Güvenlik mi yoksa hak ihlali mi
Güncelleme Tarihi:
Ayten SERİN
Oluşturulma Tarihi: Ocak 15, 2006 00:00
Parmak iziyle kimlik tanıma sistemi okullar, yurtlar, belediyeler, işyerleri, hatta spor merkezlerinde kullanılmaya başlandı. Sistem yaygınlaştıkça kişisel hak ihlali endişesi, "fişleniyoruz" korkusu artıyor. Aslında tartışma parmak izi, yüz, iris, avuçiçi tanıma gibi biyometrik verilerin kişilerin isteği olmaksızın başkalarına aktarılması endişesinden kaynaklanıyor.
Geçen yıl Siyami Ersek Hastanesi ve Bahçelievler Belediyesi’nin parmak iziyle personel takibine başlaması üzerine, sendika ve çalışanlar harekete geçti. İstanbul Valiliği İl İnsan Hakları Kurulu’na başvurdu. Kurulun "hukuka aykırı, kaldırılsın" kararını hastane uygularken, belediye duymazdan geldi. Ankara Büyükşehir Belediyesi’ne karşı açılan benzer dava Ankara İdari Mahkemesi’nce "incelemeksizin" reddedildi. Şu anda bu konuda yasal düzenleme yok. AB düzenlemeleri doğrultusunda hazırlanan Kişisel Verilerin Korunması Hakkındaki Kanun yasalaştığında tartışma bitecek. Kanun tasarısı, parmak izini kişisel veri sayıyor, toplanma amacıyla bağlantılı, yeterli ve orantılı kullanılmasını şart koşuyor. Ayrıca konunun uzmanlarından Kişisel Verilerin Korunması Kurulu oluşturulacak.
Parmak izi tartışması geçen yıl İstanbul Valiliği İl İnsan Hakları Kurulu’na yapılan iki başvuruyla gündemimize girdi. Kurul, Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi’nden görüş istedi. Üniversitenin Bilişim Teknolojisi Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi de valiliğe bir rapor sundu. Raporu hazırlayanlardan Yardımcı Doçent Leyla Keser Berber, biyometrik verilerin de artık hukukta kişisel veri kategorisinde değerlendirildiğini söylüyor.
"En kolay biyometrik veri toplama yöntemi parmak izi. Kişiyi rahatsız etmediği için, çoğunlukla gümrük kapılarında yüz tanıma tercih ediliyor. Uluslararası Sivil Havacılık Kurumu biyometrik yöntemlerin de pasaporta eklenmesini istiyor. Türkiye de gelecekte pasaportlara, parmak izi veya yüzün taranmış şekli gibi biyometrik veri ekleyecek."
Kişisel veri toplamada yetki sınırı, kamu ve özel sektör kurumlarına göre farklılık gösteriyor. Devletin güvenlik kurumlarınca toplandığında bunun "fişleme" değil "ülke güvenliği" şeklinde değerlendirildiğini söylüyor Berber: "Özel kurumları ise ikiye ayırmak gerekir. Güvenlik yaptıkları iş için öncelik arzetmiyorsa biyometrik yöntemleri kullanamazlar. Örneğin kişilerin rızasıyla bile, üniversite, belediye, hastane giriş çıkışında parmak izi kullanmak kişi hak ve özgürlüklerini ihlal eder, hukuka aykırıdır. Okul, öğrencileri parmak izi dışındaki yöntemlerle de koruyabilir. Kapılara kamera konur, güvenlik elemanı artırılır, kimlik kontrolü sıklaştırılır. Ama elektronik imza üreten chip tesisinde parmak iziyle giriş gerekebilir."
VERİ KORUMASI UZMANLARI GELİYOR
Anayasa, Medeni Kanun ve TCK’da kişiliğin korunmasına ilişkin hükümler bulunmasına karşın, biyometrik verilerin güvenliği bu konudaki kanun yürürlüğe girdiğinde netlik kazanacak. Kişisel Verilerin Korunması Hakkındaki Kanun Tasarısı, şu anda Başbakanlık’ta inceleniyor. Büyük ihtimalle bu yıl yasalaşacak. Berber, yasanın kişisel hakları AB standartlarında koruyacağı kanısında:
"AB’ye göre, bireyin rızası ve üstün kamu çıkarı olmadan kimsenin kişisel verileri kayıt altına alınamaz. Bizim yasamız da AB direktifi doğrultusunda hazırlandı. Konunun uzmanlarından Veri Korunması Kurulu oluşturulacak. Özel kurumların hangi kişisel verileri toplayabileceğini, bunların nasıl koruyacağını, kimlerle paylaşabileceğini kurul belirleyecek. Yani artık hiçbir kurum aşırı güvenlik gereksinimini ispatlamadan parmak izi alamayacak. Kurul uygulamaları denetleyecek. Bazı özel kurumlardan veri koruma uzmanı istihdam etmesi istenecek; yeni bir meslek türü çıkıyor. Tüm AB ülkelerinde sistem işliyor. Türkiye’ye de bu ülkeler danışmanlık yaptı."
POLİS PARMAK İZİNİ SAKLAMIYOR
Kişisel hakları savunanların en büyük endişelerinden biri, kişilerin rızası dışında toplanan cep telefonu numarası, e-mail adresi gibi, bir gün parmak izlerinin de satışa çıkarılması ihtimali. Berber’e göre endişeye gerek yok. Çünkü satışı bir yana, parmak izi saklama yetkisi güvenlik kurumları ya da adli makamlar için bile mevcut yasalarla sınırlandırılmış durumda: "TCK’nın 81’inci maddesi ve Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu 5’inci maddesine göre, parmak izi ancak kişinin kimliği tespit edilemediğinde ya da kişi kimliğini açıklamadığında alınabiliyor. Savcı takipsizlik veya mahkeme beraat kararı verirse alınan parmak izi kaydının da silinmesi gerekir."
YENİ KANUN TASARISI NE DİYOR?
7 Kişisel Verilerin Korunması Hakkındaki Kanun Tasarısı kapsamına giren veriler, sadece bireyin adı, soyadı, doğum tarihi ve doğum yeri gibi onun kesin teşhisini sağlayan bilgiler değil, aynı zamanda kişinin akli, psikolojik, fiziki, kültürel, ekonomik, sosyal ve sair özelliklerine ilişkin verilerdir.
7 Kişinin belirli veya belirlenebilir olması, mevcut verilerin herhangi bir şekilde bir gerçek kişiyle ilişkilendirilmesi suretiyle, o kişinin tanımlanabilir hale getirilmesini ifade eder. Yani verilerin; kişinin fiziksel, ekonomik, kültürel, sosyal veya psikolojik kimliğini ifade eden somut bir içerik taşıması veya kimlik, vergi, sigorta numarası gibi herhangi bir kayıtla ilişkilendirilmesi sonucunda kişinin belirlenmesini sağlayan tüm halleri kapsar. İsim, telefon numarası, motorlu taşıt plakası, sosyal güvenlik numarası, pasaport numarası, özgeçmiş, resim, görüntü ve ses kayıtları, parmak izleri, genetik bilgiler gibi veriler dolaylı da olsa kişiyi belirlenebilir kılabilme özellikleri nedeniyle kişisel verilerdir. (Gerekçe Madde: 3)
7 Şirketler ya da kurumlar parmak izi, genetik bilgiler gibi kişisel veri kabul edilen biyometrik bilgileri yasal dayanak olmaksızın kural olarak işleyemez (Tasarı Madde: 6)
7 Kurumlar bu verileri hukuka uygun olarak ve ilgili kişinin rızası ile işleyebilir, veriler toplandıkları amaçla bağlantılı, yeterli ve orantılı olmalıdır. (Tasarı Madde: 4- 5)
7 Verilerin işlenmesi herhangi bir kanunla yasaklanmışsa, mutlaka ilgilinin yazılı rızasının alınması veya bireyin üstün özel bir yararının olması gerekir. Kural olarak kamu kurum ve kuruluşları kişisel verileri üçüncü kişilere aktaramaz. İstisnalar yasada belirtilmiştir. (Madde: 8)
İSTANBUL VALİ YARDIMCISI MEHMET SEYMAN
Uygulama hukuka uymalı
Siyami Ersek Hastanesi ve Bahçelievler Belediyesi’nin uygulaması insan haklarına aykırılık gerekçesiyle şikayet edilince çok yönlü bir araştırma yaptık. Üniversitelerden görüş istendi. Uluslararası hukukçuların da bulunduğu kurulumuz, verileri değerlendirdi. 31 Ekim 2005’te elektronik sistemle personel takibinin hukuka aykırı bulunduğu açıkladı. "Mevcut sistemin hukuka uygun hale getirilmesi gerekir" görüşü kurumlara iletildi. Objektif bir karar verdik. Personelini takip sıkıntısı çeken kurumları anlıyoruz ama sistem ulusal ve uluslararası hukuka uygun olmalı.
BAHÇELİEVLER BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCISI AVUKAT ÖMER HAMİ ULUSOY
Valilik kararı yasak getirmiyor
Sistemimiz yasalara uygun. Alınmış yasaklayıcı, hukuki bir karar yok. 31 senelik tecrübeyle konuşuyorum, Valilik yasaklasaydı karara uyardık. Karar, sistemin gözden geçirilmesi, hukuka uygunlaştırılması tavsiyesidir. Buna karşılık bazıları gizli olan idari tedbirler aldık. Parmak izi verilerinin başka yerde kullanılmasını engelledik.
ERBEN KONTROL SİSTEMLERİ PROJE YÖNETİCİSİ ADNAN ZORBOZAN
Personeline güvenmeyen firma istiyor
Maltepe, Bahçelievler belediyeleri dahil 15 kuruma, parmak izi takip sistemi kurduk. Singapur yapımı sistem parmak izinin logaritmasını, sayısal değerlere çeviriyor. Şahsın kimliğini bu yolla kontrol ediyor. Avrupa’da da kullanıldığı için hukuka uygunluk konusunu incelemedik. Özellikle yüksek güvenlik isteyen ve personeline güvenmeyen firmalar kullanıyor. Parmak iziyle birlikte kart ve şifre sistemleri de kullanıyoruz. 150-200 kişilik bir firma için kurulum maliyeti 2 bin Euro.
AVUKAT ERGİN CİNMEN
Aklına esen parmak izi alamamalı
Toplanan parmak izlerinin ne için kullanılacağı belli değil. O yüzden böyle bir sistemin kanuni düzenlemeye bağlı olması lazım. Her aklına gelen herkesin parmak izini alamaz. Parmak izi şahsa aittir.
ESSPORTO FITTNESS CLUB HALKLA İLİŞKİLER MÜDÜRÜ ÖZGE ÖGET
Parmak izini depolamıyoruz
Üyelerimizin girişte kimlik bırakmasını istemediğimiz için parmak izi sistemi kurduk. Bu sayede üyenin kartıyla salona başka biri giremiyor. Parmak izi istemeyene kart şifresi seçeneği sunuyoruz. Parmak izlerini görüntü olarak saklamıyoruz. Sistem sayısal kodlarla çalışıyor. Sadece özel güvenlikçi birkaç müşterimiz tepki gösterdi, onlar da uygulayıcı şirketle görüşünce ikna oldu.
Parmak izi tartışması geçen yıl İstanbul Valiliği İl İnsan Hakları Kurulu’na yapılan iki başvuruyla gündemimize girdi. Kurul, Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi’nden görüş istedi. Üniversitenin Bilişim Teknolojisi Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi de valiliğe bir rapor sundu. Raporu hazırlayanlardan Yardımcı Doçent Leyla Keser Berber, biyometrik verilerin de artık hukukta kişisel veri kategorisinde değerlendirildiğini söylüyor.
"En kolay biyometrik veri toplama yöntemi parmak izi. Kişiyi rahatsız etmediği için, çoğunlukla gümrük kapılarında yüz tanıma tercih ediliyor. Uluslararası Sivil Havacılık Kurumu biyometrik yöntemlerin de pasaporta eklenmesini istiyor. Türkiye de gelecekte pasaportlara, parmak izi veya yüzün taranmış şekli gibi biyometrik veri ekleyecek."
Kişisel veri toplamada yetki sınırı, kamu ve özel sektör kurumlarına göre farklılık gösteriyor. Devletin güvenlik kurumlarınca toplandığında bunun "fişleme" değil "ülke güvenliği" şeklinde değerlendirildiğini söylüyor Berber: "Özel kurumları ise ikiye ayırmak gerekir. Güvenlik yaptıkları iş için öncelik arzetmiyorsa biyometrik yöntemleri kullanamazlar. Örneğin kişilerin rızasıyla bile, üniversite, belediye, hastane giriş çıkışında parmak izi kullanmak kişi hak ve özgürlüklerini ihlal eder, hukuka aykırıdır. Okul, öğrencileri parmak izi dışındaki yöntemlerle de koruyabilir. Kapılara kamera konur, güvenlik elemanı artırılır, kimlik kontrolü sıklaştırılır. Ama elektronik imza üreten chip tesisinde parmak iziyle giriş gerekebilir."
VERİ KORUMASI UZMANLARI GELİYOR
Anayasa, Medeni Kanun ve TCK’da kişiliğin korunmasına ilişkin hükümler bulunmasına karşın, biyometrik verilerin güvenliği bu konudaki kanun yürürlüğe girdiğinde netlik kazanacak. Kişisel Verilerin Korunması Hakkındaki Kanun Tasarısı, şu anda Başbakanlık’ta inceleniyor. Büyük ihtimalle bu yıl yasalaşacak. Berber, yasanın kişisel hakları AB standartlarında koruyacağı kanısında:
"AB’ye göre, bireyin rızası ve üstün kamu çıkarı olmadan kimsenin kişisel verileri kayıt altına alınamaz. Bizim yasamız da AB direktifi doğrultusunda hazırlandı. Konunun uzmanlarından Veri Korunması Kurulu oluşturulacak. Özel kurumların hangi kişisel verileri toplayabileceğini, bunların nasıl koruyacağını, kimlerle paylaşabileceğini kurul belirleyecek. Yani artık hiçbir kurum aşırı güvenlik gereksinimini ispatlamadan parmak izi alamayacak. Kurul uygulamaları denetleyecek. Bazı özel kurumlardan veri koruma uzmanı istihdam etmesi istenecek; yeni bir meslek türü çıkıyor. Tüm AB ülkelerinde sistem işliyor. Türkiye’ye de bu ülkeler danışmanlık yaptı."
POLİS PARMAK İZİNİ SAKLAMIYOR
Kişisel hakları savunanların en büyük endişelerinden biri, kişilerin rızası dışında toplanan cep telefonu numarası, e-mail adresi gibi, bir gün parmak izlerinin de satışa çıkarılması ihtimali. Berber’e göre endişeye gerek yok. Çünkü satışı bir yana, parmak izi saklama yetkisi güvenlik kurumları ya da adli makamlar için bile mevcut yasalarla sınırlandırılmış durumda: "TCK’nın 81’inci maddesi ve Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu 5’inci maddesine göre, parmak izi ancak kişinin kimliği tespit edilemediğinde ya da kişi kimliğini açıklamadığında alınabiliyor. Savcı takipsizlik veya mahkeme beraat kararı verirse alınan parmak izi kaydının da silinmesi gerekir."
YENİ KANUN TASARISI NE DİYOR?
7 Kişisel Verilerin Korunması Hakkındaki Kanun Tasarısı kapsamına giren veriler, sadece bireyin adı, soyadı, doğum tarihi ve doğum yeri gibi onun kesin teşhisini sağlayan bilgiler değil, aynı zamanda kişinin akli, psikolojik, fiziki, kültürel, ekonomik, sosyal ve sair özelliklerine ilişkin verilerdir.
7 Kişinin belirli veya belirlenebilir olması, mevcut verilerin herhangi bir şekilde bir gerçek kişiyle ilişkilendirilmesi suretiyle, o kişinin tanımlanabilir hale getirilmesini ifade eder. Yani verilerin; kişinin fiziksel, ekonomik, kültürel, sosyal veya psikolojik kimliğini ifade eden somut bir içerik taşıması veya kimlik, vergi, sigorta numarası gibi herhangi bir kayıtla ilişkilendirilmesi sonucunda kişinin belirlenmesini sağlayan tüm halleri kapsar. İsim, telefon numarası, motorlu taşıt plakası, sosyal güvenlik numarası, pasaport numarası, özgeçmiş, resim, görüntü ve ses kayıtları, parmak izleri, genetik bilgiler gibi veriler dolaylı da olsa kişiyi belirlenebilir kılabilme özellikleri nedeniyle kişisel verilerdir. (Gerekçe Madde: 3)
7 Şirketler ya da kurumlar parmak izi, genetik bilgiler gibi kişisel veri kabul edilen biyometrik bilgileri yasal dayanak olmaksızın kural olarak işleyemez (Tasarı Madde: 6)
7 Kurumlar bu verileri hukuka uygun olarak ve ilgili kişinin rızası ile işleyebilir, veriler toplandıkları amaçla bağlantılı, yeterli ve orantılı olmalıdır. (Tasarı Madde: 4- 5)
7 Verilerin işlenmesi herhangi bir kanunla yasaklanmışsa, mutlaka ilgilinin yazılı rızasının alınması veya bireyin üstün özel bir yararının olması gerekir. Kural olarak kamu kurum ve kuruluşları kişisel verileri üçüncü kişilere aktaramaz. İstisnalar yasada belirtilmiştir. (Madde: 8)
İSTANBUL VALİ YARDIMCISI MEHMET SEYMAN
Uygulama hukuka uymalı
Siyami Ersek Hastanesi ve Bahçelievler Belediyesi’nin uygulaması insan haklarına aykırılık gerekçesiyle şikayet edilince çok yönlü bir araştırma yaptık. Üniversitelerden görüş istendi. Uluslararası hukukçuların da bulunduğu kurulumuz, verileri değerlendirdi. 31 Ekim 2005’te elektronik sistemle personel takibinin hukuka aykırı bulunduğu açıkladı. "Mevcut sistemin hukuka uygun hale getirilmesi gerekir" görüşü kurumlara iletildi. Objektif bir karar verdik. Personelini takip sıkıntısı çeken kurumları anlıyoruz ama sistem ulusal ve uluslararası hukuka uygun olmalı.
BAHÇELİEVLER BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCISI AVUKAT ÖMER HAMİ ULUSOY
Valilik kararı yasak getirmiyor
Sistemimiz yasalara uygun. Alınmış yasaklayıcı, hukuki bir karar yok. 31 senelik tecrübeyle konuşuyorum, Valilik yasaklasaydı karara uyardık. Karar, sistemin gözden geçirilmesi, hukuka uygunlaştırılması tavsiyesidir. Buna karşılık bazıları gizli olan idari tedbirler aldık. Parmak izi verilerinin başka yerde kullanılmasını engelledik.
ERBEN KONTROL SİSTEMLERİ PROJE YÖNETİCİSİ ADNAN ZORBOZAN
Personeline güvenmeyen firma istiyor
Maltepe, Bahçelievler belediyeleri dahil 15 kuruma, parmak izi takip sistemi kurduk. Singapur yapımı sistem parmak izinin logaritmasını, sayısal değerlere çeviriyor. Şahsın kimliğini bu yolla kontrol ediyor. Avrupa’da da kullanıldığı için hukuka uygunluk konusunu incelemedik. Özellikle yüksek güvenlik isteyen ve personeline güvenmeyen firmalar kullanıyor. Parmak iziyle birlikte kart ve şifre sistemleri de kullanıyoruz. 150-200 kişilik bir firma için kurulum maliyeti 2 bin Euro.
AVUKAT ERGİN CİNMEN
Aklına esen parmak izi alamamalı
Toplanan parmak izlerinin ne için kullanılacağı belli değil. O yüzden böyle bir sistemin kanuni düzenlemeye bağlı olması lazım. Her aklına gelen herkesin parmak izini alamaz. Parmak izi şahsa aittir.
ESSPORTO FITTNESS CLUB HALKLA İLİŞKİLER MÜDÜRÜ ÖZGE ÖGET
Parmak izini depolamıyoruz
Üyelerimizin girişte kimlik bırakmasını istemediğimiz için parmak izi sistemi kurduk. Bu sayede üyenin kartıyla salona başka biri giremiyor. Parmak izi istemeyene kart şifresi seçeneği sunuyoruz. Parmak izlerini görüntü olarak saklamıyoruz. Sistem sayısal kodlarla çalışıyor. Sadece özel güvenlikçi birkaç müşterimiz tepki gösterdi, onlar da uygulayıcı şirketle görüşünce ikna oldu.