Gizli kahraman: Jacques Pervititch

Sigorta şirketleri için çeşitli semtlerin inanılmayacak kadar ayrıntılı haritalarını çıkardı. Şimdi bu haritalar bir kitapta toplanıyor ama kendisi hakkında çok az bilgi var.

Tarih Vakfı'nın yayımladığı Toplumsal Tarih Dergisi ile Axa Oyak Sigorta'nın işbirliği sonucu hazırlanan ve önümüzdeki ay piyasaya çıkacak ‘‘Sigorta Haritalarında İstanbul - Jacques Pervititch’’ adlı kitap, İstanbul'un kaybettiği ve koruyabildiği değerleri gözler önüne seriyor.

Kitapta, Jacques Pervititch ve Suat Nirven adlı iki topografın çeşitli sigorta şirketleri için hazırladıkları haritalar yer alıyor. 337 sayfalık kitabın 208 sayfasında Pervititch'in Tarihi Yarımada'nın tamamı ile Kadıköy ve Üsküdar bölgelerini gösteren haritaları, 31 sayfasında ise Nirven'in Sultanahmet ve Galata'yı gösteren haritaları var. Bu haritalar için Pervititch 1922-45, Suat Nirven ise 1950-54 yıllarında çalışmış.

Çok önemli haritalar

20. yüzyılın başlarında İstanbul'da büyük yangınlar çıktı. Bunlar, yerleşim ve altyapı sorunlarıyla birlikte bedeli çok ağır olan felaketlere dönüşüyordu. Ev ve işyerlerini korumak amacıyla gayrimüslimlerin gayretleriyle çeşitli sigorta şirketleri faaliyete başladı. Bu şirketler, yangın riski olan yerleri ve müdahalenin nasıl yapılacağını belirlemek için sigorta haritaları yaptırdı. İngiliz Chase Goad, Jacques Pervititch ve Suat Nirven'in çizdiği haritalar, dönemin en önemlileri. Mimarlar ve mimarlık öğrencileri, çalıştıkları bölgelerin 70 - 80 yıl önceki durumunu görmek için bu haritalardan özellikle yararlanıyorlar.

Bu karitaların bir kitapta toplanması projesi ise biraz rastlantı sonucu oluştu. Toplumsal Tarih Dergisi Yayın Koordinatör Yardımcısı Müsemma Sabancıoğlu bunu şöyle anlattı: ‘‘İlk sigorta şirketlerinden Northern İmtaş Sigorta'yı devralan Axa Oyak Sigorta yetkilileri, tesadüfen arşivdeki deri kaplı kalamazolar içinde haritaları bulup bizimle temasa geçtiler. Haritaları incelediğimizde bazı paftaların eksik olduğunu gördük. Bunlar için Taksim Atatürk Kitaplığı'na, İstanbul Anıtlar ve Röleve Müdürlüğü'ne, Mimarlar Odası İstanbul Şubesi'ne, Alman Arkeoloji Enstitüsü'ne gidilerek koleksiyon tamamlandı. Biraraya getirilen haritaların bir kitaba dönüştürülmesi fikri oluştu. Bu noktada Axa Oyak Sigorta'ın Genel Müdürü Bülent Bora ile Kültür-Sanat Sorumlusu Seden Ersoy'un çabaları göz ardı edilemez. Kitap iki bin 500 adet basılacak ve önümüzdeki ay başında satışa çıkarılacak.’’

Apartman adı bile okunuyor

Pervititch'in haritaları ayrıntılarla dolu. Cadde, sokak ve yer yer apartman isimleri rahatlıkla görülüyor. Mesela, Eminönü 77 numaralı Timurtaş Mahallesi'ni gösteren paftada meyve halini çizerken hal binası içinde yerlerde küçük poşetlerin, kağıt parçalarının ve otların olduğunu, buna rağmen çıkacak bir yangının kolayca önlenebileceğini yazmış. Yani bir ekol oluşturmuş.

Haritaların lejantlarında sarı renkle ahşap malzeme, pembeyle tuğla, maviyle çatılardaki camlı örtüler, havuz, çeşme, sarnıç, kuyu ve denizler, yeşille de bahçe ve yeşil alanlar gösteriliyor.

Jacques Pervititch imzalı, Eminönü Sarıtimur ve Timurtaş Mahalleleri'nin haritası (Üstte). Müsemma Sabancıoğlu, Jacques Pervititch'in kim olduğunu ortaya çıkarabilmek için ancak bazı tesadüflerin oluşmasını bekledikleri söyledi (Yanda).