Gencebay'a sazıyla caz çaldıran kurbaÄŸalarla düet yapan adam

18 Ocak 1927'de Ä°stanbul Fatih'te doÄŸan, ortaöğrenimine Ankara'da baÅŸlayan Ä°smet Sıral, resmi öğrenim hayatına birden son veriverir. Riyaset-i Cumhur Bandosu'nun saksofoncularından Ä°lhami Hayri Bey'den ders almaya baÅŸlar. Yıl 1944'tür ve o günden ölümüne dek elinden düşürmeyeceÄŸi, flüt ve neyi de yanına arkadaÅŸ edeceÄŸi saksofonuyla harikalar yaratmasına az kalmıştır. 1946-49 yılları arasında yaptığı askerliÄŸi süresince Harbiye Orduevi Orkestrası'nda saksofon ve flüt çalacak, aynı yıllarda Cüneyt Sermet, Åžadan Çaylıgil, Müfit Kiper, Arto Haçaturyan, Faruk Akel, Celal Ä°nce, Hırant Lüsikyan, Muvaffak Falay gibi isimlerle çalışacaktır.Sıral, Türkiye'nin gerçek anlamdaki ilk yerli caz orkestrası sayılabilecek Sextet'i 1953 yılında Cüneyt Sermet'le birlikte kurar. Bir yıl sonra döneminin en kalabalık ve ses getiren caz orkestrasını oluÅŸturur. Orkestra, kimi zaman Arif Mardin'in beste ve aranjmanlarını çalar, bazen Sevinç Tevs ve Hasan Kocamaz'ın katıldığı konserler verir, gözde mekanların ve Ä°stanbul Radyosu'nun gediklisi olur. Bu orkestranın da dağılmasından ve bir yıllık bir Fransa, Almanya serüveninden sonra Türkiye'de yeni gruplar kuran Sıral, 1961'de Hilton'da yedi yıl çalışacak bir baÅŸka grup oluÅŸturur: Günnur Perin (kontrbas), Ayhan YunkuÅŸ (piyano), Turhan Eteke (davul) ve Hayati Kafe'den (Solist) oluÅŸan bu kadro daha sonra Ayten Alpman'la güçlenir ve 1962'de yolu Ä°sveç'e düşer. Türkiye'den gelen ilk caz orkestrası olarak orada 1966'ya kadar çok ilgi gören ekibe, zaman zaman dönemin gençleri Metin Ersoy, Özdemir ErdoÄŸan ve Lamia da katılır. BAYKUÅžLARLA AKORT1969-73 yılları arasında baÅŸka gruplar kurarak çeÅŸitli mekanlarda çalmaya devam eden Sıral, 1969'da Marmaris Turunç'ta bakir bir arazi satın alır; hayalini kurduÄŸu ‘‘uluslararası müzik okulu’’ yükselecektir burada. Bir yandan da Aka Gündüz Kutbay'dan ney dersi alır, Anadolu'nun ses ve ritim zenginliÄŸini caz birikimiyle harmanlar, sayısız genç müzisyenle özel çalışmalar yapar. Yalnızca müziÄŸe yaklaşımıyla deÄŸil, kiÅŸiliÄŸi, felsefesi ve yaÅŸam biçimiyle de özeldir. Tanıyan herkesin içine iÅŸlemiÅŸ ‘‘anonim bir ruh’’ der, Dost Kip. Sadece caz dünyasında deÄŸil, rock'tan arabeske, poptan sanat müziÄŸine geniÅŸ yelpazenin tam ortasındadır; komplekssiz, önyargısız, alt üst kültür ayrımı yapmadan. Örnek mi? 1970'lerin ortalarında, Orhan Gencebay'a ‘‘sazıyla caz’’ çaldırmasıyla ünlüdür. Uzun saçlı rock'çılar, usta cazcılar ve arabeskçi sazcıların bir araya geldiÄŸi, bir caz parçasını ya da alaturka bir ezgiyi birlikte ‘‘denediÄŸi’’ o acayip dönemde. Marmaris'ten komÅŸusu Güner Berktan, ondan ‘‘kurbaÄŸa sesini sevmeyi’’ nasıl öğrendiÄŸini anlatır: Bir gün, yanından hiç eksik etmediÄŸi flütünü çıkararak, kurbaÄŸalarla düet yapmaya baÅŸlamıştır. ‘‘Öyle bir müzik çıktı ki ortaya, inanmayacaksınız, o gün bugündür kurbaÄŸa sesine bayılıyorum’’ der. Sıral saksofonunu da baykuÅŸ sesiyle akort etmektedir zaten. YeÄŸeni Umur Altan ise New York'ta, dünya çapında müzisyenlerin çaldığı kulüpte müşteri olarak otururken, dayısının nasıl flütünü çıkardığını ve çalarak sahneye doÄŸru yürüdüğünü hatırlar: Adamlar bir an afallayıp duralar. ‘‘Eyvah’’ der Altan, ‘‘rezil olduk, dayak yiyeceÄŸiz!’’ Ama sahnedekiler ‘‘Yeah man!’’ derler sadece ve onunla birlikte çalmaya devam ederler, konser çok daha coÅŸkulu biçimde saatlerce sürer.1978 yılında, dostu Don Cherry Sıral'ı Woodsock'a, Creative Music Studio'ya (CMS) götürür. Bu avangard okul, Ornette Coleman, Karl Berger ve Ingrid Sertso tarafından kurulmuÅŸ, Woodstock'ta 1971-84 yılları arasında faaliyet göstermiÅŸ, Don Cherry, Cecil Taylor, Dave Holland, Ed Blackwell, Jack DeJohnette, John Cage, Lee Konitz, Carla Bley, Nana Vasconcelos, Trilok Gurtu, Anthony Braxton, John Abercrombie, Pat Metheny gibi sayısız ünlü ismin özverisiyle yaÅŸamıştır. Dünyanın dört yanından ustalarla gençleri buluÅŸturan okul, hocalarla öğrencilerin aynı mekanlarda içiçe yaÅŸadığı, özgürlükçü ve yenilikçi bir laboratuvardır. Dünyaya yepyeni kavramlar kazandıran ruhu, bugün yapılan her müzikte hálá dolaşır, diye rivayet edilir.Ä°ÅŸte 1978-80 arası, bu okulun en sevilen ve iz bırakan hocalarından biri olur Ä°smet Sıral; ders ve konserler verir, ÅŸimdi onu hálá büyük bir sevgiyle anan yukarıdaki ustalarla doÄŸaçlamalar yapar, onları aksak Türk ritimleriyle, derin makamlarla tanıştırır. Ãœstelik Turunç'ta müzik okulu hayalini sonuna kadar destekleme sözü alır. Döndüğünde bu hayale dört elle sarılacak; ancak peÅŸinde koÅŸtuÄŸu 30 yıla yakın zamanı geride bıraktıktan sonra yorulup vazgeçecektir. Müteahhit firma iÅŸi ağırdan alınca; sermaye arttırımlarına gücü eriÅŸmeyince; hayatında kıravat takmamışken takım elbiselerle resmi dairelerde dolaÅŸmasına raÄŸmen bir sonuç alamayınca. Sadece hayalinden deÄŸil, hayattan da vazgeçer. Son zamanlarda saÄŸlığı da bozulmuÅŸ, çalamaz hale gelmiÅŸtir. Aslında daha önce denemiÅŸliÄŸi de vardır intiharı. Hatta hem ilaç içip, hem havagazını açtığı bir keresinde Ali Ayral'ı arayıp ‘‘Yine beceremedim, gel’’ demiÅŸtir. Bu kez baÅŸarır! 8 Ekim 1987 günü, kurtulamasın diye önce kendini halıya sarar, üzerine benzini döküp çakmağı yakar.Dost Kip, babası Ali Kayral'ın dostu Sıral'ı tanıdığında dört yaşındadır. Kapıyı açıp onu gördüğünde ‘‘Babaaaa Ä°smet Abi’’ diye sesleniÅŸlerini hatırlar. Ä°smet Abi'nin gelmesi iyi bir ÅŸeydir; çünkü yokluÄŸunda da kılık deÄŸiÅŸtirip aralarında dolaşıyormuÅŸ gelir ona, bütün hafifliÄŸiyle hep o kadar vardır ki. Öldüğünde 22 yaşındadır ve bir sanat dergisinde çalışmaktadır; tek kelime yazamaz hakkında. Ama yıllar geçip ‘‘belgesel yapmalıyım’’ kararını verdiÄŸinde yolu yine ona çıkacaktır. Hiç kolay olmaz tabii. Türk Caz Tarihi'nin en önemli figürlerinden biri olmasına karşın, hakkında herhangi bir kaynakta üç beÅŸ paragraftan baÅŸka bilgi yeralmayan Sıral'ın peÅŸinde tam bir yıl harcar. Onu yanarken bulanlardan ders verdiÄŸi köy çocuklarına, yüzlerce kiÅŸiyle konuÅŸur, yüzlerce belgeye ulaşır. Hatta Ä°sveç'te böbrek ameliyatı olduÄŸu sırada içinde unutulan ve sekiz yıl sonra Türkiye'de çıkarılan iÄŸneyi bile bulur! Onunla ilgili bir web sitesi kurar. (www.ismetsiral.org). Ama Sıral'ı araÅŸtırdıkça Türkiye'de cazın doÄŸuÅŸuna ve tarihçesine uzanacak; Woodstock yıllarını araÅŸtırmak için Amerika'yla baÄŸlantı kurunca da iÅŸin rengi deÄŸiÅŸecektir. CMS 1984 yılında mali güçlüklerden dolayı kapanmış, ancak 2000 yılında kurucusu Karl Berger tarafından yeniden faaliyete geçirilmiÅŸtir. Berger, Kip'e ‘‘İsmet Sıral, tanıdığım en yüksek müzik ruhuna sahip insanlardan biri. Yeni tesisimize adını vereceÄŸiz’’ der. Bir de bu efsanevi okulla ilgili tek belgeselin bile yapılmadığını...Çalışma böylece Ä°smet Sıral ve Creative Music Studio belgeseline dönüşür. İçinde biraz da Türk Caz Tarihi olan... Projeye, CMS Vakfı'yla birlikte Ä°stanbul Kültür ve Sanat Vakfı da destek verir. EÄŸer yeterli sponsor desteÄŸi saÄŸlanabilirse, Dost Kip'in temmuza kadar bitireceÄŸi belgesel film, Ä°stanbul Caz Festivali'nde Ä°smet Sıral'a adanan gecede gerçekleÅŸecek film gösterimi ve konserle baÅŸlayan bir dünya turnesine çıkacak. Filmin her gösteriminde, Woodstock Workshop Orkestrası'nın vereceÄŸi konserlere CMS'den geçmiÅŸ önemli isimlerden bazıları da konuk olacak. Karl Berger bunu taahhüt etmiÅŸ durumda; CMS'den Ä°smet Sıral'ı çok iyi tanıyan dünya müzisyenleri de belgeselde seve seve yeralacaklar. Kimler mi? Free Jazz'ın yaratıcısı sayılan Ornette Coleman, ünlü kontrbasçı Dave Holland, piyanist, besteci ve davulcu Jack DeJohnette, dünyanın en iyi perküsyoncusu denilen Trilok Gurtu, Carla Bley, Baidika Carroll, Anthony Braxton, Cecil Taylor, Oliver Lake, Steve Gorn, Lee Konitz ve diÄŸerleri.Ä°SMET ABÄ° HEP GELÄ°YOREvet, aradan geçen yıllarda, Dost Kip, yine Ä°smet Abi'nin tebdili kıyafet etrafta olduÄŸunu düşünür. Projeye baÅŸladıktan dört ay sonra, eski kupürleri didikleyerek sabahladığı bir gün yine çıkıp gelir Ä°smet Abi. Perdenin aralığından dış kapıya doÄŸru seyirten silüeti, ‘‘Bir ÅŸey yok, sadece geliyorum’’ der gibidir. Ve kaybolur. Bu kez kapıyı deÄŸil telefonu açar Kip, ‘‘baba Ä°smet Abi geldi’’ der. ‘‘Gelir’’ diye cevaplar Ali Kayral. Ä°smet Abi'nin gelmesi iyi bir ÅŸeydir.Artık yaÅŸamayan caz devinin belgesel çalışması nasıl EVRENSEL BÄ°R projeye dönüştü?Ä°smet Sıral. Türkiye'nin ilk caz orkestrası ÅŸeflerinden, saksofoncu, flütçü ve neyzen. New York, Woodstock'taki efsanevi Creative Music Studio'da verdiÄŸi dersler ve konserlerle iz bırakmış dünya çapında bir müzik adamı. 1987'de kendi isteÄŸiyle hayata veda etti. Yakından tanıyanlar ve Türk cazının fanatikleri hariç, unutulup gitti. Creative Music Studio. ‘‘World music’’in kabesi, efsanevi okul. Müzikte teknik olarak üst düzeye gelmiÅŸ gençlerin, hatta ünlü caz okulu Berklee mezunlarının ve dünyanın her yanından yeteneklerin ‘‘piÅŸtiÄŸi’’, akademik hiyerarÅŸiden uzak, kendi felsefesi olan bir müzik mabedi. 1984'te kapanmak zorunda kaldı, 2000'den bu yana yeniden canlandırılıyor.Dost Kip. 37 yaşında. BoÄŸaziçi Ãœniversitesi'nde felsefe ve sosyoloji okudu. Gazetecilik, proje yöneticiliÄŸi, kreatif direktörlük, halkla iliÅŸkiler, film yönetmenliÄŸi, editörlük gibi pek çok iÅŸ yaptı. BoÅŸ zamanlarında da Marmaris İçmeler'de babası Ali Kayral'ın iÅŸlettiÄŸi Ali Baba Caz Bar'da piyanodaki babasına davulla eÅŸlik etti.Bu üç isim, ÅŸimdi uluslararası bir projede biraraya geldi. Dört yaşından bu yana tanıdığı Ä°smet Sıral'la ilgili bir belgesel yapmaya giriÅŸen Dost Kip, Sıral'ın hayatından yola çıkıp önce Türk cazının tarihçesine, oradan Amerika'ya, Sıral'ın da iki yıl boyunca ders-konser verdiÄŸi ve iz bıraktığı Creative Music Studio'ya uzandı. CMS yöneticilerinin katkısı ve Ä°stanbul Kültür Sanat Vakfı'nın da desteÄŸiyle proje Ä°smet Sıral ve Creative Music Studio belgeseline dönüştü. Gözünüzün önüne Bueno Vista Social Club filmini getirin. Onun gibi, ama merkezine Ä°smet Sıral'ı alan, dolayısıyla Türk Caz Tarihi'ne uzanan, oradan CMS'nin dünyadaki ilk belgeseli olmaya doÄŸru giden ve dünya caz devlerini buluÅŸturan film, Ä°stanbul'dan baÅŸlayarak dünya festivallerini dolaÅŸacak. Her gösterimden sonra da Woodstock Orkestrası ve efsanevi okuldan yetiÅŸmiÅŸ dünyanın önemli müzisyenlerinden biri konser verecek! Onu tanıyanlar Ä°smet Abi'nin bunu fazlasıyla hakettiÄŸini söylüyor. DoÄŸumunun 75. yılında, yarısı gerçekleÅŸmiÅŸ bu güzel proje de sanatsever sponsorların desteÄŸini bekliyor.Â