İlk Meclis'in adı ve acılışı

İstanbul'un 16 Mart'ta işgali üzerine, Heyeti Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Paşa, 19 Mart 1920'de yayınladığı genelgeyle ''Ankara'da, olağanüstü yetkili bir meclis''in toplanacağını duyurur.

Genelgede, ''ulusun bağımsızlığını ve devletin kurtarılmasını sağlayacak önlemleri düşünüp uygulamak üzere ulusça olağanüstü yetki verilecek bir meclisin Ankara'da toplantıya çağrılması ve dağıtılmış olan mebuslardan Ankara'ya gelebileceklerin de bu meclise katılmaları'' istenir.

Bu amaçla yapılacak seçimle belirlenen milletvekilleri ile dağıtılan Osmanlı Mebusan Meclisi'nden kaçarak Ankara'ya gelebilenler, ilk Meclis'te yer alabileceklerdi.
  Â
Mustafa Kemal; 22 Nisan 1920'de Büyük Millet Meclisi'nin açılışını duyurduğu genelgesinde ise bundan böyle ''bütün sivil ve askeri makamların ve bütün ulusun emir alacağı en yüksek kat''ın bu Meclis olacağını kaydeder.
   Â
MECLÄ°S'Ä°N ADI
   Â
Tarihçi, gazeteci-yazar Enver Behnan Şapolyo, Meclis'in adının, Mustafa Kemal'in, Hükümet Konağı'nda Valinin odasında yaptığı toplantıda konulduğunu yazar.

Şapolyo'ya göre, Atatürk,  ''Meclis'in adının 'Meclisi Müessesan' (Kurucu Meclis) olmasını'' istemekte, bununla ''rejimi değiştirebilecek bir Meclis'in kurulmasını sağlamayı'' amaçlamaktaydı. Fakat bundan vazgeçerek, genelgesinde, ''olağanüstü yetkilere sahip Meclis'' olarak bildirdiğini aktaran Mustafa Kemal, toplantıdakilere, düşüncelerini sorar.

''Kurultay, Meclisi Kebir'' gibi cevaplar alan Mustafa Kemal'in, ''Biz burada Kurultay veya Meclisi Kebir adı ile bir meclis kurarız. Fakat Türk milleti, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılmasını bekleyecektir'' deyince, odadakiler hep bir ağızdan, ''Bulduk'' derler. Mustafa Kemal'in ne bulduklarını sorması üzerine, şu cevap verilir: ''Yeni meclisin adını: Türkiye Büyük Millet Meclisi...''
   Â
NEDEN 23 NÄ°SAN CUMA?
   Â
Gazeteci Yunus Nadi Abalıoğlu, Meclis'in aslında 22 Nisan 1920 Perşembe günü açılmasının kararlaştırıldığını, ancak Milli Mücadele karşıtlarının, hareketin başarısız olması için dini kullanmaları ve kendilerini ''şer'an asi'' ilan etmeleri karşısında, açılışın cuma gününe alındığını belirtir.
  Â
Nitekim, ''tatlı ve ılık bir bahar günü'' 23 Nisan'da, Hacıbayram Camii'nde Cuma Namazı kılındıktan, kurbanlar kesildikten sonra; önünde ''ruhani bayrakların taşındığı'' büyük bir topulukla gelinerek, İttihat ve Terakki Kulübü olarak yapılan binada, saat 13.45-14.00'te törenle TBMM açılır.
  Â
Ankara'nın ''muhteÅŸem ve heybetli bir gün'' yaÅŸadığını; ''daha sabahtan herkesin büyük bir bayram sevincine katılmak için evlerinden dışarıya uÄŸradığı''nı anlatan Yunus Nadi, alınan tüm önleme raÄŸmen, camiden binaya güçlükle gidilebildiÄŸini kaydeder.   Â
  Â
''İlk Meclis'' olarak anılacak bu bina, Meclis'in toplanması kararı alındığında henüz hazır değildi ve kiremitleri yerleştirilmemişti. Şapolyo, Ulucanlar'da yapılan bir okul için Marsilya'dan kiremitlerin de yetmemesi üzerine halkın evlerindeki kiremitleri sökerek, Meclis için kucak kucak kiremit taşıdıklarını anlatır.
  Â
Ankaralı marangozlar da toplantı salonuna kürsü yaparlar; salonun aydınlatılması için ise tavana, bir kahvehaneden getirilen kenarları avizeli büyük bir petrol lambası asılır.
  Â
Milletvekillerinin oturacakları sıralar da Ankara Muallim Mektebi (öğretmen okulu) ile Ankara Sultanisi'nden (lise) sağlanır.
   Â
KALPAKLI, FESLÄ°, SARIKLI MÄ°LLETVEKÄ°LLERÄ°
   Â
Meclis, en yaşlı üye sıfatıyla Sinop Mebusu Şerif Bey'in, konuşmasıyla açılır. Şerif Bey, konuşmasında, ''ulusumuzun iç ve dış tam bağımsızlık (istiklali tam) içinde yazgısının sorumluluğunu doğrudan doğruya yüklenip kendisini yönetmeye başladığını bütün cihana duyurarak Büyük Millet Meclisi'ni açıyorum'' diyerek, Meclis'in amacını da açıklar.
  Â
Yrd. Doç. Dr. Yavuz Aslan, Meclis'in ilk toplantısına katılan milletvekili sayısı ile bunların kimler olduğunun kesinlik kazanmadığını belirtir.

Mazhar Müfit Kansu ise ''mebusların adedinin ilk açılışta 115 olduğu''nu belirtir. Kansu, ''bizzat merak ederek saydım, 50 mebus kalpaklı ve 41 mebus fesli ve 21 mebus sarıklı idi'' diye ekler. Kansu, Meclis zabıtlarından 338 mebusun katılması gerektiğini; ancak ''115 mebusun 23 Nisan'da'' Meclis'in açılış günü gelebildiğini kaydeder ve mayıs ayında 62 üyenin daha Meclis'e geldiğini belirtir.
  Â
Yavuz Aslan'ın, İhsan Güneş'ten aktardığına göre, ilk Meclis'te 52 asker, 42 idareci, 39 memur, 32 din adamı (16 müftü, 9 müderris ve 7 şeyh), 30 öğretmen, 16 sağlıkçı (15 doktor, 1 eczacı), 7 aşiret reisi, 4 emniyet mensubu, 2 reji görevlisi ve 1 diplomat ile 102 serbest meslek gruplarından milletvekili bulunuyordu.
  Â
TBMM'nin birinci devresi 23 Nisan 1920'de başlayıp 21 Mayıs 1927'ye kadar sürdü.