'İlk doz nişan, ikinci doz düğün...' Herkes yan etkileri konuşuyor, peki uzmanlar ne diyor?

“2. dozun yan etkileri çok ağırmış, arkadaşımı yıktı geçti... 2. dozdan sonra korona oldum günlerce yataktan kalkamadım... Bir hafta sonra 2. doz randevum ama ama yan etkilerinden korktuğum için yaptırmayı düşünmüyorum...“ Bu ve benzeri cümleleri siz de etrafınızda son zamanlarda çok sık duymaya başladınız değil mi?

Peki, 2. doz aşılar gerçekten de duyduğumuz gibi çok daha güçlü yan etkilere mi neden oluyor? Neden bazı insanlar hiç etkilenmediğini söylerken bazıları aşıdan sonra yan etkileri çok ağır bir şekilde hissettiğini dile getiriyor? Gelin bu soruların yanıtını konunun uzmanlarından alalım.

Sağlık Bakanlığı, Covid-19 aşısı sonrası görülebilecek olası yan etkileri şu şekilde sıralıyor.

Yorgunluk, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik gibi hafif yan etkilerdir. Ancak nadir de olsa alerjik reaksiyonların olabileceği göz ardı edilmeden aşı uygulamasından sonra alerjik bir rahatsızlık hissedilmesi durumunda en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması ve hekime yakın zamanda aşı olunduğu bilgisinin iletilmesi unutulmamalıdır.

Uzmanlar, 2. dozlarda yan etkilerin birinci doza göre daha fazla görülmesi normal olduğunu ama bu yan etkilerin insanları korkutmaması gerektiği konusunda hemfikirler.

ABD'de yapılan yeni bir araştırmada da özellikle mRNA aşılarında ikinci dozdan sonra yan etkilerin daha yoğun hissedildiği belirlendi.

Ankara Üniversitesi Enfeksiyon Hastalıkları Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. İsmail Balık, 2. doz aşı için sırası gelen binlerce insanın yan etkiler ile ilgili duyduğu şeyler yüzünden aşılarını yaptırmaktan kaçındıklarını, bunun çok yanlış olduğunu ve kimsenin 2. dozu yaptırmaktan çekinmemesi gerektiğinin altını çiziyor.

Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Alper Şener ise görülen yan etkilerin hiçbirinde yaygın ve hasar bırakacak boyutta bir kümelenmenin söz konusu olmadığını, şu anda görülen yan etkilerin hiç birisinin hastalığın kişilere yaşatacağı klinik tablo ile yarışamayacağını belirtiyor.

• 2. dozda yan etkiler neden daha güçlü oluyor?

• Görülen yan etkiler biz korkutmalı mı? 

• Daha fazla yan etki, daha fazla antikor demek mi?

• Aşı sonrası görülen semptomlar geçirilmiş koronavirüsün belirtisi olabilir mi?

• Neden yan etkiler kişiden kişiye farklılık gösteriyor?

2. doz ve yan etkileri ile ilgili aklımıza takılan tüm soruları konunun uzmanlarına yönelttik ve hurriyet.com.tr'ye özel cevaplar aldık. İşte 9 SORU 9 CEVAP...

'2. DOZU YAPTIRMAKTAN ASLA ÇEKİNMEYİN'

Aşıda ikinci doz sonrası yan etkiler ilk doza göre neden daha fazla görülüyor?

İsmail Balık: İkinci dozda bağışıklık yanıtı birinci doza göre daha fazla oluyor. Çünkü daha önceden tanıdığı bir antijen verildiği için vücudun reaksiyonu daha güçlü oluyor. Bu nedenle genel olarak 2. dozlarda tüm aşılarda yan etki görülecekse birinci doza göre daha fazla görülür. Ama bu yan etkiler insanları korkutmamalı, en fazla soğuk algınlığı ve grip benzeri olur.

Bunu konu çok önemli çünkü örneğin Trabzon sağlık müdürü açıkladı. 2. doz aşı için sırası gelen ama yaptırmayan 5000 kişi olduğunu söyledi. Bu sadece bir ildeki rakam. 1. dozda yan etki yaşayan kişiler 2. dozda daha çok yan etki yaşayacaklarını düşündükleri için aşı olmaktan çekiniyorlar. Ve 1. doz aşının etkinliği kısa sürede kayboluyor. Covid aşıları 2. doz yaptırılmadığı sürece özellikle delta varyantına karşı etkin olmaz. Yani ülkemizde delta varyantı da olduğu için 2. doz aşının mutlaka yapılması gerekir. Bizde de, Amerika’da da, diğer bazı ülkelerde de 2. dozu yaptırmaya çekinenler var. Bunun altını tekrar özellikle çizmek istiyorum. Kimse 2. dozu yaptırmaktan asla çekinmesin.

'İLK DOZ NİŞAN, İKİNCİ DOZ DÜĞÜN'

Alper Şener: Aşılarda oluşan yan etkileri üç grupta topluyoruz. Enjeksiyona bağlı sadece bölgesel, enjeksiyona bağlı yaygın bölgesel ve sistemik olarak. İğne yapılan yerde ağrı, hassasiyet koltuk altı lenf bezi şişmesi en sık bölgesel olanlar. Yaygın bölgesel olanlar; enjeksiyon yapılan kolda ağrı, boyunda sırtta şişlik-sertlik, kolda ısı artışı vb. Sistemik olanlar ise; ateş, bulantı, kusma, halsizlik, iştahsızlık vb. etkiler görülür. Tüm bunların hepsi aslında kişinin vücudunun vereceği tepkiye göre, yani bağışıklık sistemi yanıtına göre değişiyor.

Aşıdan sonra ilk tepki T hücre yanıtı oluyor. İlk dozda kısmi antikor yanıtı oluşur.  İkinci dozda ise asıl aşının hafızaya alındığı yanıt ortaya çıkıyor. İkinci dozda sistemik yanıt daha belirgin olduğu için bazı kişilerde daha yoğun sistemik yan etki görülebiliyor.

Aşılamada ilk dozu söz-nişan, ikinci dozu düğüne benzetebiliriz. Düğünde olası risk daha fazla… Artık taraflar birbirini tanımış oluyor. Bu sistematik ile aslında biz en çok ilk dozdaki yan etkileri düşünürüz çünkü ikinci dozu sorgularız. Nişanda sorun olur ise, düğünü yapıp yapmamak gibi…

'YAN ETKİLER HİÇBİR ZAMAN DAYANILMAYACAK DERECEDE OLMAZ'

Görülen yan etkiler biz korkutmalı mı? 

İsmail Balık: Yan etkiler kesinlikle korkutmasın. 2. dozda görülen yan etkiler tolere edilemeyecek boyutta değil. Hafif ağrı kesicilerle geçiştirilebilir ya da kendi kendine 6-8 saat içinde etkileri kaybolan yan etkilerdir. Bazı kişilerde 2. dozu aldıktan sonra da yan etki olmayabiliyor. Kişinin bağışıklık sitemi ile alakalıdır. Kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Herkesin ağrı ve yan etki algılama eşiği farklıdır. Kimisi daha fazla ağrı hisseder, aynı ağrıyı başka biri şikayet konusu bile etmez.

Şu da unutulmamalıdır, yan etkiler hiçbir zaman dayanılmayacak derecede olmaz. Aşı olanlara yan etkilerini sorduğumuzda çoğunlukla sübjektiftir, ağır objektif bulgular değildir. Özetle görülen yan etkiler bizi korkutmamalı. En ağır yan etki tanımı yapan hastalarda bile etkilerin kısa sürede kaybolduğunu gözlemliyoruz.

Alper Şener: Görülen yan etkilerin hiçbirinde yaygın ve hasar bırakacak boyutta bir kümelenme söz konusu değil. Yan etkilerin görülme sıklığında aşılarda şu mantık işler; eğer hastalığın görülme sıklığı veya komplikasyonları ile yarışacak sıklıkta ve ağırlıkta bir yan etki tanımlanır ise, aşı uygulaması durdurulur. Şu andaki görülen yan etkilerin hiç birisi hastalığın kişilere yaşatacağı klinik tablo ile yarışamaz.

'YAN ETKİLERİNİN TARİFİ DE KATLANILMASI DA KİŞİDEN KİŞİYE DEĞİŞİR'

Neden bazı insanlar aşıdan sonra hiç yan etki yaşamazken bazıları daha güçlü yan etkiler yaşıyor? 

İsmail Balık: Ağrıya tolerasyon nasıl kişiler arasında farklılık gösteriyorsa yan etkilerin tanımı da kişiden kişiye değişir. Bir kişi için çok önemli olmayan yan etki başka bir kişi için çok ağır yan etki olarak tanımlanabilir. Hekim gözüyle baktığımızda tüm aşılardaki yan etkilerin tolere edilebilecek ağır olmayan basit grip ve soğuk algınlığı belirtilerinden farklı olmadığını ve çok kısa sürede kaybolduğunu görüyoruz. Ve bunlar genellikle bir iki gün içerisinde kaybolan yan etkilerdir.

Yan etkilerin kişiden kişiye değişiklik göstermesinin bir başka nedeni de bazı kişilerin bağışıklık sistemi aşıya karşı daha duyarlı olabilir. İşte ağrıya duyarlılık, ağrıyı tolerasyon nasıl kişiler arasında farklılık gösteriyorsa aşıda da bu var. Dolayısı ile kimi yan etki yaşamadım diyor kimisi de beni kötü yaptı, ağır geçirdim diyor.

Yani özetle kişiler arasında sübjektif yan etki tanımlamamasından kaynaklanıyor. İşte ağrıya duyarlılık, ağrıyı tolerasyon nasıl kişiler arasında farklılık gösteriyorsa aşıdaki yan etkilerinin tarifi de tanımı da katlanılması da bu şekilde farklılık gösteriyor. Yan etki bir kişi için hiç önemli bir etki olarak tanımlanmazken başka bir kişi içi güçlü yan etki olarak tanımlanabilir. Yan etkileri tolere edemediğini düşünen kişiler bir sağlık kuruluşuna başvurabilirler. 

Alper Şener: Bağışık yanıt kişiden kişiye değişir, bu nedenle oluşan antikor miktarı ve yan etkide değişir. Hastalığı ağır veya ayakta atlatma çerçevesindeki durumun aynısı aşıda oluşan yan etkilerde de var.

Yan etkiler ne kadar süre sonra kaybolmalı? Ne kadar sürmesi normal?

İsmail Balık: Genellikle çoğu vakada hiç yan etki görülmüyor. Yan etki görülenlerde de 6-8 saat içinde hafifliyor ve maksimum bir-iki gün içinde kayboluyor. Yan etkilerin içinde en çok önemsenmesi gereken anafilaksi dediğimiz ağır alerjik reaksiyon şeklidir. Bu da genellikle ilk kırk beş dakika içinde görülür. Zaten aşılar il sağlık merkezinde bunun için yapılmak zorunda. Ve de aşı yapılan kişilere 30-45 dakika aşının yapıldığı yerden ayrılmaması tavsiye ediliyor. Bu çok çok nadir bir durumdur ve böyle bir durum geliştiğinde ilaçlarla durum düzeltilebiliyor. 

'YAN ETKİLER ÜRETİLEN ANTİKOR MİKTARI İLE ALAKALI DEĞİL'

Daha fazla yan etki görmek bağışıklık sisteminin daha fazla antikor ürettiği anlamına mı geliyor?

İsmail Balık: Yan etkilerin hafifliği ya da azlığı aşının daha az etkili ya da daha çok etkili olduğu anlamına gelmiyor. Yan etkiyle bağışıklık sisteminin ürettiği antikor arasında bir ilişki yok. Hafif etki gösterenler de, çok yan etki gösterenler kadar antikor üretebilirler. 

Aşı yaptırmadan hemen önce ya da sonra virüs kapmış olmak yan etkilerin ağır bir şekilde görülmesine neden olabilir mı?

İsmail Balık: Hayır böyle bir ilişki söz konusu değil. Aşıdan hemen önce ya da sonra virüs kapılmışsa, aşının anlamlı bir etkisi olmaz.

VİRÜS MÜ KAPTIM YOKSA AŞININ YAN ETKİSİ Mİ?

Aşı sonrası görülen semptomlar yan etkiden değil de koronavirüsün belirtisi olabilir mi? 

İsmail Balık: Yani bunun rastlantısal olarak denk gelme ihtimali var. Aşı olmadan birkaç gün önce virüsü almışsa virüse bağlı belirtilerin aşının yan etkileri ile karıştırılması mümkün. Eğer bir kişi aşı olmadan önce tesadüfen virüse maruz kalmışsa, aşı yapılması da kuluçka süresine denk gelmişse (2-10 gün arasında değişir) virüsün belirtileri aşı olduğu günlere denk gelebilir. Koronavirüsün bazı belirtileri aşı yan etkilerine benziyor. Özellikle delta varyantının son zamanlardaki belirtileri soğuk algınlığı belirtilerine daha fazla benzemeye başladı. Yani baş ağrısı, eklem ağrısı gibi belirtiler karıştırılabilir.

Alper Şener: Çok düşük bir ihtimal ama olası… Böyle tanı koyduğumuz hastalar oldu. Genelde insanlar ilk dozda bile hemen korunma şemsiyesine girdiklerini sanıyorlar, ama bu doğru değil. İki dozdan 2 hafta sonra korunmanız başlıyor ama bu da garanti değil…Eğer karşılaştığınız virüs miktarı vücudunuzdaki antikordan fazla ise açıkta kalan virüsler sizi enfekte edebilir. Bağışık yanıt bunun için ek antikor üretir ama bu arada virüs yükü çok yüksek ise, aşıya ve antikora rağmen hasta olabilirsiniz. İşte bu yüzden dolaşan virüs yükü hala yüksek olduğu ve aşılardan kaçabilen varyantlar varken virüs yükünü düşürmek için ısrarla “maske kullanmaya devam” edin diyoruz.

Yan etkileri ağır geçirmek hastalığı fark etmeden geçirmiş olma ihtimalinden olabilir mi?

Alper Şener: Hastalığı geçirenlerde oluşan antikor yanıtı varken kişilere 12 hafta içinde aşılama önerilmiyor. Buradaki çekince aşının tutmama veya bağışıklık yanıtının şaşırıp antikor oluşturamama riskidir. Dolayısı ile fark etmeden korona geçirenlerde 12 hafta içinde aşılama olsa bile yan etkilerin görülmesi veya yaygınlaşması konusunda bir risk artışı olasılığını ben kişisel olarak uzak görüyorum. Çünkü benzeri durumları diğer aşılarda sık yaşıyoruz. Bir fark olmuyor. 

İkinci dozda ağır yan etkiler gören bir kişi 'korona geçirseydi ağır atlatırdı' çıkarımı yapılabilir mi?

İsmail Balık: Kesinlikle hayır, hiç alakası yok.

Alper Şener: Aşı olanlarda görülen yan etki daha güçlü ise asla koronayı da ağır geçirir diyemeyiz. Buradaki mekanizmalar çok farklı… Temel prensibimiz şu olmalı: Hastalığı geçirerek kontrolsüz bağışık yanıt oluşma (örn MIS-C ve MIS-A) riskiniz vb durumlar nedeniyle- kontrollü ve profesyonel bağışık yanıta ihtiyacınız var. Bunu da aşı sağlıyor.