İktidar pamuk ipliğine bağlı

‘‘İplik. Alabildiğine geleneksel bir malzeme olmasına rağmen, teknolojiyi simgeleyen metalik bir giysinin özünde; dokumacıların, nakışçıların, terzilerin her ilmiği nasıl inceden inceye işlediklerini resmeden bir Holbein toblosunun sanatsallığında; eşyasını bir sicimle denklemiş sırtında taşıyan bir mültecinin sefaletinde ya da darağacından sallanan yağlı sicimin buz kestirici vahşetinde; her yerde ve her şekilde, kendini ya da birşeyleri birbirine bağlayıp dururken...’’

Bu kez de bir kitapta harfleri sözcüklere, cümleleri sayfalara bağladı.

Mavi Jeans, 2000'e Bir Kala'yı bu kitapla karşıladı: İptidar! Blue jean sektörünün ana maddesi olan ipliğin tarihini anlatan ve iplikle iktidar arasındaki ilişkiyi sorgulayan kitap İzzet Çalışlar tarafından hazırlandı. İçinde giyim, dokuma, pamuk gibi kelimelerin geçtiği, fotoroman, oyun ya da romandan alıntılarla süslenen kitapta zaman, coğrafya, mitoloji ve kumaşın ‘‘pamuk ipliğiyle bağı’’ inceleniyor.

Kitabın neden yazıldığı sorusunun cevabı ise şu: Tekstilciler için herşey iplikle başlıyor, malum. Üründen aldıkları sonuç, deyimin iki anlamıyla da pamuk ipliğine bağlı! Tekstilciler kendileri için olduğu kadar tüketiciler için de her şeyin iplikle başladığını farketmişler. ‘‘İptidar’’ bu yüzden yazılmış. İptidar, herkesin kendi evreninde pamuk ipliğine bağlı bir iktidara sahip olduğunu söylüyor.

İÇİ YÜNLÜ MEYVE

Pamuğun yetiştirilip giyim amaçlı kullanılmasının binlerce yıllık geçmişi var. Ama teknikleri değişip gelişse de pamuktan dokumaya giden yol hep aynı kalmış; pamuk toplanmış, elyafı ayrılmış, eğilip bükülmüş ve iplik olup dokunmuş. Taş devri insanı bu amaçla hayvan kıl ve yünlerini kullanırken, İ.Ö. 8000'de Anadolu'nun Frigya bölgesinde, 6000'de Çatalhöyük'te, 5800'de Meksika'da, üç bin yıllarında Pakistan ve Çin'de ilkel iplik ve dokuma örnekleri görülmüş.

Pamuk, İ.Ö. 700 yıllarında Asur Kralı olan Sennacheib'in Tarihi Olaylar adlı yazıtında ‘‘İçi yünlü meyve’’ olarak tanımlanıyordu. Herodot İ.Ö. 425'te Hindistan üzerine yazdığı notlarda, ‘‘O ülkede yetişen vahşi ağaçlar öyle bir meyve veriyor ki, güzelliği ve kalitesi koyunların giysi yapılan tüylerini geçecek bir ürün oluyor’’ diyordu.

İ.S. ilk yüzyıllarda İpekyolu üzerinden batıya ipekli ve pamuklu dokumalar taşınıyordu. Hindistan'da pamuk ziraati, İ.S. birinci yüzyıldan itibaren yaygınlaştı. Pamuk, 12. Yüzyıl'dan itibaren dikey dokuma tezgahlarından standart yatay tezgahlara, kadınların elişinden Hint icadı pedallı bükme makinesine geçti.

Kolomb 1492'de yeni kıtayı keşfettiğinde Bahama adalarındaki yerlilerin pamuklu giysiler içinde olduğunu gördü. Ona Hint Okyanusu'na ulaştığı fikrini veren buydu. Çünkü o ana kadar sadece Hindistan'da pamuk üreten topraklar olduğu sanılmaktaydı.

17. Yüzyıl'da en yüksek kaliteli pamuklular Batı Hindistan'daydı. Aynı yüzyılda Doğu Hindistan'da Hollanda, İngiltere ve Fransa şirketler kurdular. Mükemmel baskı ve bayamalı Hindistan kumaşları Avrupa'ya girecek bir yol buldu. Hafif olmaları, yıkanabilirlikleri, parlak ve egzotik desenleriyle döşeme, giysi ve sabahlıklarda kullanmak için çok uygundular.

18. Yüzyıl'da sanayi devriminde pamuk endüstrisinin büyük önemi oldu. 1764'de ilk çok bobinli iplik makinesi, 1785'te ilk mekanik dokuma tezgahı, 1793'te de çırçır makinesi icad edildi. Bu makineler Fransız İhtilali sırasında yoksul halkın iş kaybı nedeniyle karşı tavır aldığı aletler oldu. 1844'de ise dönüm noktası sayılabilecek olan merserizasyon işlemi icad oldu. Bu işlem, pamuk liflerini daha sıkı eğerek daha sağlam, ince ve parlak bir iplik elde edilmesini sağlıyordu. 1870'te pamuk ipliğinin boyanmasında çok önemli olan indigo, sentetik olarak yaratıldı.

20. Yüzyıl'da sentetik yöntemler tekstilde birçok alternatif iplik ve kumaşın doğmasına yol açsa da pamuk ekonomik önemini hiç yitirmedi. 1925'te dünyada 16 milyon hektar pamuk ekili alan vardı. 1960'ların sonlarında bu alan beş milyon hektara düşmüştü fakat verim çok artmıştı. Günümüzde sentetik liflerdeki gelişmeye rağmen, pamuk lifleri toplam tekstil liflerinin yüzde 49'unu kapsıyor. Pamuğun tekstildeki hükümranlığı teknolojik gelişmelere rağmen halen sürüyor.

İktidar kimin?

Tarihte ne zaman din toplumsal yapı üzerinde hakimiyet kursa, giysi de ayrı bir önem kazandı. Mesela, 12. ve 13. yüzyıllarda çizgili giysiler Hıristiyan toplumlarında şeytansı kabul edilmişti. Kendini iktidar sahibi gören, ‘‘kullarının’’ giyimini her fırsatta belirlemeye çalıştı. İdeolojinin simgesi haline gelen sivil üniforma örnekleri de sayılamayacak kadar çok; Kuvayı Milliye ruhunun simgesi olan kalpak, Ekim Devrimi'nin Bolşevik kasketi, 70'li yıllarda devrimcilerin parkası... 20. Yüzyıl'da birey kendine ait bir iktidarı olduğununu farketti. Giyim de bireyselleşti. Dolayısıyla bu yeni dünyada iktidar sahibi olan modacı değil, onun yarattıklarını seçen birey... Modacıların işi gün geçtikçe zorlaşmakta, iktidardaki müşterisine her fırsatta daha geniş bir seçim olanağı sunmak zorunda kalmaktadır.

Arkadaşınızı seçin...

Aşağıdaki hayvanlardan hangisinin size arkadaşlık etmesini istersiniz? Seçeneklerden birini hiç düşünmeden tercih edin ve kişiliğinizin gizli kalmış yönlerini ortaya çıkarın.

Papağan:

Dışa dönük, iletişim kurmayı seven, hayat dolu bir kişisiniz. Dikkat etmeniz gereken birkaç küçük nokta bulunuyor; merakınız, birşeyleri tanıma ve yeni tecrübeler kazanma isteğiniz.

Kaplumbağa:

Güvensiz ve kuşku dolu bir insansınız, kışkırtmalara hiçbir zaman uymuyorsunuz. Herhangi bir karar vermeden önce sonuçlarını düşünüyor, olabilecek her türlü soruyu ortaya koyuyorsunuz.

Kaplan:

Kızgın ve diğer insanlardan daha üstün gibi gözüken karakterinizin ardında kendine güvensiz bir kişilik yatıyor. Başkalarından korkmak ve onların görüşleri sizi önce davranmaya itiyor.

Balık:

İçe dönük ve ürkek bir karaktere sahipsiniz, karşılıklı ilişkilerde savunmada kalan kişi durumunda olmayı seçiyorsunuz. Bir anda çok fazla şey öğrenme ve şaşırma korkusu kışkırtılmanıza engel oluyor.

Köpek:

Dengeli bir insansınız, insanlarla olan ilişkileriniz sizin için büyük önem taşıyor. Arkadaşlığa ve sadakate değer veriyorsunuz.

Maymun:

Sevgi dolu, hareketli bir kişiliğiniz var. Etrafınızda bulunan herşeye ve onların görüntülerine değer veriyorsunuz. Sizin için hayatta önemli olanlar aile ve insanlarla ilişkiler.

Kedi:

Bağımsız olmayı seviyorsunuz. İnsanlarla ilk karşılaşmanızdan sonra kuşkularınız yavaş yavaş dağılıyor, eğer onlar da sizin özel hayatınıza saygı gösterir, size karışmazlarsa.

Yılan:

Sakin görünüşünüzün altında zaman zaman kontrolü kaybeden ve ateşlenen bir fırtına yatıyor. Ortaya çıktığı anlarda da hem kendini hem de etrafındakileri şaşırtıyor.