Grip SARS’tan çok daha fazla insan öldürüyor

BeÅŸ ayda beÅŸ kıtaya yayılan Akut Solunum YetersizliÄŸi Sendromu (SARS) ilk kez 26 Åžubat'ta tanımlandı. Hastalığı tanımlayan Dr. Carlo Urbani dahil yüzlerce kiÅŸinin canını aldı. Belirtileri atipik zatürree ve bazı soÄŸuk algınlığı tiplerine benzediÄŸi için sık sık yanlış alarmlara yol açan hastalık henüz topraklarımıza ulaÅŸmasa da geliÅŸmeler endiÅŸeyle izleniyor.Dünya SaÄŸlık Örgütü'ne göre 1 Mayıs itibarıyla 5 bin 865 SARS vakası belirlendi, 391 kiÅŸi öldü. Ä°yileÅŸenlerin sayısı ise 2 bin 563. Marmara Ãœniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı BaÅŸkanı Prof. Dr. Volkan Korten, SARS ile ilgili tehlikenin abartıldığını düşünüyor: ‘‘SARS bir salgın hastalık. Ancak birçok kiÅŸi kızamık, grip kadar bulaşıcı, korkunç olduÄŸunu düşünmüyor. ÖrneÄŸin SARS'tan onca ölen hastaya karşılık Hong-Kong'da her yıl gripten ölenlerin çok daha fazla olduÄŸu belirtiliyor. BulaÅŸtığı kiÅŸilerin yüzde kaçında hastalık yaptığı ya da tespit edilmeden geçtiÄŸi henüz bilinmiyor. Grip salgınları her yıl dünyada 3 ila 5 milyon kiÅŸiyi etkiler, 250 bin ila 500 bin kiÅŸiyi öldürür.’’ Bu rakamlara bakıldığında SARS'ta son rakamlara göre kabul edilen ölüm oranı (yüzde 6) fazla gözükmüyor, griple karşılaÅŸtırıldığında yüksek bulunmuyor. Prof. Dr. Korten, insanlar arasında yayılan ‘‘Bir yılda 1 milyar kiÅŸi SARS'a yakalanabilir’’ ÅŸeklindeki iddianın da uzmanlar tarafından benimsenmediÄŸini söylüyor: ‘‘Bazı süper bulaÅŸtırıcı denilen kiÅŸiler hariç, genelde hastalığı kapmanın çok da kolay olmadığını görüşü hakim.’’Ancak hastalığın yeterince tanınmaması insanlarda panik yaratıyor. Prof. Dr. Volkan Korten, Türkiye'de önlem olarak hastanelerdeki izolasyon odalarının arttırılması gerektiÄŸini söylüyor.15 SORUDA SARS HAKKINDA ÅžU ANA KADAR BÄ°LÄ°NEN HER ÅžEY1. SARS hangi yollarla bulaşıyor?Öksürme, hapşırma sonucu havada asılı kalan büyük damlacıklarla bir metreden bulaşıyor. Virüsün havadan daha küçük damlacıklarla uzun mesafelere ulaÅŸtığı da düşünülmekte. Damlacıkların bulaÅŸtığı cisimler, yüzeyler de tehlikeli. Virüs dışkıda da tespit edildi, ancak bu yolla bulaşıp bulaÅŸmadığı henüz bilinmiyor. 2. Belirtileri neler? TeÅŸhis nasıl konuyor?Hastalarda 38 dereceyi geçen ateÅŸ, kuru öksürük veya nefes darlığı oluyor. SARS'lı bir hastayla temas, hastalıktan etkilenen bölgede bulunma, şüphe nedeni. Åžikayetlerle birlikte akciÄŸer görüntülemelerinde zatürree bulguları varsa, hasta ‘‘olası SARS vakası’’ kabul ediliyor. Daha nadir görülen belirtiler ise halsizlik, titreme, baÅŸaÄŸrısı, adele aÄŸrıları ve ishal.3. BaÅŸka hangi hastalıklarla karıştırılabilir?Mikroplarla geliÅŸen atipik zatürree ve soÄŸuk algınlığıyla karışabilir. GeliÅŸtirilmekte olan tanı testlerinin duyarlıkları istenen seviyeye ulaÅŸana dek, hastalıktan etkilenen bölgeden gelen veya hastayla temas edenlerde klinik belirtilerin tutması, karantina ve tedavi sürecinin baÅŸlatılması için yeterli kabul ediliyor. Tanının kesinleÅŸmesi birçok vakada ancak geriye dönük olarak mümkün.4. Virüs bulaÅŸtıktan kaç gün sonra insan hastalanıyor veya ölüyor?2 ila 7 gün sonra hasta ediyor. Süre 10 güne kadar uzayabiliyor. 10 hastadan biri suni solunum cihazına baÄŸlanmayı gerektirecek kadar ağırlaÅŸabiliyor. EÄŸer hastalık ağır seyredecekse, bu, ilk belirtiler çıktıktan ortalama 8 gün sonra gerçekleÅŸiyor. Ölüm zamanı kiÅŸinin aldığı tedavinin kalitesine baÄŸlı. Hastalar iyileÅŸtikten sonra kaç gün daha bulaÅŸtırıcı oldukları tam olarak bilinmiyor. Tüm belirtiler kaybolduktan sonra bile hasta 10 gün daha izolasyonda tutuluyor. 5. SARS'a yakalananlardan sadece bir kısmı ölüyor. Neden?Genellikle yaÅŸlılar, baÅŸka bir hastalığı daha olanlar ölüyor. Çocuklarda ölüme yol açmıyor. BaÅŸka hastalığı olmayan genç eriÅŸkinlerde de ölümler mevcut. Kimde daha ağır seyrettiÄŸi ve ölüme yol açtığı henüz net deÄŸil.6. Hastalık satın alınan gıda ve giysiyle bulaşır mı?Kuru ve sıvı ortamda virüsün 24 saate kadar yaÅŸayabilmesi mümkün. Ä°thal mallarda bu süre aşıldığı için bu yolla bulaÅŸma mümkün görülmüyor. Ancak hastanın yakınındaki cisimler, kullandığı aletler gereÄŸince temizlenmezse bulaÅŸmaya neden olabilir. Bu yüzden çok sayıda SARS'lının izlendiÄŸi, bulaÅŸmanın tespit edildiÄŸi hastanelerde karantina uygulanmalı.7. Maske, eldiven koruyor mu?Standart maskeler büyük damlacıklardan korunmada etkili. Hastalara hizmet veren saÄŸlık personelinin ise daha küçük damlacıklardan da koruyan özel maskeler kullanması, odaların havalandırılması gerekir. Eldiven hasta salgılarının bulaÅŸmasını engeller. Çıkarıldıktan sonra mutlaka eller yıkanmalı.8. SARS olup, iyileÅŸende bağışıklık oluÅŸur mu?Henüz bilinmiyor. Bu, virüsün zaman içinde ne kadar deÄŸiÅŸime uÄŸrayacağına da baÄŸlı.9. SARS virüsü nasıl ortaya çıktı? SARS virüsü kasımda Çin'in Guangdong eyaletinde çıktı. Ä°lk vakalar hakkında pek bilgi yok. En inandırıcı hipotez, bilinmeyen bir hayvan virüsünün deÄŸiÅŸime uÄŸrayarak insanları etkiler hale gelmesi. SARS virüsüyle aynı grupta yer alan Coronavirüsler insanda nezleye yol açan virüslerin yaklaşık yüzde 15-30'u, yani en büyüğü. DiÄŸer bazı tipleri de hayvanlarda solunum yolu enfeksiyonları ve ishal yapabiliyor.10. Bağışıklık sistemini güçlendirerek korunmak mümkün mü, hastalık araz bırakıyor mu?Özel bir ilaç veya besin yok. Ä°yileÅŸen vakalarda önemli bir araz görülmese de uzun vadeli sonuçlar bilinmiyor.11. Hangi durumlarda SARS'tan kuÅŸku duyulmalı?Daha önce bahsedilen belirti ve bulgular son 10 gün içinde SARS görülen bölgeye seyahat etmiÅŸ bir kiÅŸide veya hasta olan böyle bir kiÅŸi ile yakın temas eden birinde görülürse.12. Türkiye'de SARS tanısı nasıl konabilecek? Erken pozitif sonuç için virüsün genetik yapısını tanıyan PCR testi Türkiye'de mevcut. Ancak kesin tanı için veriler Dünya SaÄŸlık Örgütü'nün referans laboratuvarına gönderilmeli.13. UzakdoÄŸu’ya gidenler kendilerini nasıl korusun?Hastalığın yaygın olarak görüldüğü ülkelere çok zorunlu deÄŸilse gidilmemeli. Maske, eldiven, alkollü el dezenfektanları götürülmeli. Kalabalık ortamlardan uzak durup, yakın temasta maske takılmalı. Eller sık sık yıkanmalı.14. Türkiye risk grubunda mı?Uluslararası seyahatin yoÄŸunluÄŸu ve kolaylığı her ülkeyi risk altına sokuyor. 15. SARS'ın aşısı bir yılda bulunabilir mi?Aşı bu kadar kısa sürede kullanıma girmeyebilir. Etkin olduÄŸunun gösterilmesi ve istenmeyen etkilerinin olmadığının çalışmalarla ispatlanması gerekli. Düzenleme yapan devlet kuruluÅŸlarının onay vermesi zaman alıyor. TÃœRKÄ°YE NASIL MÃœCADELE EDÄ°YOREn önemlisi vakaları tespit edip doÄŸru yere yönlendirmek. SARS'tan etkilenen bölgeden gelenler Hudut ve Sahiller SaÄŸlık Genel Müdürlüğü'nce havaalanında taranıyor. Şüpheliler direkt bakım altına alınırken, kuluçka dönemindekilerde belirti görüldüğünde tek telefon numarasından ilgili merkeze yönlendiriliyor. 112'de özel donanımlı ambulans mevcut. Pilot hastanelerin izolasyon odalarının altyapısı desteklendi, malzeme yardımı yapıldı. Ancak negatif basınçlı, havalandırmalı özel izolasyon odaları çok az. Prof. Dr. Volkan Korten şöyle diyor: ‘‘BildiÄŸim kadarıyla, yoÄŸun bakım ünitelerinde böyle oda yok. Her büyük hastanede olmalı. Bu odalar tüberküloz ve su çiçeÄŸi gibi baÅŸka hastalıklar için de gerekli. Maske, önlük, gözlük gibi izolasyon malzemelerinin temininde de sorun yaÅŸanıyor. Pilot hastanelere baÅŸvuran hasta sayısı artarsa bu kurumların desteÄŸe ihtiyacı olacak.’’Â