçüncü ülkelerin içişlerine karışmama, toprak bütünlüğü ve sınırların dokunulmazlığı ilkelerine saygılı olunması’ ifadeleri ile Azerbaycan’ın Ermeniler tarafından işgal altındaki Dağlık Karabağ probleminde önemli bir aşama kaydediliyor. Metindeki, "Bölgesel ve uluslararası uyuşmazlık ve çatışmaların uluslararası hukuku ve normlar temelinde barışçı şekilde çözümlenmesi hususundaki taahhütlere yapılan ilişkilerin geliştirilmesi protokolüne atıfla, Karabağ’da Ermenistan ciddi bir taahhüdün altına giriyor. Ayrıca diplomatik ilişkiler protokolünde yine, "Tarafların toprak bütünlüğü ve sınırların dokunulmazlığı ilkelerine saygılı olacakları ve bu ilkelere saygı gösterilmesini sağlayacakları taahhüdü de bu konudaki kararlığı net olarak ortaya koyuyor."