Ä°ran’ın modern ve Batılı yüzü KiÅŸ Adası

Basra Körfezi'ndeki KiÅŸ Adası, devasa alışveriÅŸ merkezleri, otelleri ve doÄŸal parklarıyla Dubai'nin tacını elinden almaya hazırlanıyor. 2 milyar Euro'ya mal olması düşünülen lale formundaki dünyanın en ilginç otelinin de inÅŸa edileceÄŸi 50 yıl öncesine kadar yarıaçık cezaevi olan KiÅŸ Adası, ülke genelindeki kanunların biraz daha esnek uygulandığı, Ä°ran Ä°slam Cumhuriyeti'nin ilk serbest ticaret bölgesi.Duvardaki haritada Basra Körfezi'ndeki küçük ada dikkatimi çekiyor. Havalimanına gidip kolayca uçak bileti buluyorum. Terminalde oynayan çocuklar, uçuÅŸ saatini bekleyenler için oyalayıcı oluyor. 5-6 yaÅŸlarındaki çıtı pıtı kız çocukları, oyun sırasında kafalarında iÄŸreti duran eÅŸarpların düşmesine engel olmaya çalışıyorlar. Yanlarındaki kısa ÅŸortlu obez bir erkek çocuÄŸu, dilediÄŸince giyinmiÅŸ, aşırı yaÄŸlı vücudundan fışkıran yaÄŸlarına aldırmadan elindeki dondurmayı ilahi bir vecibeyi yerine getiriyormuÅŸ gibi lüpletiyor.Bir buçuk saatlik uçak yolculuÄŸundan sonra KiÅŸ'e varıyoruz. 45 derecelik cehennem sıcağını hissedince, etrafta neden kimselerin olmadığı anlaşılıyor. Oldukça modern terminalden çıkar çıkmaz bindiÄŸim taksinin klimasını sonuna kadar açtırarak adada turluyorum. KiÅŸ çok eskiden önemli bir ticaret limanıymış. Çin'den Avrupa'ya doÄŸru giden gemilerin içme suyu ihtiyacını karşıladıkları, Basra'nın önemli bölgesiymiÅŸ.YARIAÇIK CEZAEVÄ°YDÄ°Elli yıl öncesine kadar Ä°ranlıların da fazlaca ilgisini çekmemesinin nedeni, eskiden yarıaçık cezaevi olması. Cezalarını tamamlayan mahkumlar, adadan ayrılmak istemeyince adaya olan ilgi artıyor. Zamanla KiÅŸ'in güzel bir doÄŸaya sahip olduÄŸunu duymayan kalmıyor. Ä°ran Åžahı Rıza Pehlevi, Kanarya adalarını aratmayacak KiÅŸ'te yazlık bir saray, eÅŸi dostu için villalar yaptırmayı düşünüyor. Ä°slam Devrimi bu hayalini suya düşürüyor. Bir süre sonra merkezi hükümet Ä°ran'da serbest bölgelerin oluÅŸturulması kararını alıyor. KiÅŸ, Rafsancani'nin de ilgisini çekiyor. 1992'de Free Zone (serbest bölge) projesi KiÅŸ'te hayata geçirilmeye baÅŸlıyor. Aynı yıl Pakistan sınırındaki Belucistan'da yalnızca transit taşımacılık için Çabahar, ağır sanayi yatırımları için Kesm serbest bölgelerini oluÅŸturmak için kollar sıvanıyor. KiÅŸ, on yıl içerisinde büyük bir aÅŸama kaydediyor. Büyük bir bölümü 5 yıldızlı 27 otel, 12 apart hotel, devasa alışveriÅŸ merkezlerinin de olduÄŸu 20 ticaret merkezi, konferans salonlarıyla modern bir çehreye bürünüyor.KiÅŸ'teki bu canlılık yabancıların da ilgisini çekiyor. Ä°sviçreli ve Alman iÅŸadamları Basra Körfezi'ndeki bu projeye kayıtsız kalmıyorlar. Aralarına bir Ä°ranlı sermaye grubunu da alarak oluÅŸturdukları konsorsiyumun hedefi Dubai'nin pabucunu dama atacak büyük bir projeyi gerçekleÅŸtirmek. Bunun için de önemli bir sembol gerektiÄŸine inanıyorlar. Ä°ki milyar Euro'ya mal olacak lale ÅŸeklinde bir otel yapmaya karar veriyorlar. 60'lı yıllarda Ä°ran'dan ayrılarak Almanya'ya yerleÅŸen Sait Ä°brahim adındaki Ä°ranlı bir mühendisin, KiÅŸ için düşündüğü doÄŸa parkı projesinin gerçekleÅŸmesi için her türlü destek sunuluyor. Ortaya OrtadoÄŸu'nun en büyük doÄŸa parkı çıkıyor.YerleÅŸim alanları oldukça düzenli. Dijital kontrol sistemleriyle trafik denetleniyor. AkÅŸama doÄŸru adada hareketlilik baÅŸlıyor. Persian Plajı'na gelen aileler sahilde oturuyorlar. Erkekler mayolarını giyip yüzerken kadınlar ÅŸemsiyelerin altında giysileriyle oturuyorlar. Kadınlar için de deniz sefası düşünülmüş. 50 km’lik sahil ÅŸeridi bulunan adada etrafı duvarlarla çevrili, yalnızca kadınların gidebileceÄŸi iki plaj var. Adanın güneyindeki plaja yalnızca Müslüman kadınlar, kuzeydeki Benuvan Plajı'na da yabancı kadınlar girebiliyor. SaÄŸlam bir güvenlik zırhı oluÅŸturulmuÅŸ. Plajların yakınlarına erkek sinek bile yaklaÅŸtırılmıyor. Yetkililerle görüşüp mutlaka bir fotoÄŸraf çekmek istediÄŸimi söylüyorum. Bunun asla mümkün olmayacağını söylüyorlar. Israrlarım sonucu ertesi gün için izin çıkıyor. Ertesi günü sabırsızlıkla beklerken durumu anlattığım herkes ÅŸaşırıyor. Otel görevlileri gönüllü asistanlık yapmak için sıraya giriyorlar. Bir yetkili nezaretinde kadınlar plajına yaklaşınca kulübeden görevliler çıkıyor. Yazılı izne ve yanımdaki yetkiliye raÄŸmen telefonlarla yeniden ‘‘check’’ ediliyor. Etrafı yüksek duvarlarla çevrili alana girince büyük bir hayal kırıklığına uÄŸruyorum. FotoÄŸraf çekimi için plaja kimse alınmamış. BomboÅŸ ÅŸezlonglar ve kumsalın fotoÄŸrafını çekmekle yetiniyorum. AlışveriÅŸ merkezlerindeki gördüğüm güzel kadınlar yerine, sahilde her tarafı kıllarla kaplı erkek fotoÄŸrafları KiÅŸ'i anlatmaya yetmiyor. MODERN VE MAHREMÄ°skele Plajı'ndaki jetski'lerin üzerinde garip bir ÅŸeyler oluyor. Sahildeki kalabalık da merakla aynı yöne bakıyor. Biraz daha yaklaÅŸtıklarında özel bir kumaÅŸla yapılmış kostümler içerindeki kadınların, eÅŸleriyle birlikte dalgaların içerisinde denizin keyfini çıkardıklarını görüyorum. Åžoför ‘‘çok ÅŸanslısın’’ diyor. Åžimdiye kadar ilk kez oluyormuÅŸ. Neyse diyor, bu baÅŸlangıç. Tüm spor aktiviteleri de düşünülmüş KiÅŸ'te. 50 km’lik bir bisiklet parkuru, deniz sporları ve akla gelebilecek her ÅŸey. Temiz içme suyunun saÄŸlanması için 2 bin yıl öncesine ait yeraltındaki su kanalları büyük bir özenle restore edilmiÅŸ. Havanın dışarıda 45 C olduÄŸu gündüz saatlerinde serinliÄŸi yaÅŸamak için en güzel adres Qanat. TELEVOLE VE DÄ°ZÄ°LERDEN TÃœRKÇE ÖĞRENMÄ°ÅžLER9 yıl sonra ilk kez gittiÄŸim Ä°ran'da en çok ÅŸaşırdığım ÅŸey görüştüğüm Ä°ranlıların mükemmel denebilecek bir Türkçe konuÅŸmaları. KiÅŸ'teki Åžigan Oteli'nin yöneticilerinden DairuÅŸ DaniÅŸmend (32), Tunekabum Ãœniversitesi'nde Ä°ngiliz dili ve edebiyatı bölümünü bitirmiÅŸ. Daha sonra Tahran Ãœniversitesi'nde sosyoloji bölümünde mastırını tamamlamış. Azeri kökenli deÄŸil. Gerçek bir Pers olduÄŸunu söylüyor. Mükemmel Türkçe'sini Türk televizyonlarına borçluymuÅŸ. ‘‘Türkler'i ve ÅŸarkılarını çok seviyorum. En büyük aÅŸkım Ebru Gündeş’’ diyor. KiÅŸ Free Zone Organizasyonu'nda görevli A.T, KiÅŸ'e ait resmi bilgileri verirken Cem Yılmaz esprileriyle muhabbeti takviye ediyor. Ä°statistik ve rakamları verirken birden Gülben Ergen'in Hülya AvÅŸar'a asla rakip olamayacağını iddia ediyor. Tahran'da müzik aletleri satan maÄŸazada çalışan Ãœmit Fahir (21) 10 yaşından itibaren sürekli Türk TV'lerini izliyormuÅŸ. En çok Kerem Görsev'in caz programını beÄŸeniyor. ‘‘Uydu yayınlarını izlememiz hoÅŸ karşılanmayabilir’’ diyen T.K (34) ÅŸunları söylüyor: ‘‘Asmalı Konak burada da çok seviliyor. Buradaki insanların özgürlük taleplerinin geniÅŸ halk kitlelerine yayılmasında Türk televizyonlarındaki eÄŸlence programlarının büyük payı var. Yalnızca Ä°ran'da deÄŸil sürekli gittiÄŸim Arap ülkelerinde de aynı ÅŸeyi görüyorum. Sizin entelektüellerin düşman olduÄŸu Televole tarzı programlar, magazin programlarındaki manken ve sanatçılar bu bölgede özgürlük taleplerinin oluÅŸmasında büyük katkı saÄŸlıyor. Biraz abartılı olabilir ama Ä°ran'da son günlerdeki özgürlük taleplerinin en büyük nedeninin bu olacağını tahmin ediyorum.’’ Valentino butikte sohbetVenek Shopping Center'da ağırlıkla Türk malları satan Valentino MaÄŸazası'nın sahibi (altta ortada) Ahmet Sadri (26) ‘‘Erkekler dilediÄŸi gibi giyinebiliyor. Sokaklarda kadınların yalnızca hicaplı halini görebiliyorsunuz. Oysa modayı günü gününe takip ediyorlar. Burası bir prestij maÄŸazası. Türk, Ä°talyan ve Fransız markaları satıyoruz. Türk malı olmasını özellikle talep edenler var. Giysileri Osmanbey ve Merter'den bizzat seçerek alıyorum’’ diyor. 25 yaşındaki Muhammet Hidayet (saÄŸda) Valentino'da satış elemanı. Kuveyt'te doÄŸmuÅŸ. Kuveyt'in Irak tarafından iÅŸgal edilmesinden sonra ailesiyle Tahran'a yerleÅŸmiÅŸler. Oldukça varlıklı bir aile olmalarına karşın bu iÅŸgalde her ÅŸeylerini kaybetmiÅŸler. Ä°mkanları elverirse Kuveyt'te bir butik açmayı planlıyor. Hiphop'ın yaÅŸam biçimi olduÄŸunu söylüyor. Kendisinden bir yaÅŸ küçük kız kardeÅŸi yalnız başına yaÅŸamak istemiÅŸ. Babası yazılı bir icazet vermediÄŸi için taşınamamış. ‘‘Bizde böyle. Ayrıca evli bir kadın, kocası istemediÄŸi sürece boÅŸanamaz da...’’ Canlı rock, pop yasak enstrüman satışı serbestTahran'da geleneksel müziÄŸin dışında özel izin olmadan canlı olarak pop, rock, caz müziÄŸi icra etmek mümkün deÄŸil. Arabalarda volümü hafifçe açarak müzik dinlenebiliyor. Yasakların nasıl ve hangi ölçüde uygulanabildiÄŸine kimseler de pek akıl erdiremiyor. Tahran'da Cumhuri Ä°slam Caddesi'nde enstrüman ve ses düzenleri satan maÄŸazaların çokluÄŸu dikkat çekiyor. Devasa Roland maÄŸazasının içerisinde elektro gitarlar, davullar, piyanolar sergileniyor. Cadde üzerindeki diÄŸer maÄŸazalarda ne ararsan var. Uzun saçlı müzisyenlerle tanışıyorum. Tahran'da yüzlerce rock, metal grubunun olduÄŸunu öğreniyorum. Ancak özel partilerde çalabiliyorlarmış. Ä°mkanı olanlar da kent dışındaki evlerinde gümbür gümbür müziklerini icra edebiliyorlar.KADIN TÃœCCARIN MÃœCADELESÄ°Cadde üzerinde müzik aletlerinin satıldığı büyük Piruz Pasajı'nda bir kadın dikkatimi çekiyor. Pasajdaki tek kadın dükkan sahibi. Mirhani Sorur, Ä°ran'ın dört bir tarafına gitar satıyor. Bayağı zorlu bir yaÅŸam hikayesi dinliyoruz. Tahran yakınlarındaki Kereç'te tanıştığı biriyle evlenmiÅŸ. Santur imal edip satıyorlarmış. Muhammed (12), Mehdi (8), Sanaz (15), Seher (11) adlarında dört çocukları olmuÅŸ. Bir süre sonra eÅŸiyle anlaÅŸamamış, ayrılmışlar. Mahkeme çocukları anneye vermiÅŸ. O günden sonra bir daha ayrıldığı eÅŸinden haber alamamış. Sorur hanım, kimseye muhtaç olmadan yaÅŸamını sürdürmek için ticaret hayatını tek başına sürdürmeye karar veriyor. Kereç'te babasının verdiÄŸi evi satarak sermaye yapıyor. Çocuklarıyla birlikte baba evine dönüyor. Piruz Pasajı'ndaki dükkanını kiralıyor. BomboÅŸ dükkan, mal lazım, elindeki para yeterli deÄŸil. EÅŸe dosta borçlanıp mal almak için otobüsle Ä°ran'ın doÄŸusundaki Mahabat'a doÄŸru yola çıkıyor. BindiÄŸi araç, Mieni kenti yakınlarında kaza yapıyor. Ä°ki kiÅŸinin öldüğü kazadan sonra gözlerini hastanede açıyor. Kol ve bacağı kırılmış. Zar zor kız kardeÅŸine haber verebiliyor. Ä°ki gün sonra Kereç Hastanesi'ne naklediliyor. Zorlu ameliyatlardan sonra üç ay hiçbir ÅŸey yapamıyor. Kazada üzerindeki tüm parayı almışlar. Ãœstüne hastane masrafları da eklenince borç büyüdükçe büyümüş. Ama yılmıyor, ayaÄŸa kalkar kalkmaz yeniden Mahabat'a gidiyor. Esnaf, Sorur hanımın başına gelenleri bildikleri için yardım ediyor. Uzun vadeli çekler karşılığında epeyce mal alarak Tahran'a dönüyor. Hummalı bir çalışma temposuna giriyor. Ä°ki saatlik mesafedeki Kereç'ten Tahran'a üç vasıtayla gidebiliyor. Sabahları evden çıkarken uyuyan çocuklarını yine akÅŸam uyurken görebiliyor. Büyük kentin sosyal yapısının daha iyi ve çocuklarının yetiÅŸmesi açısından daha faydalı olduÄŸuna karar veriyor. Büyük bir cesaretle, bir taraftan borçlarını öderken evini de Tahran'a naklediyor. Sıkıntılı günlerinde hiç kimseden yardım istemiyor. Epeyce evlililik teklifi almış ama evlenmek isteyenler çalışmasını istemeyince Sorur hanımdan olumlu cevap alamamışlar. ‘‘Erkekler hiçbir zaman büyümüyor. EÄŸer kadın isterse yapamayacağı hiçbir ÅŸey yok’’ diyor.Küçük kızı Seher, arkadaÅŸları arasında annesiyle gurur duyuyor. Sorur hanımın bu mücadelesi kızı Seher'in sınıfındaki iki arkadaşının annesine de cesaret veriyor. Kocalarının baskısından ve dayağından bıkan iki kadın boÅŸanıp ortak fotoÄŸrafçı dükkanı açıyorlar. Â