Hava Trafik Kontrolü Sistemi nasıl çalışıyor?

Bu yıl toplam 44 milyondan fazla uçak, ABD’de sayıları 19.500’i bulan havaalanlarından havalanmış olacak. Hava trafiÄŸinin en yoÄŸun olduÄŸu zamanlarda Amerikan hava sahasında havada 5.000 uçak bulunuyor. Bu kadar yoÄŸun trafiÄŸe karşın, hava trafik kontrolü sayesinde kaza sayısı minimum düzeydedir.Hava trafik kontrolörleri, pilotlarla telsiz baÄŸlantısı kurarak, kalkış, yükseliÅŸ, alçalış ve iniÅŸ için hangi rotayı kullanacaklarını bildirirler. Seyir sırasında pilotlar önceden belirlenmiÅŸ rotaları kullanırlar. Kontrolörlerin en önemli görevlerinden biri de uçakların arasında güvenli bir mesafe bırakmaktır. Havaalanları yakınlarında minimum mesafe önden 5 kilometre, dikey olarak 300 metredir; yüksek irtifada uçarken bu mesafeler 7.5 kilometre ve 600 metredir. Uçaklar bir kontrol bölgesinden diÄŸerine ilerlerken, kontrolörler denetimi diÄŸer kontrole aktarır. Ve bu arada "kötü hava" ile karşılaÅŸan pilotların geçici bir süre rota dışına çıkarak kötü koÅŸulları atlatmalarına izin verirler."Serbest uçuÅŸ" önerisiAncak sistem, sıkışık bir trafiÄŸi rahatlatmak amacıyla bütünüyle yeniden gözden geçirilebilir. "Serbest uçuÅŸ", önerilen çözümlerden biridir. Bugün pilotlar sabit rotaları dahilinde zigzaglar çizerek uçarlar. Böylece 30 yıllık hava kontrol sisteminin bel kemiÄŸini oluÅŸturan yer belirleyici iÅŸaretlerin (beacon) üzerinden geçmiÅŸ olurlar. Bunun yerine bazı günler daha düz bir çizgi izlerler veya kuyruk rüzgárından yararlanmak için daha uzun bir yolu tercih edebilirler. Federal Havacılık Dairesi’nden (FAA) operasyon yetkilisi Russ Chew, "Rota konusunda tanınan bu esneklik, pilotlara ne zaman nerede uçmak isterlerse orada uçma özgürlüğü saÄŸlar. Sözgelimi yüksek irtifalardaki kafa rüzgárı saatte 160 kilometre hıza ulaÅŸabilir. Bu rüzgárlardan uzak durmak hem yakıt hem de zaman tasarrufu saÄŸlar" diyor.Kapasite geniÅŸleyecekSerbest uçuÅŸ, hem uçağın içinde, hem de hava trafik kontrol sistemi içinde GPS (Küresel Konumlama Sistemi) radyo vericisi ve ekran içeren uydu navigasyonu gerektirir. FAA, serbest uçuÅŸa kademeli geçiÅŸi düzenlemek için "ulusal hava sahası sistemi" planı hazırlamıştır. Scientific American, Aralık 2004’sayısında yayımlanan yazıda, Chew, "GPS her yerde yaygın bir biçimde kullanılmaya baÅŸladıkça kontrolörler trafik düzenini optimize etmek için uçaklara esneklik tanıyacaklar. Böylece sistemin kapasitesi geniÅŸleyecek" diyor.BUNLARI BÄ°LÄ°YOR MUYDUNUZ?Üç hava rotası merkezi ÄžNew York kenti, Oakland (Kaliforniya) ve Anchorage (Alaska)- Atlas ve Pasifik Okyanusu üzerinde trafiÄŸi kontrol eder. Radarlar bu kadar geniÅŸ bir hava sahasını kapsama alanı içine alamadığı için pilotlar, uçuÅŸ yolları üzerindeki önceden belirlenmiÅŸ noktalara gelince telsizle bulundukları yeri bildirir. Böylece kontrolörler uçaklar arasındaki mesafeyi hesaplayabilirler. Bu mesafe en az 160 kilometre olmalıdır. ABD’deki 26.000 kontrolör haftada 40 saat çalışır. Sık sık mesaiye de kalırlar. Bunların iÅŸ tanımlarında ÅŸu ifade yer alır: "Ä°ÅŸlerin yoÄŸun olduÄŸu zamanlarlarda, kontrolörler hızlı ve randımanlı bir ÅŸekilde çalışmalıdır. Dikkatlerini tümüyle iÅŸe vermeleri yaÅŸamsal önem taşır. Birkaç uçağın ve bunların taşıdığı yolcuların güvenliÄŸinden sorumlu olmanın getirdiÄŸi stres bazı kiÅŸiler için yorucu olabilir." Bugünkü kontrolörlerin çoÄŸu 10 yıl içinde emekli olacaklarından, bunların yerini alacak çok sayıda kiÅŸiye ihtiyaç olacaktır. Ortalama yıllık gelirleri yaklaşık 92.000 dolardır.Onbinlerce küçük, özel uçak küçük havaalanlarından havalanır. Bunlar hava trafik kontrolu tarafından izlenmez, çünkü bunlarda gerekli olan radar ve telsiz donanımı yoktur. Pilotlar görerek uçma kurallarına uymak zorundadır. Bunun için pilotlar yerel uçuÅŸ hizmet istasyonuna uçuÅŸ planını verir, bir altimetre ve bir çift keskin göz yardımıyla uçarlar. En önemlisi, kontrol edilen hava sahalarından uzak dururlar.Â