HIV’le mücadelede 90-90-90 formülü
Güncelleme Tarihi:
UNAIDS’in (Birleşmiş Milletler AIDS Örgütü) bu yılki sloganı “Durumunuzu bilin”. Bununla bilhassa riskli davranışlarda bulunanları HIV testine çağırıyor. Çünkü HIV’i esas, virüsü taşıdığını bilmeyenler yayıyor. Örgütün hedefi “90-90-90” formülünü tutturmak. Yani HIV pozitiflerin en az %90’ının durumlarını bilmesi, bunların en az %90’ının tedaviye erişebilmesi, tedaviyi alanların da en az %90’ında ‘tam tedavi’ sağlanması. Böylece HIV yayılımını durdurmak mümkün olacak. Öte yandan Türkiye’de sadece son iki yılda 4 bin 500 yeni HIV enfeksiyonu saptandı.
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Tuğrul Erbaydar, riskli davranışlarda bulunanların en az 3 ay geçtikten sonra HIV testi yaptırmalarını öneriyor. Erbaydar, HIV pozitiflerin durumlarını öğrendiklerinde tedaviyle hastalıklarının kontrol altına alınabileceğini, böylece de başkalarına bulaşın engellenebileceğini söylüyor. Erbaydar, “Pozitiflerden değil, asıl HIV durumunu bilmeyenlerden korkuyoruz” diyor.
HASTALIĞIN ARTIŞ HIZI YÜKSEK
HIV pozitiflik virüsün varlığı demek. Bu eğer tedavisiz kalırsa, bağışıklık sistemini bitiren AIDS hastalığının gelişmesine yol açıyor. Dünyada her yıl ortaya çıkan yeni HIV olgularının, dolasıyla da tedavinin de etkisiyle AIDS hastalarının sayısı da azalıyor. Bu azalmaya rağmen sayılar hala yüksek. Dünyada toplam HIV pozitif kişi sayısı 37 milyona varıyor. Ama daha önceleri yılda 3 milyondan fazla yeni olgu görülürken, günümüzde bu sayı 1.8 milyona indi. Türkiye, Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde olgu sayısı az olsa da yıldan yıla artış oranı yüksek. Erbaydar, “Dünyada yeni hastaların sayısı azalırken, Türkiye’de artıyor. Sağlık Bakanlığı’na göre, ilk olgunun görüldüğü 1985’den 2017 sonuna kadar 15 bin 54 HIV pozitif ve bin 590 AIDS hastası saptandı. Bu HIV pozitiflerin 4 bin 500’üne son iki yılda tanı kondu. Yani artış hızımız çok yüksek. Ayrıca henüz tanı almamış olgularımız da var” diyor.
TÜRKİYE’DE 16 YILDA YÜZDE 2029’LUK ARTIŞ VAR
Türkiye’de yıllık yeni HIV pozitif olgu sayısında son 16 yılda %2029’luk artış var. 2000-2017’de dünyada yeni olgu sayısında ortalama %36’lık azalma oldu. Afrika’da %24, Kuzey ve Güney Amerika’da %5, Asya’da %27, Pasifik ülkelerinde %7’lik azalma gerçekleşti. Ancak Doğu Akdeniz’de %27, Avrupa’da %20, Türkiye ise %2029 (yani 20 kat artış) yaşandı. 1980-90’lı yıllara kıyasla bugün Türkiye’de saptanan HIV enfeksiyonu olgularının çok daha yüksek oranda kendi vatandaşlarımız arasından çıktığı görülüyor. Erbaydar, “Olguların büyük çoğunluğu güvenli olmayan cinsel ilişki yoluyla HIV bulaşanlar. Bu noktada maalesef ciddi artış var” dedi.
İdeal test merkezi
Prof. Dr. Erbaydar: Kendisinde HIV olup olmadığını öğrenmek isteyenlerin gizlilik endişesi taşımadan başvurabileceği, isterse isim vermeden ve ücretsiz test yaptırabileceği birimler olmalı. Burada test için gelen herkese testten önce ve sonra HIV ve korunma konusunda genel bilgi verilmeli. Test sonucunda HIV olmadığı tespit edilen kişilere bunu bir güvence gibi algılamaması ve güvenli davranması gerektiği vurgulanmalı. HIV pozitif olduğu tespit edilen kişiye de durumun tehlikeli olmakla birlikte kontrol edilebilir olduğu, tedavi koşuluyla olağan hayatını sürdürebileceği anlatılmalı.
HIV’den korunmak için:
* Güvenli cinsel davranışın ne demek olduğunu bilin ve bunu benimseyin,
* Uzun süreli ve karşılıklı tek eşli birliktelik son derece güvenli bir seçenek. Karşılıklı tek eşli birliktelik ne kadar uzun süreli olursa yani partner değişikliği ne kadar az olursa o kadar güvenli.
* Diğer bir güvenli davranış seçeneği de kondom. Doğru ve sürekli kullanmak şartıyla, kondom son derece güvenli bir seçenektir.
* HIV geçişi en çok vajinal, anal ve oral cinsel ilişkiyle oluyor. Bunların olmadığı bir cinsel birlikteliği de güvenli bir seçenek olarak kabul edebiliriz.
* Eğer güvenli davranışları uygulamak, bu konuda karşılıklı uyum sağlamak zor görünüyorsa, bu durumda cinsel birliktelik kurmamak veya bunu ertelemek en iyi seçenek olabilir.