Güverte

Denizde deprem

Sualtındaki toprak kaymaları ve volkanik patlamalar, kıyıları yok eden dev dalgalara neden oluyor.

Deniz altında, kıyısında ya da yakınında olan depremler, korkunç deniz kabarmalarına yol açabiliyor. Tsunami, deprem nedeniyle oluşan dev yıkıcı dalgaların Japonca adı. Sismik deniz dalgası olarak da bilinen bu dalgalar genellikle yer yüzeyinden 50 kilometre derinde ve Richter ölçeğine göre 6,5'un üzerinde olan depremler sonucu oluşuyor. Deniz dibinde ya da kıyılarda gerçekleşen toprak kaymaları ya da yanardağ püskürmeleri de bu dalgalara neden olabiliyor.

Okyanuslardaki derin sularda dalga boyları 100- 200 kilometre gibi devasa boyutlara ulaşabiliyor, dalga yükseklikleri ise 0,3-0,6 metre gibi küçük bir düzeyde kalıyor. Bu yüzden okyanus ortasındaki bir gemi bu dalgalardan etkilenmiyor. Ancak dalgaların tehlikesi kıyıya yaklaştığında ortaya çıkıyor ve yıkıcı bir özellik alıyor.

Kıyıya yaklaşan dalgaların sığlaşan zeminle sürtünme nedeniyle hızları azalıyor, dalga boyları kısalıyor, dalga genleri artıyor ve kıyılarda suyun yüksekliği, 10 -15 dakikada 30 metreye kadar ulaşıyor. Dalgaların kıyıdaki etkileri bölgeden bölgeye değişiyor. Kimi zaman tsunaminin kıyıya ilk ulaşma biçimi, suların geri çekilip sığ deniz dibini açığa çıkartan bir çukurlaşma biçiminde de olabiliyor. Böyle bir olay 1755 yılında Portekiz'de yaşanmış. Denizin çekilmesini yakından görmek isteyen ve kıyıyı incelemeye giden bir çok insan, dakikalar sonra kıyıya vuran dev dalganın altında kalarak yaşamını yitirmiş. Yine 1883'te Krakatoa adasının yok olmasıyla sonuçlanan denizaltı yanardağ püskürmesinin yarattığı dalgalar, Doğu Hint Adaları'nın pek çok yerinde 35 metreye ulaşmış ve 36 binden fazla insanın ölümüne neden olmuştu. Geçen yıl 17 Temmuz'da Papua Yeni Gine'de şiddetli deprem sonrasında oluşan 10 metrelik dev dalgalar sahildeki yedi köyü yutmuş, binlerce insan yaşamını yitirmişti.

TSUNAMİNİN ANA VATANI

Pasifik Okyanusu'ndaki deprem kuşağı yeryüzünün en hareketli tektonik yapısına sahip bölgesi. Japonya, Filipinler, Papua Yeni Gine ve Endonezya çevresinde çok sayıda volkanik ada bulunuyor. Bu bölge, sualtında tektonik plato kaymaları meydana geldiği için de tsunamilerin ana vatanı olarak biliniyor. Akdeniz bölgesinde, Türkiye, Yunanistan, İtalya, İspanya ve Portekiz kıyılarında da tsunami oluşabiliyor. Özellikle Ege'deki Yunan Adalarının bir çoğunun volkanik adalar olduğu düşünülürse.

Tsunamilerin hızı beş kilometrelik derinlikte saatte 800 km'ye ulaşabiliyor. Depremin ölçeği sekiz şiddetini aştığı zaman Tsunami, binlerce kilometrelik alanı silip süpürebiliyor. Örnek olarak Alaska'da bu türde bir deprem meydana gelirse dalgalar beş saat içinde Hawaii sahillerine ulaşabilir.

Sismologlar herhangi bir depremden sonra tehlike altında olan kıyıları belirliyor ve tsunamilerin buraya ulaşmasından bir kaç saat önce gerekli uyarılar yapılıyor ve kıyı şeritleri boşaltılabiliyor.

ALARM AĞI KURULDU

Dalgalar oluştuğu yerden binlerce kilometre uzağındaki kıyılara zarar verebilir. Bu yüzden de tsunami için uluslararası bir alarm ağı kuruldu: Sismic Sea Waves Warning System. Bu ağ sayesinde, tsunami yaratabilecek bir olayla ilgili bütün sismolojik veriler, zarar görecek bölgelerden insanların boşaltılması için gereken yerlere gönderiliyor. Bu örgütün merkezi, dünyadaki tsunamilerden en çok etkilenen Hawaii'de.

Türkiye çevresindeki denizlerde tarih boyunca ancak çok şiddetli depremler sırasında tsunami niteliğinde dalgalar meydana geliyor. Örneğin 1939 yılındaki Erzincan depremi sırasında bu tür bir dalga Doğu Karadeniz kıyılarını etkilemişti.

DALGA NASIL OLUŞUYOR

Dalgalar kıyıya yaklaştıkça, giderek sığlaşan zeminle sürtünme nedeniyle hızları azalıyor. Böylece hız azaldıkça dalga boyları kısalıyor ve dalga geni artıyor, kıyılarda suyun yüksekliği 10-15 dakika içinde 25-30 metreye ulaşıyor.

Ya açıkdenize ya yükseklere

Sabahın yedisi. Orta şiddette bir depremle Antalya Belek'teki yazlığınızda uyanıyorsunuz. Sarsıntının şiddetini ve merkezini öğrenmek için televizyonu açıyorsunuz. Ev halkı da sarsıntıdan uyanıp, etrafınızda toplanmış. Yarım saat içinde uydulardan alınan bilgileri televizyon kanalları flaş olarak vermeye başlıyor. Antalya'nın üç yüz mil açığında deprem olmuş ve dalga boyu 80 mil olan üç tane tsunami dört buçuk saat içinde Antalya, Alanya ve Fethiye kıyılarına, otuz metreye kadar yükselmiş olarak geliyor.

Durumu kavrayıp, sıkı bir denizci olarak, hemen marinada duran dokuz metrelik yelkenli teknenize gitmeye karar veriyorsunuz. Aileniz ve sizin için en güvenli yolun açık denize doğru açılmak olduğunu, yolların şimdiden panikle tsunamilerden kaçan insanlarla kilitlendiğini, böylece karadan kaçmanın çok saçma olduğunu düşünüyorsunuz. Marinaya geldiğinizde bir sürü tekne, bordo bordoya yaslanmış limandan çıkmaya çalışıyor. Siz de onların arasına katılıp biran önce açık denize doğru yol almaya başlıyorsunuz. Çünkü bu tsunami denen canavar, kıyılara yaklaştıkça, yirmi milden fazla olan derinliği, deniz tabanına çarparak yüzeyi sıkıştırıyor ve dalganın büyümesine neden oluyor. Kıyıya yaklaştıkça dalgalar iyice azıp otuz metreyi buluyor. Önüne ne çıkarsa yutup götüren bu canavar, saatler sonra çekildiğinde ise geriye sağlam tek bir şey kalmıyor.

Film gibi

Bu senaryoya bir de tatile gelmiş insanların yüksek yerlere kaçmasını, saatler sonra kıyılara ulaşan dev dalgaların yuttuğu beş yıldız otelleri palmiye ağaçlarını, geceyi ıssız bir koyda geceyi geçirmiş hiç birşeyden habersiz uyuklayan gençleri ekleyin.

Senaryonun geçtiğimiz sezon vizyonda olan ‘‘Derin Darbe’’den daha heyecanlı olacağına emin olun. 1998 yılında Yeni Gine'de binlerce insanı yutan dev tsunamilerle ilgilenen bilimciler böyle bir ihtimalin Akdeniz ve Ege'de gerçekleşme olasılığının yüksek olduğunu söylüyor. Türkiye, Yunanistan, İtalya, kıyılarında 6.5 şiddetini aşan bir deniz depreminin yol açacağı tsunamilerin otuz metreyi bulabileceğini açıklıyorlar.

Matem

Gölcük'te Donanma Komutanlığı'na ait çöken binanın enkazı altında yüzlerce deniz eri ve subayı yaşamını yitirdi. Deniz Harb Okulu komutanı Tümamiral Orhan Aydın'da ölenler arasında.

İzmit Yelken Klübü Başkanı Sabri Yalım ve klüpten üç optimist sporcusu da ailesiyle birlikte yaşamını yitirdi.

Türkiye Yelken Federasyonu deprem nedeniyle bütün yarışları iptal etti. 7 Eylül'e kadar denizlerde herhangi bir yarış yapılmayacak.

Destek

Ataköy Marina Yacht Club 20 adet sürat teknesini deprem bölgesine yardım için hizmete soktu. Yalova-İstanbul arasında yiyecek, içecek ve insan taşıyacak Telefon numarası: (0212) 560 48 72 (10 hat)