Hava tahmininde kavram kargaşası ve körlük

Modern toplumların doğru hava tahminine olan gereksinimi giderek artmakta. Bu nedenle, hava tahminleri herhalde en çok sorulan, merak edilen ve tartışılan konulardan biridir. Ama ülkemizde hava tahmini nedir, nasıl yapılır, nasıl değerlendirilir konuları da çok kaotik.Bu nedenle ‘Hava tahminini dışarıdan satın alıyoruz, tahminlerimiz başarılı değil, meteorolojide yeterli meteoroloji mühendisi çalıştırılmıyor’ diyebildiğim için, birileri bana kızdı, hatta hızını alamayıp çamur bile atabildi! Böylece meteorolojide çalışan meteoroloji mühendislerinin oranının, yüzde 3 olması gibi bir yanlışın sürüp gitmesi için gündem değişsin istendi. İşin aslını arayıp soran da çıkmadı. Bir Japon deyişine göre, ‘Yalan atla gider, gerçek yürür. Fakat yine de tam zamanında yetişir.’ Bu yüzden şu an bazı bilimsel gerçekleri yetiştirmemiz gerekiyor.Bunun için mevcut kaosu yararlı bir kaosa dönüştürecek bazı kavramlara açıklık getirmek istiyorum: Önce, ‘Hava tahmini, bir andaki hava durumundan faydalanarak, atmosferin ilerideki durumunu belirlemektir.’ Yazının bundan sonraki kısmını bu tanımı hatırlayarak okuyun lütfen.GERÇEKLER ÖĞRENİLİNCE ZANNETMELER BİTERHava tahmini yapmak için önce meteoroloji istasyonlarında aynı anda yapılan gözlemler, hızla bölgesel ve küresel merkezlere gönderilir. Buralardan bütün ülkelere dağıtılan meteorolojik gözlemler, mevcut hava durumunun doğru olarak tespit edilebilmesi için analiz (diaognastik) edilir. Sonra da belli bir sistem dahilinde derlenerek analiz (asimile) edilmiş olan gözlemlerden faydalanılarak, atmosferin ileriki durumunu gösteren hava tahmin haritaları (prognastik kartları) hazırlanır. Daha sonra bu tahmin haritalarını oluşturan sayısal bilgiler, birçok ülkede olduğu gibi (ne zaman, nereye, ne kadar, ne olasılıkla yağış düşecek gibi) daha kesin ve noktasal hava tahminine dönüştürülür; ya da bizde olduğu gibi bu tahmin haritaları doğrudan yorumlanarak ‘yer yer’, ‘zaman zaman’ gibi muğlak ifadelerle dolu ‘hava tahminleri’ hazırlanır. Ülkemizde prognastik kartlar hazırlanamadığı için, yıllardır başka ülkeler tarafından birkaç gün sonrası için hazırlanan hava tahmin haritalarını olduğu gibi kullanarak sadece yorum yapabiliyoruz. Diğer bir deyişle, ‘hava tahmini, başkalarının hazırladığı hava tahmin haritalarına bakıp yorum yapmak’ değildir. Ülkemizde ben dahil olmak üzere herkes bu işi yıllardır böyle yapıyor. Huzeyl’e göre ‘Gerçekler öğrenilince, zannetmeler biter’miş...Şimdi meteorolojiden yapılan yazılı açıklamayı okuyup benden daha farklı bir şey söyleyip söylemediklerine siz karar verin lütfen: ‘Meteoroloji Genel Müdürlüğü, hava raporlarının satın alınmadığını, Türkiye’nin de üyesi olduğu Avrupa Orta Vadeli Hava Tahmini Merkezi’nden (ECMWF) gelen raporların kullanıldığını açıkladı. Açıklamada, ECMWF’e aidat ödendiği belirtildi. Başka bir anlatımla, satın alındığı iddia edilen sayısal tahminler son birkaç yıldan beri değil yaklaşık 30 yıldır kurumumuzca kullanılmaktadır.’ (Zaman, 9/5/04)Yıllardır dile getirdiğim başka bir eleştiri ise: ‘Şimdiye kadar DMİ doğru yöneltilip kalifiye elemanlarla donatılabilseydi, dışarıdan aldığımız meteorolojik verilerle kendi sayısal tahmin modelimizi çalıştırıp ülkemiz için çoktan noktasal hava tahminleri üretebilirdik. Sonra biz de modelimizin ürettiği hava tahmin haritalarını web’e koyup halkımızın kullanımına sunabilirdik. (Örneğin, bkz. http://www.noa.gr/~telefleu/bolam/index.htm)Şimdi bu konuda yapılan bir özel açıklamada şöyle deniyor: ‘Sayısal Hava Tahmini Şube Müdürlüğü’nde şu an için altı meteoroloji mühendisi, iki matematikçi ve bir makine mühendisi çalışmakta. Bu meteoroloji mühendislerinden biri İngiltere’den doktoralı. Süper bilgisayarın işletilmesinde de şu an için karşılaşılan bir sorun bulunmamakta. Şu ana kadar edinilen tecrübede ise MM5 model tahminlerinde önemli bir tutarsızlığa rastlanılmamıştır. Hatta ECMWF tahminlerinden, çözünürlüğünün yüksekliği sayesinde çok daha başarılı olduğu görülmekte. Ama MM5 tahminleri sadece meteorolojinin intranetinde yayımlanmaktadır.’ Görüldüğü gibi iş ehline verildiğinde 30 yıl sonra da olsa son 5 yıldır olumlu yönde bazı gelişmeler var. İnşallah meteoroloji yetkilileri veya Sayın Bakanımız teveccüh gösterir de MM5 tahminlerinin internette halkın kullanımına sunulması için bir 30 yıl daha beklemeyiz. YAĞIŞ TAHMİNİ NE ZAMAN YAPILMAMIŞ OLURHava tahmininde başarı konusuna gelince... Tahminleri değerlendirmek için kullanılan metotların birinde, golf oyunundaki gibi, düşük kötü puanlar daha iyidir. Eğer sıcaklık tahmininiz 10 derece, fakat gözlenen 7 derece ise, tahmininizden 3 kötü puan alırsınız. Yağışta puanlama, verilen yağış miktarı ve olasılığına dayanır. Eğer tahmininiz doğru yağış miktarı kategorisinde ise kötü puan almazsınız. Farklı her bir kategori için 5 kötü puan alırsınız. Tüm başarı değerlendirme yöntemlerinde, yağış tahminindeki başarı tahmin edilen yağış miktarına göre hesaplanır. Bu durumda belli bir zaman içinde metrekareye düşecek olan yağış miktarı tahmin edilip verilmezse, yağış tahmini yapılmamış demektir!Bazılarımız Türkiye’de yapılan hava tahminlerini çok başarılı bulabilir. Ama bu konuda eğitim görmüş, dünyadaki uygulamaları bilen insanların bakışı çok farklıdır. Bu durumda ‘Türkiye’de günlük tahminlerde yüzde 100, 3 günlük tahminlerde yüzde 98, haftalık tahminlerde ise yüzde 95 başarı yakalandı’ gibi açıklamaları doğru bulmuyorum. Hatta bu tür açıklamaların, ülkemizde meteorolojinin gelişmesine engel olduğuna inanıyorum.Şahıslar ve iktidarlarla ilgisi olmayan bu tür eleştirilere, bir akademisyen olarak görevim olduğu gibi, bir vatandaş olarak da hakkım olduğuna inanıyorum. Bu yüzden bunların, bir kere de herhangi bir menfaat beklenmeden, samimi olarak yıllardır söylenegelen uzman görüşleri olarak ülke yararı için değerlendirilmesini hassaten arz ve rica ederim.