Hokkabazlık

Açıklanması güç, aklın alamayacağı oyunlar gösterme sanatı.

Hokka oyunu gözbağcılığı, el çabukluğu gösterileri içinde en eskisi ve en yaygınıdır. Tersine çevrilmiş üç kap ve ufak bir topun altı boş gösterilen hokkanın içinden çıkması ya da içine seyircilerin top konulduğunu sandığı tersine çevrilmiş hokkanın boş gösterilmesi biçiminde oynanır.

Eski hokkabazların hokka oyunundan başka dikine tutulan sopa üzerinde bir yumurtayı yürütüp sıçratmak, paraları yok etmek ya da çoğaltmak, boş kaptan torba dolusu darı akıtmak, sehpa üzerinde duran boş tastan su dökmek gibi hünerleri vardır. Hokkabazlıkla eşanlamlı kelimeler 'tasbaz', 'şübedebaz', 'gözbağcı', 'ayyar', 'efsunkâr', 'sihirbaz', 'mührebaz', 'yumurtabaz', 'beyzabaz', 'yuvarlakbaz'dır.

Hokkabazlığın Türkiye’ye İspanya ve Portekiz’den göç eden Yahudiler kanalıyla geldiği kabul edilir. Türk hokkabazlığının en önemli özelliği hokkabazların, yanındaki yardımcılarla yaptığı söyleşilerdir. Karagöz ve ortaoyunundaki söyleşmelere benzeyen bu durum Türk hokkabazlığına el çabukluğunun yanında dil çabukluğunu da katmıştır. Söyleşme sırasında ustanın elinde ortaoyunundaki Pişekâr’ınki gibi bir şakşak bulunur. Bununla yardağına vurur. Ayrıca oyun süresince bir deniz hayvanı kabuğunu boru gibi öttürür. Hokkabazlar ayrıca oyun sırasında 'enbân' denilen bir torba da kullanırlardı.

Karagöz, kukla, ortaoyunu gibi hokkabazlık da daha çok İstanbul’da yaygınlaşmıştır. Osmanlı döneminde hokkabazlar gösterilerini şenliklerde, sünnet düğünlerinde, evlerde, ramazan ayında kahvelerde yaparlardı.

Fatih Horhor’da Niyazi’nin Kahvesi, Reşadiye Kahvesi, Draman’da Siirtli Arap Hamdi’nin Kahvesi, Beşiktaş Akaretler’de Halil’in Kahvesi, Nişantaşı’nda Laz Niyazi’nin Kahvesi, Kadıköy’de Yalı ve Koy kahveleri, Pengali’nin Kahvesi, Maltepe’de Hacı’nın Kahvesi, Kasımpaşa’da Nakkaş Mehmet Usta’nın Kahvesi, Şehremini’de Tatar Nuri’nin Kahvesi, Eyüp’te Hacı Musa Kahvesi, Vezneciler’de Afitap Kıraathanesi, Aksaray’da İhsan Bey ve Giritli Necati Efendi kahveleri, Nuruosmaniye’de Nuruosmaniye ve Letafet kıraathaneleri, Saraçhane’de Nuri Baba’nın Kıraathanesi, Tophane’de Karabaş Mehmet’in Kahvesi İstanbul’da hokkabazlık gösterisi yapılan bellibaşlı kahvelerdendi.

Kukla sanatçıları genellikle hokkabazlık da yaparlardı. Tanınmış hokkabazlar arasında Hacı Şahin, yardımcısı Hacı Mehmed, Sarılıkçı Bulgar Karısı’nın oğlu Vasil, Kirkor, Kırmızı Burunlu Murad, kuklacı Marko (Portakaloğlu), Bohor (Marko’nun oğlu), Tatar Nuri, Yasef (Çiçekoğlu), Zati Sungur, Hadi Poyrazoğlu, Nevzat Açıkgöz ve günümüzde de İhsan Dizdar anılabilir.

(Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1994, 4. Cilt)