Ä°klim bilim

Avrupa üzerindeki ozon tabakası hızla inceliyorKuzey Kutbu üzerindeki ozon tabakası hızla inceliyor. Atmosfer araÅŸtırmacıları Kuzey Avrupa’daki ozon tabakasının bugüne kadar olmadığı kadar inceleceÄŸi sonucuna vardılar. Özellikle de kayakçıların güneÅŸ ışınlarından korunmaları önerildi. Atmosfer fizikçisi Markus Rex, Avrupa üzerindeki ozonun günden güne azalmasını izliyor. Alfred ÄžWegener Kutup ve Deniz AraÅŸtırmaları Enstitüsü (AWI- Almanya) fizikçisinin görevi dünya atmosferinin ikinci katı olan stratosferi gözlemlemek. Rex, ÅŸu sıralar Kuzey Kutbundaki ozon kaybının araÅŸtırılmasına dayanan "Scout-03" Avrupa projesinin koordine ediyor. ‘03’, üç oksijen atomundan oluÅŸan ve cilt kanserini tetikleyen kızılötesi ışınları çeken molekülün kimyasal formülü. Bu açıdan bakıldığında ozon tabakası dünyamızın UV- koruyucu kremi gibidir. Ä°ncelme çok hızlıFakat ne var ki ÅŸimdi Kuzey Kutbu üzerindeki koruyucu kalkan hissedilebilir bir ÅŸekilde incelmekte. Ozon yoÄŸunluÄŸu, 18-20km’lik yüksekliklerde milyon başına 3,8’den 2,3 parçaya (ppm) düştü. Bir milyon hava parçacığına normalde olduÄŸu gibi neredeyse dört deÄŸil sadece iki 03 molekülü düşmekte. Demek ki ozon tabakası maddesinin yaklaşık olarak %40’ını kaybetmiÅŸ. Ve halihazırdaki kimyasal ve meteorolojik koÅŸullara göre bu sinsi bozulmanın sonu görünmüyor henüz. Önümüzdeki günlerde ve haftalarda Kuzey Kutbu üzerindeki ozon tabakasının bugünü dek olmadığı kadar incelebilecek. Önemli ozon kaybına raÄŸmen "Scout-03" sorumluları henüz Güney Kutbundaki gibi bir ozon deliÄŸinden söz etmek istemiyorlar. 1999/2000 kışında ozon tabakasının en yoÄŸun olduÄŸu 20m yükseklikte ozonun %60-70’i yok olmuÅŸtu. Ä°ÅŸte bu kış aynı rekorun tekrarlanması bekleniyor. Bunun sonucunda dünyaya daha fazla yüksek enerjili UV ışını ulaÅŸacak. Işın miktarı bulut oluÅŸumu ve denizin yüksekliÄŸine baÄŸlı diyen araÅŸtırmacılar kayak yapanlar veya karda dolaÅŸanların her ÅŸeyden önce yanlarına koruyucu güneÅŸ kremi almalarını öneriyorlar. Rekor tekrarlanacak mı?Ozon tabakasındaki incelme, ÅŸiddetli kutup kasırgalarının baÅŸlamasıyla son buluyor. Bu da ancak düşün enlemlerdeki sıcak hava kütlelerinin alçak basınç bölgesine girmesiyle meydana gelmekte. Daha önceki kışlarda bu iklim süreci Ocak veya Åžubatta yaÅŸanıyordu ama bu yıl stratosferde henüz bir ısınma görünmüyor. Arktik kasırgası üç ay kadar geciktiÄŸi için sıcaklıklar eksi 80 derece ve daha da altında seyretmekte. Ve klor, brom ve halon gibi yangın söndürücüleri soÄŸukta daha etkili hale geliyorlar. Kimyacıların dediÄŸi gibi az tepki gösterenden radikal bir biçime dönüştürülmesi gerekiyor. Bu ada Äž78 santigrat dereceden itibaren gerçekleÅŸmekte. Yeraltındaki faktörler iklim için daha tehlikeliÄ°ngiliz bilim adamları dünya iklimi için asıl tehlikenin yeraltından geleceÄŸini öne sürdüler. Ä°klimbilimci Stephen Self şöyle diyor: ‘Dev yanardaÄŸ püskürmeleri teorik olarak insanlık için meteorit çarpmasından daha büyük bir tehlike oluÅŸturmakta. Bu tür bir süper püskürmenin dünya iklimi üzerindeki etkisi en az dünyaya çarpacak bir asteroit kadar büyük olur.’ Ayrıca jeolojik zamanlara göre ölçüldüğünde daha fazla meydana geliyorlar. Bir süper püskürme olasılığı, meteorit çarpmasından beÅŸ ila on misli fazla... Ãœstelik dünyadaki birçok yanardağı küresel etki yapabilecek süper püskürme riski taşımakta. ÖrneÄŸin 1991 yılında Pinatubo’daki püskürme bile üst atmosfer tabakalarında kükürt ve asit bulutları oluÅŸturarak, dünya iklimi üzerinde iki ila üç yıl kadar etkili olmuÅŸtur. Süper püskürmeler bundan 100 misli ÅŸiddetlidir diyor Open Ãœniversitesi’nden Stephen Self. Ve böyle dev bir püskürmenin dünya iklimi üzerindeki etkisi çok daha vahim olabilir. Mesela dünya genelindeki tarımın zarar görmesi yüzünden gıda üretimi aksar ve açlık baÅŸlayabiliyor diye tahmin ediyor araÅŸtırmacılar. Ne var ki ÅŸiddetli bir yanardağı püskürmesini engellemek çok zordur. Hatta gelecekte uzaydan gelecek tehlikeleri modern silah teknikleriyle önleyebilecek insanlık süper püskürme karşısında çaresiz kalacaktır. Â