Ä°nsani geliÅŸmiÅŸlik sıralamasında 11 basamak düÅŸtük

Türkiye, 2001 yılında yaÅŸadığı ekonomik krizin etkisiyle insani geliÅŸmiÅŸlik sıralamasında geriledi. Rapora göre, Türkiye, 2002 yılında 175 ülkeyi içeren insani geliÅŸmiÅŸlik sıralamasında 11 basamak gerileyerek 85. sıradan 96. sıraya düştü.BM Kalkınma Programı'nın (UNDP) hazırladığı ''Ä°nsani GeliÅŸim Raporu'' açıklandı. BM Türkiye Koordinatörü ve UNDP Daimi Temsilcisi Jakob Simonsen raporu açıklamak için Ankara'da düzenlediÄŸi basın toplantısında, Türkiye'nin, AB'ye aday ülkeler ve OECD ülkeleri arasında milli gelir ve insani geliÅŸim bakımından en düşük performans sergileyen ülke olduÄŸunu söyledi.2001 EKONOMÄ°K KRÄ°ZÄ° KÖTÃœ ETKÄ°LEDÄ°Rapora göre, büyük ölçüde 2001 ekonomik krizinin etkileri yüzünden Türkiye 2002 yılında insani geliÅŸmiÅŸlik sıralamasında geriledi. Simonsen, krizin etkisiyle kötü bir yıl yaÅŸanmasına raÄŸmen, orta ve uzun vadeli bakıldığında Türkiye'nin insani geliÅŸim performansında olumlu unsurların da gözlendiÄŸini belirtti. Simonsen, Türk insanının beklenen ortalama yaÅŸam süresinin uzaması ve okur yazarlık oranında hedeflere ulaşılmasının insani geliÅŸmedeki olumlu unsurlar arasında en önemlileri olduÄŸunu ifade etti.      TÃœRKÄ°YE'NÄ°N KARNESÄ° ''ORTA'' UNDP'nin hazırladığı 175 ülkeyi içeren insani kalkınma sıralamasında Türkiye ''orta düzeyde kalkınma gösteren ülkeler'' kategorisinde orta sıralarda yer aldı.  Genel sıralamada bir yıl öncesine göre 11 basamak gerileyerek 85'cilikten 96'ıncılığa düşen Türkiye, kendi kategorisi olan ve 85 ülkeyi kapsayan orta düzeyde kalkınmış ülkeler arasında da 41. sırayı aldı. Gürcistan, Azerbaycan ve Arnavutluk gibi eski DoÄŸu Bloku'nun en gerideki bazı ülkelerinin sıralamada Türkiye'nin üzerinde yer alması dikkati çekti.      YAÅžAM KALÄ°TEMÄ°Z GELÄ°RÄ°MÄ°ZDEN DÜŞÜK UNDP'nin salt ekonomik büyüklüklere dayanan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) yerine, milli gelir rakamlarının yanı sıra, saÄŸlık, temiz ve güvenli su ve gıda elde edebilme, kadınların toplumsal yaÅŸamda eÅŸit fırsatlara ulaÅŸabilmesi, eÄŸitim olanaklarından yararlanabilme düzeyi gibi bir çok sosyo-kültürel kriteri göz önüne alarak hazırladığı üç ana endekse dayanarak hesaplanan insani kalkınma düzeyi insanların yaÅŸam biçimlerini salt parasal ölçülerle deÄŸil ''yaÅŸam kalitesi'' bakımından deÄŸerlendirmeyi amaçlıyor.  Bu açıdan bakıldığında, Türkiye'nin insani geliÅŸme kriteri bakımından milli gelir kriterine göre, geçen yıl 6.974 dolardan 5.890 dolara yüzde 15'lik bir gerileme göstermiÅŸ olmasına raÄŸmen, dünya sıralamasında insani kalkınma düzeyine göre daha yüksekte olduÄŸu görülüyor.  BM Türkiye Koordinatörü Simonsen'e göre, milli gelir bakımından dünya sıralamasında 80. olan Türkiye, insani geliÅŸme endeksi verilerine göre 96. sırayı alıyor. Satın alma paritesine göre milli gelir ile insani geliÅŸme endeksi verilerine dayanarak yapılan sıralamalarda çıkan bu fark Türkiye'deki gelir eÅŸitsizliÄŸinin sonucu olarak deÄŸerlendiriliyor.     UNDP verilerine göre 2000 yılında Türkiye nüfusunun en zengin yüzde 10'luk bölümü toplam GSYH'niyüzde 30.7'sine sahip olurken, en yoksul yüzde 10'un payı ancak yüzde 2.3'te kalmış bulunuyor.  Bu arada Simonsen, gelir dağılımındaki eÅŸitsizlikler dikkate alındığında Türkiye'nin insani kalkınma için ''yoÄŸun çaba gösterilmesi gereken öncelikli ülkeler'' arasında sayılması gerektiÄŸini söyledi.     BORÇ YÃœKÜ Türkiye'nin insani kalkınma düzeyini düşüren etkenler arasında borç yükünün önemli yeri bulunuyor. UNDP raporuna göre, 1998-2001 yılları arasında GSYH'inin yüzde 3.5'unu eÄŸitim, yüzde 3.6'sını saÄŸlık ve yüzde 4.9'unu savunma harcamalarına ayıran Türkiye borç ödemelerine yüzde 15 harcamış. Bu tabloya bakıldığında bütçenin 3 önemli kaleminin toplam tutarının borç ödemelerine ayrılan paranın ancak üçte ikisini aÅŸabildiÄŸi görülüyor. EÄŸitim ve saÄŸlık insani kalkınmanın önemli bileÅŸenlerinden olduÄŸundan, borç ödemeleri yüzünden bu alanlara giden harcamaların azalması Türkiye'nin Ä°nsani GeliÅŸim Endeksini düşüren önemli bir etken oluyor.TÃœRKÄ°YE'NÄ°N ''BÄ°N YIL HEDEFLERÄ°'' UNDP 2003 Ä°nsani GeliÅŸme Raporu'nda, dünya liderlerinin 2000 yılında yaptıkları ve Türkiye'nin CumhurbaÅŸkanı Ahmet Necdet Sezer tarafından temsil edildiÄŸi toplantısında, 2015 yılına dek ulaşılması kararlaÅŸtırılan hedefler doÄŸrultusunda yapılanlar deÄŸerlendirildi. Raporun UNDP Stratejik Politika Yöneticisi Seyhan Aydınlıgil,  Türkiye'nin Bin yıl Toplantısı'nda belirlenen 8 hedefle ilgili kaydettiÄŸi geliÅŸmeleri anlattı.    Aydınlıgil, bazı hedeflerin ÅŸimdiden tutturulduÄŸunu, bazılarının az bir gayretle tutturulabileceÄŸini bazılarına ulaÅŸmanın ise bugünkünden daha büyük bir çaba harcanması gerektiÄŸini söyledi.      Ä°LK HEDEFE AZ KALDI Binyıl Toplantısı'nda belirlenen ilk hedef olan yoksulluk ve açlık çeken insan sayısının yarı yarıya azaltılmasında Türkiye'nin hedefe fazla uzak olmadığı belirtildi.     UNDP verilerine göre, Türkiye'de mutlak yoksulluk olarak belirlenen günde 1 dolardan az gelirle yaÅŸayan nüfusun toplam nüfusa oranının yüzde 2'sinden az olduÄŸunu belirten Aydınlıgil, yüzde 0.5'likbir hamleyle bu durumun düzeltilebileceÄŸini söyledi.     Türkiye nüfusunun yüzde 10.3'ünün ise mutlak yoksulluk sınırının üzerinde günde 2 dolar geliri oluÅŸturduÄŸu yoksulluk sınırında yaÅŸadığı belirtildi.  Yetersiz beslenen çocukların toplam çocukların yüzde 8'ini oluÅŸturduÄŸunu kaydeden Aydınlıgil, bu durumun da az bir gayretle kısa sürede önemli ölçüde iyileÅŸtirilebileceÄŸini bildirdi.      TEMEL EĞİTÄ°MDE HEDEFLER BÃœYÃœK ÖLÇÜDE TUTTURULDU  Ä°kinci hedef olan temel eÄŸitimden herkesin yararlanması konusunda da temel eÄŸitim kurumlarına kayıt oranına bakıldığında ise hedef tutturuldu. Türkiye'de temel eÄŸitim çağındaki nüfusun yüzde 95'inin okula gitmesi saÄŸlandı. Genç nüfusta (15-24 yaÅŸ) yüzde 99.8'lik bir okur yazarlık oranı tutturularak bu hedefe de ulaÅŸtı.      KADIN EŞİTLİĞİ Üçüncü hedef olan toplumsal cinsiyet eÅŸitliÄŸi ve kadının toplumsal konumunun güçlendirilmesinde ise fazla mesafe alınamadı. Bu alanda eÄŸitimde kadın erkek eÅŸitliÄŸi hedefine önemli ölçüde yaklaşılır ve 2005 ile en geç 2015 yılında hedefin tutturulacağına inanılırken, çalışma hayatında ve siyasi temsilde eÅŸitlik hedeflerinde çok geriden geliniyor.     Tarım dışı sektörde her 100 erkek çalışana kadın oranı yüzde 43 olurken, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kadınların temsil oranı yüzde 4.4 gibi çok küçük bir oranda kaldı.     BEBEK VE ANNE ÖLÃœMLERÄ°NÄ°N AZALTILMASI  Hedeflerden 5. ve 6.'sı olan 5 yaÅŸ altındaki çocuklar ve bebeklerle gebelik ve doÄŸum sırasında anne ölümlerinin azaltılmasında Türkiye'nin çok önemli geliÅŸme kaydettiÄŸi ve hedeflere çok yaklaÅŸtığı kaydedildi. 6. HEDEFTE KLASÄ°KLER TUTTURULDU, MODERNLER BÄ°LÄ°NMÄ°YOR Salgın hastalıkların önlenmesi hedefinde ise Türkiye sıtma ve verem gibi klasik hastalıkların denetiminde baÅŸarılı oldu. Sıtmadan ölümler 100 bin kiÅŸide 17, veremden (tüberküloz) ölümler 100 binde 6 gibi dünya standartlarında kabul edilebilir çok düşük rakamlarda kaldı. AIDS ve SARS gibi yeni ortaya çıkan hastalıklarla mücadelede Türkiye'nin durumunu gösteren yeterli veri toplanamadığı bildirildi. UNDP yetkilisi Aydınlıgil, Türk makamlarının AIDS ile ilgili saÄŸlıklı veri toplamaya yeni yeni baÅŸladıklarını vurguladı.      7. VE 8. HEDEFLER ÇOK ÇALIÅžMA GEREKTÄ°RÄ°YOR  Seyhan Aydınlıgil, Türkiye'nin doÄŸal ve çevresel kaynakları koruma karnesinin pek iyi olmadığına dikkat çekti. Ozon tabakasına zarar veren klorofloro karbon gazının yılda 731 ton gibi çok yüksek ölçüde kullanıldığına iÅŸaret eden Aydınlıgil, temiz içme suyuna eriÅŸimin de kırsal kesimde yüzde 86, kentlerde yüzde 81 gibi düşük sayılan oranlarda kaldığını vurguladı. Liderler toplantısında belirlenen son hedef olan kalkınma için küresel ortaklıklar geliÅŸtirmekte de Türkiye zayıf kaldı.GELÄ°ÅžMÄ°ÅžLÄ°K LÄ°GÄ°NDE NORVEÇ BÄ°RÄ°NCÄ°, SÄ°ERRE LEONE SONUNCU UNDP'nin 175 ülkeyi deÄŸerlendiren raporunda, yaÅŸam kalitesi bakımından son sırayı ise Afrika ülkelerinden Sierra Leone aldı. KiÅŸi başına düşen gelir düzeyinin yanı sıra ortalama yaÅŸam beklentisi, saÄŸlık ve eÄŸitim hizmetlerinden yararlanma gibi çeÅŸitli kriterlere göre hazırlanan Ä°nsani GeliÅŸme Endeksine dayanarak yapılan sıralamada, geliÅŸmiÅŸlik düzeyi en düşük olanlar kategorisini oluÅŸturan son 34 sırayı alan ülkeler, Nepal, Pakistan, Yemen ve Haiti istisnasıyla tümüyle Sahra altı Afrika ülkeleri oldu. Genel sıralamada 96. olan Türkiye, kendi kategorisindeki 85 ülkeyi kapsayan ''orta düzeyde kalkınmış ülkeler'' arasında da 41. sırayı aldı. Küba, Meksika, Trinidad ve Tobago gibi Latin Amerika ülkeleriyle, Belarus, Letonya, Litvanya gibi bazı eski Sovyet cumhuriyetlerinin ''geliÅŸmiÅŸler'' kategorisine girdiÄŸi sıralamada, Suudi Arabistan ve Oman gibi iki petrol zengini ülkenin ''orta düzeyde kalkınmış'' ülkeler arasında yer alması dikkati çekti. ''YaÅŸam kalitesi'' ya da ''insani kalkınma düzeyi''nin belirlenmesinde, mutlak ekonomik verilerin yanı sıra bazı sosyokültürel göstergelerin de hesaba katılaması bazı çarpıcı sonuçlara yol açtı.     Ekonomik göstergeler bakımdan orta sıralarda bulunan Botsvana, Kosta Rika ve Namibya, kadın hakları ve kadına verilen deÄŸer bakımından, Japonya, Ä°talya ve Yunanista gibi üst sıradakileri geride bıraktı.      GeliÅŸmiÅŸ ülkeler arasında yapılan ayrı bir sıralamada, okur yazarlık, yoksul sayısının azlığı ve ortalama yaÅŸam beklentileri kriterleriyle ölçülen insani geliÅŸme açısından bakıldığında, Ä°sveç kiÅŸi başına gelir ölçüsüne göre oldukça arkasında bulunduÄŸu ABD'yi geride bıraktı.Â