GüneÅŸ sistemini yakından tanıyalım

Son zamanlarda astronomlar Kuiper KuÅŸağında yüzlerce obje buldular, bazılarının büyüklüğü neredeyse Plüto kadardı. Astronomlar Plüto’nun güneÅŸ sisteminin dışında olduÄŸunu düşünmeye baÅŸladılar böylece yakın uzayın yeniden tanımlanma süreci baÅŸladı.İç güneÅŸ sistemi 0- 5,2 AU veya AB (Astronomik Birim)İç güneÅŸ sistemi güneÅŸten Jüpiter’e uzanan, ancak Jüpiter’i içine almayan, 736 milyon kilometrelik bir alana uzanır. GüneÅŸ sistemi bir bütün olarak yaklaşık 4,5 milyar yıl önce bir toz ve gaz yığınının parçalanması sonucunda oluÅŸtu. Gezegenimsi adı verilen iri kaya parçalarını andıran bir yığın cisim zamanla birleÅŸip Merkür, Venüs, Dünya ve Mars gibi kayalık gezegenlerin yanı sıra bunların kurak uydularının da oluÅŸmasına neden oldu. Bu süreçten geriye kalan artıklar ÅŸimdi asteroit kuÅŸağında yer alıyor. Daha uzaklarda, güneÅŸin sıcaklığından yoksun yerlerde hidrojen ve helyum gibi gazlar buharlaÅŸamadıklarından birikip Jüpiter, Satürn, Neptün ve Uranüs gibi gazlı dış gezegenleri oluÅŸturdu. Asteroit KuÅŸağı: Asteroitlerin büyük bir bölümü güneÅŸten yaklaşık 336 milyon kilometre uzaklıktaki yörüngede yer alıyor. Bunların küçük bir bölümü 592 kilometre uzaklıktaki bir yörüngede yer alırken, üçüncü bir grup Jüpiter ile aynı yörüngeyi (ancak aynı noktayı deÄŸil) paylaşıyor. En azından yüz asteroidin çapı iki kilometre kadarken, 200 kadarının eni 320 kilometreye ulaşıyor. En büyük asteroit olarak bilinen Ceres’in eni ise 960 kilometreyi buluyor. Kuiper KuÅŸağı: 30-50 AUKuiper kuÅŸağı güneÅŸten yaklaşık 4,8 milyar kilometre uzaklıkta, Neptün’ün yörüngesinden baÅŸlayıp yaklaşık 8 milyar kilometreye uzanan ve buzlu kayalardan oluÅŸan geniÅŸ bir alan. Bunun ötesinde gözlenen cisim sayısı belirgin bir biçimde azalıyor ve sonunda daha da uzaklardaki Oort bulutuna ulaşılıyor. Kuiper kuÅŸağında milyarlarca cismin bulunabileceÄŸine inanılıyor. 2288 kilometre enindeki Plüton bu kuÅŸağın bilinen en büyük üyesi olduÄŸu gibi, atmosfere sahip tek cisim olma özelliÄŸini de taşıyor. Charon adıyla bilinen bir uydusunun da olması yüzünden Plüton uzun bir süre bu donmuÅŸ bölgede yer alan öteki uzay cisimlerinden farklı bir yere oturtuldu. Ancak artık Kuiper kuÅŸağında yer alan on kadar cismin de uydusu olduÄŸu biliniyor. Kuiper kuÅŸağındaki cisimlerin bugün bulundukları yere yakın yerlerde oluÅŸtuklarına ve zaman içinde pek de deÄŸiÅŸmediklerine inanılıyor. Bu cisimler farklı renkler sergileseler de, tümünün yarı buz yarı kayadan oluÅŸtuÄŸu sanılıyor. Oort Bulutu 10,000 Äž 100,000 AUUzayın yaklaşık 14 trilyon kilometre derinliklerine uzanan ve henüz olgunlaÅŸmamış kuyrukluyıldızlardan oluÅŸan dev bir küre olan Oort Bulutu tüm güneÅŸ sistemini çevreliyor. Bu bulutun, gezegenleri de oluÅŸturan maddenin kusursuza yakın örnekleri olan, toz ve uçucu gazlardan oluÅŸan trilyonlarca kütle içerdiÄŸine inanılıyor. GüneÅŸin yörüngesini 200 yılı aÅŸkın bir sürede kat eden kuyrukluyıldızların izlediÄŸi garip yolu açıklamaya çalışırken, Oort Bulutunun varlığına 1950 yılında ilk kez dikkat çeken kiÅŸi Jan Hendrik Oort adlı Hollandalı uzaybilimci oldu. Söz konusu model bulutun içeriÄŸinin Jüpiter ve öteki gazlı dev gezegenlerin bulunduÄŸu çok daha yakın bir yerlerde oluÅŸtuÄŸunu, ancak sonradan kütleçekim etkisiyle bu ilk parçacıkların uzaklara sürüklendiÄŸini ortaya koyuyor. Bugün Oort bulutunda bu özgün malzemenin olsa olsa %5’ine rastlanıyor; gerisinin tümden güneÅŸ sisteminden dışarıya atıldığı belirtiliyor. Zamanla geçmekte olan yıldızların çekim gücüyle cisimlerin yörüngeleri deÄŸiÅŸime uÄŸruyor. Ancak kesin tanımı yapılamayan ve güneÅŸin birkaç bin astronomik birim uzağında yer alan iç Oort bulutundaki cisimler kökenleriyle ilgili birtakım izler taşıyorlar. Bu yüzden bulutun söz konusu bölümünün yassı olduÄŸuna inanılıyor. Yuvarlak olan dış bölümün ise yaklaşık bir milyar yılda oluÅŸtuÄŸu ve bu nedenle de güneÅŸ sistemindeki en genç yapı olduÄŸu sanılıyor.IxionBulunuÅŸu: 22 Mayıs 2001GüneÅŸten uzaklığı: 5,9 milyar kilometreÇapı: 800 kilometreYörünge: 250 yıl; elips biçimindeÖzellikleri: Genelde karanlık olan yüzeyi karbonla rönten ışınlarına tutulmuÅŸ organik bileÅŸimlerden oluÅŸan tholin adlı bir polimerin karışımı OuaoarBulunuÅŸu: 4 Haziran 2002GüneÅŸten uzaklığı: 6,4 milyar kilometreÇapı: 1280 kilometreYörünge: 285 yıl; çembere yakın2002 UX25BulunuÅŸu: 30 Ekim 2002GüneÅŸten uzaklığı: 6,4 milyar kilometreÇapı: 928 kilometreYörünge: 278 yıl; elips biçimindeVarunaBulunuÅŸu: 28 Kasım 2000GüneÅŸten uzaklığı: 6,4 milyar kilometreÇapı: 896 kilometreYörünge: 283 yıl; çember biçimindeÖzellikleri: Suyu andıran yoÄŸunluÄŸuyla bu kütle gözenekli bir moloz yığını olabilir; katı bir cisim deÄŸil.2002 TX300BulunuÅŸu: 15 Ekim 2002GüneÅŸten uzaklığı: 6,4 milyar kilometreÇapı: 864 kilometreYörünge: 283 yıl; elips biçiminde2002 AW197BulunuÅŸu: 10 Ocak 2002GüneÅŸten uzaklığı: 7 milyar kilometreÇapı: 880 kilometreYörünge: 327 yıl; elips biçiminde2004 DWBulunuÅŸu: 17 Åžubat 2004-12-03 GüneÅŸten uzaklığı: 7 milyar kilometreÇapı: 1600 kilometreYörünge: 250 yıl; elips biçimindeÖzellikleri: Bu da, Plüton gibi, Neptün ile 2,3’lük bir salınımla dönüyorÂ