Ispanaktaki demir ve Temel Reis

Temel Reis bir sahtekar. Utanmaz bir yalancı pehlivan. Ä°ksir satıcısı bir ÅŸarlatan. Amerika'nın en ünlü denizcisinin demir gibi bir saÄŸlığı, çelik gibi bir morali ve kurÅŸundan bir yumruÄŸu var, ama bu istisnai gücü yıllar yılı bizi inandırmak istediÄŸi gibi ıspanağın besleyici erdemlerinden gelmiyor. Onun gibi olmak isteyenlerin de, içinde bulunan ıspanak yapraklarındansa teneke konserve kutusunu yemeleri daha akıllıca olur.Ä°ran'dan gelen bu dikenli bitkide (Arapça ispenah) demir var elbette. Tazeyken 100 gramında bulunan 3 miligram kadar metalle (bir kere piÅŸti mi o da kalmaz), ıspanak, meyvelerin çoÄŸunu geride bırakıyor. Fakat, mercimek gibi sebzelere ya da ÅŸeker, yumurta, deniz ürünleri gibi besinlere göre demir bakımından daha fakirdir. Hele hemoglobine baÄŸlı bu oligo-elementin hem bol miktarda bulunduÄŸu, hem de insan vücudu tarafından çok daha kolay emildiÄŸi etle karşılaÅŸtırıldığında, dağın yanında bir fare gibi kalıyor. Kısacası, bir parça karaciÄŸer ya da domuz sucuÄŸu, kilolarca Temel Reis salatasından daha iyi.‘‘Midenin süpürgesi’’ diye adlandırılan ıspanak, uzun süre sindirimi kolaylaÅŸtırıcı özellikleriyle ün yaptı. XIV. Louis ıspanaÄŸa delicesine tutkundu ve söylentiye göre, GüneÅŸ - Kral, artrozunu iyileÅŸtirme bahanesiyle kendisine bu sebzeyi yasakladığı için doktorunu kovdurmuÅŸtu. Sonra biyokimya devri geldi.1890'lı yıllarda, Amerikalı bir araÅŸtırmacı, bir ıspanak yaprağına otopsi yaptı. Ama sekreteri, hikaye bu ya, demir satırında talihsiz bir daktilo hatası yapmış olacak: Makinenin bir hareketiyle midenin kadife süpürgesi olaÄŸanüstü dozda demir yüklü buldu kendini.Bu basit virgül hatası (3 yerine 30 miligram) sonraları düzeltildi. 30'lu yıllarda Alman bilim adamları gerçeÄŸi ortaya çıkardılar. Ama boÅŸuna... 1933'te Amerikalı çizerler Dave ve Mark Fleischer bu sebzeye dadanmışlardı ve onu yeni kahramanları için bir sihirli iksire dönüştürmüşlerdi bile: Ispanakla beslenen Temel Reis. Ä°kinci Dünya Savaşı'nın hareketsiz günleri boyunca süren milliyetçi propagandalar da gerisini halletti. O günlerde, Amerika'nın ‘‘savaşı bitirmek için yeterince güçlü olduÄŸunu, çünkü ıspanak yediÄŸini’’ duyabilirdiniz.Hopdediks bizi Galyalıların yenilmez olduÄŸuna inandırmıştı. Temel Reis daha da fazlasını yaptı. En az sihirli iksir kadar büyük bir yalan sayesinde, tüm dünyaya ıspanakları yutturdu. Teksas'taki Crystal City'de, bugün hala bu denizcinin üstün baÅŸarısının anısına dikilmiÅŸ Temel Reis heykelini görmeniz mümkün: Onun sayesinde, Amerika'da ıspanak tüketimi % 33 artmış!Her ÅŸeye raÄŸmen, zavallı ıspanak yaprakları üzerindeki lanet kalkmış sayılmaz. Hatadan düzeltiye, düzeltiden hataya, kendisine tutkuyla baÄŸlı olanların tahminleriyle yaÅŸamını sürdürüyor. 1989'da yayımlanan Idees folles, idees fausses en medicene adlı kitabın iki yazarı da kaynaklara baÅŸvurmayı unuttular ve tarihsel gerçekleri hiçe sayarak, Ä°ngiliz T.J. Hamblin'in bu demir yutturmacasını bilim tarihindeki hatalar üzerine 1981'de yazdığı bir sentez makelesinde keÅŸfettiÄŸini iddia ettiler!Temel Reis'in doÄŸduÄŸu yıl, Georges Duhamel ‘‘Hata kuraldır, gerçek hatanın kazasıdır’’ diye yazıyordu. Amerikalılar ve onlarla birlikte bütün dünya aldandı. Ama, gerçeÄŸi söylemek gerekirse, bu sayede bize oldukça hareketli de olsa hiç pas tutmayan bir aÅŸk hikayesi sundukları için mutluyuz. François FeronÂ