HAPI NASIL YUTALIM? | Ne yöne yatarsam ilaç hızlı etki eder?

Physics of Fluids adlı bilimsel dergide yayımlanan yeni bir araştırma, vücut pozisyonunun hapların tesiri üzerinde önemli etkisi olduğunu gösterdi. 

ABD'nin Johns Hopkins Üniversitesi'ndeki bilim insanları, hapların midede nasıl çözündüğünün MR cihazıyla gözlemlenmesine dayanan bir bilgisayar simülasyonu oluşturdu. Dört farklı duruş incelendi. Bu duruşlar dik durmak, sırtüstü yatmak ve sağa ya da sola uzanmaktı.

Genel olarak, bir hapın vücudu etkilemeye başlaması için geçen süre, hapın yapısına ve kimyasal bileşenlerine bağlı olarak tipik olarak 15 dakika ile bir saat arasında değişiyor. 

-- Hap içtikten sonra sağ tarafa doğru dönerek uzanmak hapın 10 dakikada çözünmesini sağladı. Bu seçenek en iyisiydi. Sağınıza yaklaşık 45 derecelik bir açıyla eğilmek bir hapın çözülme ve on iki parmak bağırsağa girme hızını büyük ölçüde hızlandırıyor.

-- İkinci sırada dik durma vardı.

-- Üçüncü sırada sırt üstü yatmak yer aldı. Her iki duruşta da süre 23 dakikaya kadar çıktı.

-- Sol tarafa doğru uzananlarda ise, hapın tamamen çözünmesi 1.5 saati geçti. Araştırmacılar bu farkın nedeninin midenin anatomik yapısı ve yerçekiminin olduğunu düşünüyor.

Johns Hopkins'te makine mühendisliği profesörü ve biyomekanik uzmanı olan kıdemli yazar Rajat Mittal, yaptığı Rajat Mittal, “Vücut duruşunun hapın çözünme oranına bu denli etki etmesi şaşırtıcı. Bundan sonra her hap içtiğimde bu aklıma gelecek” dedi ve bu araştırma sonuçlarının yaşlı veya yatağa mahkûm kişilerin bakımında önemli olabileceğini söyledi. 

Hap içerken sadece vücudun pozisyonu kadar daha başka faktörler de öne çıkıyor. Peki ilaç içerken en çok hangi hataları yapıyoruz?

--İlacı su haricinde başka sıvılarla alabilir miyiz?
--Her hap çiğnenerek tüketilebilir mi?
--İlaçlar ikiye bölüp içilir mi?
--Kapsül hapların sadece içi tüketildiğinde sorun olur mu?
--Hap içmekte zorlananlar ne yapmalı?

Gastroenteroloji uzmanı Doktor, Öğretim Üyesi Özdal Ersoy neden vücudun duruş pozisyonun bu kadar etkili olduğunu şöyle açıkladı:

“Diyafram üstünde ya da altında olan kalp, karaciğer, dalak gibi içi dolu organlarımız vücudumuzun sağ ve sol taraflarda simetrik olarak bulunmazlar. Vücut pozisyonu değiştikçe bu organların içi boşluklu organlarımız olan mide ve bağırsaklarımızın üzerinde yarattıkları mekanik basılar değişir. Yine ayrıca içi boşluklu organ olan midemiz ve bağırsaklarımızın içindeki sıvılar da vücut pozisyonuna göre yerçekiminden farklı derecelerde etkilenir. Sol tarafa yatıldığında, mide solda olması sebebi ile, yerçekimi etkisinin de azalması ile rahatlıkla genişler ama mide içi sıvılar ya da gıdalar mide içinde daha az hareket edeceği için midenin boşalma süresi uzar. Bu durum mide kaslarını rahatlatıp mide hareketlerini azaltacak bir mekanik etkiyle sonuçlanır. Bu durum da aldığımız kapsül ilaçların çözünmesi ve emilim sürelerini uzatır.”

Ersoy, kişinin ayaktayken veya sağ tarafına doğru yattığında ise midenin komşu organı olan karaciğer baskısından dolayı genişlemesi daha az olabileceğinden ve ayaktayken de bu duruma yerçekimi de eşlik ettiğinden mide içeriği hızlı hareketler eşliğinde ve kısa süre içinde ince bağırsağa itildiğini, bu mekanik hareketlerin de kapsüllerin daha hızlı çözülmesine yardımcı olacağını ifade etti.

HAP YUTTUKTAN SONRA HAREKET ETMEK İLACIM EMİLİMİNİ ARTTIRIR

İlaç aldıktan sonra sağa yatan bir kişide mide içeriğinin bağırsağa geçmesinin hızlandığını, ince bağırsağa geçen içerikteki ilaçların hızlı emileceğini belirten Gastroenteroloji uzmanı Prof. Dr. Cengiz Pata, ilaç içtikten sonra hareket etmemizin de emilimi hızlandırdığını, ayakta iken ya da hareket halinde iken alınan ilaçların ve gıdaların mide hareketliliği hızlı olacağı için çabuk emildiğini sözlerine ekledi. 

İLACIN GEÇ ÇÖZÜNMESİ DAHA GEÇ TESİR EDECEĞİ ANLAMINA MI GELİR?

Mesela bir ağrı kesici aldık ve sol tarafa yattık. Bunun anlamı ağrımız 100 dakika sonra mı kesilecek?

Ersoy, ilaçların etki sürelerinin birçok faktöre bağlı olduğunu, bu faktörlerden bir tanesinin de, ilacın alındıktan sonraki vücut pozisyonu olduğunu belirtiyor ve ilaç kapsülünün geç çözülmesinin etkisinin geç başlayacağı anlamına gelmediğini belirtti ve ilacın nasıl alınması gerektiğine dair doktor önerilerine uyulması gerektiğini vurguladı. 

Ersoy, hekimlerin önerilerinin ise çoğunlukla “İlacınızı bol suyla alın, aç/ya da/tok alın, tableti eritip alın’ ya da aldıktan sonra 30 dakika yatmayın, oturun, uzanmayın’ şeklinde olduğunu ama asıl sorunun genelde hekime danışılmadan ezbere dayalı ilaç alımlarında vücut pozisyon önerilerine uyulmamasının ilaçların etkinliğinin başlama sürelerini olumsuz etkileyebildiğini belirtti. Bu konuda farkındalık yaratılarak toplumun bilgilendirilmesi gerektiğini vurguladı.

İlaçların içilme şeklinin de emilimi için son derece önemli olduğunun altını çizen Pata; ilaçların sıvı, granül, toz, granül, kapsül ve tablet şeklinde olabileceğini, ilaç molekülünün büyüklüğünün, suda ya da yağda eriyebilme özelliğinin, asidik veya bazik olmasının ilaç emilimini etkilediğini sözlerine ekledi. 

PROSPEKTÜSTE YAZMIYORSA İLACI BÖLEREK YUTMAYIN, KAPSÜLÜNDEN ÇIKARMAYIN

Özellikle kapsüllü hapları yutamayan insanlar var. Kapsülünden çıkarıp tozunu içiyorlar ama böyle tüketmek sağlıklı mı ya da hapın etkisini azaltır mı? 

Ersoy, kapsülü çıkarıp içindeki toz ilacı suyla içmenin doğru bir yaklaşım olmadığını çünkü bazı ilaçların etkinliğinin tükürük ve mide salgılarından olumsuz etkilendiğini söyledi.

"İlacın, ana etken maddesinin ilacın mideden ince bağırsağa geçene kadar kapsül ya da mide asidinden koruyan kaplama maddesi ile korunması gerekir. Kapsül ağza ya da suya boşaltılıp içildiğinde ilacın etkinliği azalabilir."

“İlacın etken maddesinin özelliğine göre ilaç şekli oluşturulur. Örneğin asidik ortamda yıkılacak bazik ilaçlar kapsülle sarılarak mideden etkilenmeden geçmesi sağlanır ya da mide asidinden etkilenip ön metabolitten emilecek hale gelmesi gereken ilaçlar tablet şeklinde hazırlanır” diyen Pata da, bu nedenle ilaçlarımızı olduğu şekli ile içmemiz gerektiğini belirtti.

Bazı hapları çiğneyerek yutmak zehirlenmelere yol açabiliyor. Hangi hapları özellikle çiğnememek ya da ezerek toz haline getirmemek gerekir? 

Yutulduktan sonra sadece ince bağırsakta çözülmesi hedeflenmiş ilaçların olduğunu bu ilaçların ancak ince bağırsak sıvıları ile ancak eriyebildiğini belirten Ersoy, bu ilaçların kırılıp, ezilip ya da bütünlüğü bozularak içildiğinde, ilaç fayda vereceğine zarar verebileceğini çünkü ezilerek ya da kırılarak bu tip ilaçlar içildiğinde, ince bağırsağa ulaşmadan etken madde öncesinden yayılıp etkinliğini azaltacağını, dolayısıyla ilacın boşa içilmiş olacağını söyledi.

Ersoy, özetle ilaçların prospektüslerinde eritilerek ya da kırılarak içilebilir şeklinde bir ibare taşımadığı sürece kesinlikle ezilerek, kırılarak, toz haline getirilerek içilmemesi ya da emilmemesi gerektiğini önemle vurguluyor. 

Gastroenteroloji Uzmanı Dr. Şule Namlı Koç da bazı ilaçların mide asidiyle çok hızlı bir şekilde parçalandığı için üzerleri draje ile kaplandığını ya da kapsül ve film tabletler şeklinde olduklarını, bu ilaçların çiğnenmeden ve bol suyla alınması gerektiğini belirtti. 

Koç, ayrıca mide asidine maruz kalınmak için ilaçların bölünmeden yutulması gerektiğini, çünkü alınan bölünmüş ilacın mide asidini de artırarak kişiye zarar verebileceğini ifade etti. Koç, bu nedenle ilaçların parçalanarak yutulması ya da kapsülünden çıkarılarak yutulmasının doğru olmadığını ifade etti.

İlaçların emilmesinde bütünlüğün son derece önemli olduğunu, ilk geçiş etkisinin emilmeden önce, emilirken veya sistemik dolaşıma katılmadan önce ilacın etkisini kaybetmesi olduğunu belirten Pata, en önemli şeyin, ilacın mide asidi ve enzimleri tarafından yıkılması olduğunu, ilaçların kırılarak ya da bütünlüğü bozularak toz halinde alınmasının ilacın emilimini azaltacağını, bunun da kaçınılmaz olarak yetersiz tedaviye yol açabileceğini sözlerine ekledi.

SU HARİCİNDEKİ DİĞER İÇECEKLER İLACIN ETKİSİNİ AZALTIR

Hapı yutmak için suyun haricinde gazlı içecekler ya da kahve, çay gibi sıcak içecekleri tercih edenler de oluyor. Bu şekilde tüketimin zararları nelerdir?

Ersoy bu sorumuza şu sözlerle yanıt verdi:

“İlaçlar, asiditesi nötr olan su ile içilmelidir. Kahve, çay, gazlı içeceklerin hem asit dereceleri hem de ısıları sudan farklı olduğu için ilaçların farmakodinamiklerini bozabilirler. Su dışındaki sıcak ya da soğuk gazlı ya da gazsız içeceklerle ilaçları içmek ilacın etkinliğini azaltabilir, sindirim sistemi mukozalarına yapışarak lokal yan etkilere de (ülser ve kanama gibi) yol açabilirler.”

• İlaçlar mümkünse prospektüslerinde belirtildiği şekilde içilmelidir.
• Bol su ile içmek ilacın özellikle yemek borusu ve mide duvarına yapışmasına ve zarar vermesine engel olur. 
• Özellikle ilaçlar susuz yutulduğuna boğaz ya da yemek borusunda takılma riskleri gelişir.
• Özellikle bazı antibiyotikler, kemik erimesi için kullanılan kalsiyum ve türevlerini içeren ilaçlar, ya da potasyum içeren ilaçlar susuz içilmemelidir.Mümkünse ilaçlar yutulduktan sonra bir süre yatılmaması önerilir.

Doktor, Öğretim Üyesi Özdal Ersoy

• İlaçlar mümkünse prospektüslerinde belirtildiği şekilde içilmelidir.
• Bol su ile içmek ilacın özellikle yemek borusu ve mide duvarına yapışmasına ve zarar vermesine engel olur. 
• Özellikle ilaçlar susuz yutulduğuna boğaz ya da yemek borusunda takılma riskleri gelişir.
• Özellikle bazı antibiyotikler, kemik erimesi için kullanılan kalsiyum ve türevlerini içeren ilaçlar, ya da potasyum içeren ilaçlar susuz içilmemelidir.Mümkünse ilaçlar yutulduktan sonra bir süre yatılmaması önerilir.

Doktor, Öğretim Üyesi Özdal Ersoy

İLACI NASIL YUTALIM?

"Midede gıdaların, ilaç emiliminin olmadığını, ince bağırsaklarda bulunan villus denilen çıkıntıların ve üzerinde bulunan hücrelerin emilimi sağladığını ve bu alanın yaklaşık iki futbol sahası büyüklüğünde (200 m² kadar) olduğunu belirten Pata, bu genellemeye uymayan nadir ilaçların da olduğunu, mide içeriğinin vücudun en asidik olduğu ortam olduğunu ve bu ortamda asit karakterli ilaçların eriyip emilebildiklerini ifade etti. Pata, bu tip ilaçların aç karnına alınmasının son derece hasar yaratıcı etkiye sahip olduğunu söyledi ve bu konuda herkesin dikkatli olması gerektiğini vurguladı. 

SUSUZ İÇERSENİZ YEMEK BORUSUNA YAPIŞABİLİR

Bazı ilaçların susuz içildiğinde yemek borusuna yapışabileceğini ve o alanda yaralara yol açarak ciddi ağrı ve kanamaya yol açabileceğini belirten Koç, hapı yutmak için suyun haricinde gazlı içecekler ya da kahve, çay gibi sıcak içecekleri tercih edenler de olduğunu söyledi. Bu şekilde tüketimin zararlarını ise şu sözlerle aktardı:

“Süt ve süt ürünleri genel olarak ilaçların ve antibiyotiklerin emilimini azaltır. Alkol, çay ve kahvede bulunan kafein de bu ilaçları etkisiz hale getirir. Bu nedenle ilaçların genel olarak bol su ile alınması önerilir. Bu kurallara dikkat edilmezse tetrasiklin grubu bazı antibiyotikler ve diğer ilaçlar yemek borusuna takılabilir. Bu nedenle hap alırken içeceklere dikkat edilmesi gerekir.”

Pata da bazı antibiyotiklerin sütle beraber alındığında süt proteinlerine bağlanıp emilemediğini, suyun nötr ve proteinsiz bir sıvı olduğu için ilaç yutarken kullanılacak en ideal içecek olduğunu belirtti. İlaçları bol su ile içilmesinin ve doktorunuzun ilacın nasıl alınacağı yönündeki uyarılarının son derece önemli olduğunu hatırlattı ve ekledi: 

“İlacı bol su ile almak aynı zamanda böbrek hasarını da önleyici olacaktır. Daha önemlisi biliyoruz ki bazı ilaçlar gastrointestinal sistemde yapışarak ülserlere ve mukozal hasarlara neden olur.. Bu tip ilaçların yemek borusuna yapışmamaları için bol su ile alınmalıdır. Mide etkisini azaltmak içinse aç alınmalıdır.”