İstanbul'da eğitim

Türk okulları dinî (medrese ve onun ilkokul kısmını oluşturan mektep) ve laik olmak üzere iki bölüğe ayrılmışlardı. Birisi erkekler öteki kızlar için iki laik okul, ilk ve orta öğretim için öğretmen yetiştiriyordu. (Dar'ül Muallimat ve Muallimin).

Rumlar'ın ve Ermeniler'in ilk ve orta öğrenim okulları vardı. Yahudi topluluğu, eğitimin Fransızca yapıldığı İsrail Birliği'ne bağlı okullar da arasında olmak üzere, 23 okulun giderlerini karşılıyordu. Ayrıca çok sayıda yabancı okul vardı. Amerikan okulları, erkekler için orta ve yüksek derecede öğrenim veren Robert Kolej (kuruluşu 1863), Robert Kolej'in kızlar için karşılığı İstanbul Kız Koleji (kuruluşu 1871) ve karma eğitimin yapıldığı bir ilkokul olan Gedikpaşa Amerikan Mektebi idiler. 1920'de, Üsküdar'da, görevlerine yeni atanan misyonerlerin kullanacakları dilleri öğretmeyi amaçlayan Mission Language School açıldı. 1920'den itibaren, Amerikan Kız Koleji bünyesinde, hemşirelik kolejine ilaveten, iki yıllık bir ön-tıp ve dört yıllık bir tıp okulu öğretimi vermeye başladılar. Öğrenciler, Amerikan doktorluk ve hastabakıcılık metodlarının pratiğini, resmen 20 Ağustos 1920'de açılmış olan Amerikan Hastanesi'nde yapıyorlardı. Hastane, şehirdeki sivil Amerikalılar'a olduğu gibi Rus sığınmacılara da hizmet veriyordu. 1921-22'de, Tıp Fakültesi'nde 18, Hemşirelik Okulu'nda 24 öğrenci vardı. Rektör Mary Mills Patrick raporunda şöyle diyordu:

‘‘İstanbul gibi, yurtlarından sürülmüş, aç ve işsiz sığınmacılarla dolu bir şehirde akademik eğitim uygun olmuyor. Her köşebaşında bekleyen yoksul Ruslar, sadece aralarına asılmış yorganların birbirinden ayırdığı aileler halinde camilere tıkış tıkış doluşmuş Türk sığınmacılar ve Yakın Doğu Yardım Örgütü'nün öksüzler evindeki Ermeniler ve Rumlar, iknaya gerek kalmaksızın, uygulamalı eğitime büyük gereksinim olduğunun kanıtları. Kolej, bu nedenle, ticaret ve tarım, ev ekonomisi ve öğretmen eğitimi alanlarında iki yıllık kurslar veriyor... Yakın Doğu'nun günümüzdeki yoksulluğunda kadınların çalışması gerekiyor. Bir kimse artık İstanbul'da, Pera'da sadece kadınlar tarafından işletilen bir manifatura mağazasına rastlayabilir.’’

İstanbul'da dört İngiliz okulu vardı. Şişli'deki İngiliz Erkek Lisesi, bunun Beyoğlu'ndaki kızlar için karşılığı, Galata'da bir karma okul ve Kumkapı'da, İngiliz Muhipler Cemiyeti'nin himayesinde gündüzlü bir ilkokul.

İtalyan okulları, birisi erkekler, öteki kızlar için olmak üzere iki okuldan ibaretti ve biri hazırlık, diğeri meslek eğitimi yapıyordu.

Fransız eğitim kuruluşları, bütün öteki yabancı okulların toplamından daha fazlaydı. 17'si ilk ve 6'sı orta öğretim veren okullara 12.000 ila 15.000 öğrenci devam ediyordu.(...)

(İşgal Altında İstanbul. İletişim Yayınları. 1993.)